ئا: كوردەوان محەمەد سەعید
«من باوەڕی تەواوم بەوە هەیە، كە لە ساڵی 2047دا و لە یادی 100 ساڵەی سەربەخۆیی هیندستاندا وڵاتەكەمان دەبێتە وڵاتێكی پێشكەوتوو». ئەمە وتاری (ناراندرا مۆدی)ی سەرۆك وەزیرانی هیندستان بوو لە رۆژیی سەربەخۆیی وڵاتەكەیدا، كە ساڵی رابردوو پێشكەشی كرد و قسەكانیشی بەڵگەی حەز و خولیای خەڵكی هیندستانە بۆ ئەوەی وڵاتەكەیان بچێتە ریزی زلهێزەكانی جیهانەوە، بەڵام ئایا دەتوانێ ئەو كارە بكات؟ ئەوە ئەو پرسیارەیە كە پسپۆڕان و چاودێرانی ئابووریی سیاسی هەوڵ دەدەن وەڵامی بدەنەوە، هەڵبەت بە لەبەرچاوگرتن و لێكدانەوەی بارودۆخی ئێستای ئابووریی هیندستان و ئەگەری بەرەوپێشچوونی لە داهاتوودا.
هەنگاوەكانی هیندستان بە ئاراستەی خەونی چوونەڕیزی زلهێزەكانی جیهانەوە بە روونی دیارن، ئەوەتا ساڵی رابردوو پلەی پێنجەم وڵاتی ئابووریی بەدەستهێنا
داهات و هێزی كڕین
مارتن ۆڵف، ئابووریناسی بەریتانی لە وتارێكدا كە لە رۆژنامەی فاینانشال تایمز بڵاوی كردەوە، لەوبارەیەوە دەڵێ: گەیشتن بەو خەونە قابیلی جێبەجێكردنە و دەكرێ لەو مێژووەدا كە ئاماژەی پێكراوە هیندستان ببێتە هێزێكی مەزنی جیهانی و ئابوورییەكەی هاوشانی ئابووریی ئەمریكا بێت، بەڵام چۆن دەگات و ئەو ئاستەنگانە چین كە رووبەڕوویان دەبێتەوە و گەیشتن بەو ئاستە چی دەگەیەنێت بۆ جیهان، ئەمەیان بابەتێكی دیكەیە.
مارتن ۆڵف لە شیكارییەكەیدا باس لە گرنگیی داهات دەكات بۆ هەر وڵاتێك كە بیەوێ بگات بەو ئاستە و هیندستان بەراورد دەكات بە هەژارترین وڵات كە بە پۆلێنی سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی لە ریزی وڵاتە پێشكەوتووەكان هەژمار كراوە، ئەویش یۆنانە. لە ساڵی 2023دا بەشە داهاتی تاك لە تێكڕای بەرهەمی ناوخۆیی و هێزی كڕینی تاك لە هیندستان لە یەك لەسەر چواری بەشە داهات و هێزی كڕینی تاك لە یۆنان كەمتر بووە، بۆ ئەوەی بگاتە ئەو ئاستە، پێویستە بەشەداهاتی تاك لە هیندستان تا ساڵی 2047 بە رێژەی %7,5 زیاد بكات، كە تا ئێستا دوورە لەو رێژەیە.
ژمارەی دانیشتوان و هێزی كار
یەكێك لەو بنەمایانەی هیندستان پشتی پێدەبەستێ بۆ چوونەڕیزی وڵاتانی زلهێزەوە ژمارەی دانیشتوانە، كە بە واتای بوونی هێزی كاری زەبەلاح دێت. ئێستا ژمارەی دانیشتوانی هیندستان لە سەرو 1,4 ملیار كەسەوەیە و بە گوێرەی پێشبینی نەتەوەیە یەكگرتووەكانیش تا ساڵی 2050 ژمارەی دانیشتوانەكەی دەگاتە 1,67 ملیار بەرامبەر بە 1,32 ملیاری چین و 380 ملیۆنی ئەمریكا، بەو ژمارە زۆرەشەوە بۆ هیندستان ئاسان دەبێت ركابەریی ئابووریی ئەمریكا بكات.
ئەوە لەڕووی هێزی كاری زۆرەوە یارمەتیدەر دەبێت بۆ گەشەی ئابووریی هیندستان، بەڵام تا ئەو كاتە ئەمریكا لەڕووی پێشكەوتنی تەكنەلۆجیاوە هەر لە پێش هیندستانەوە دەبێت و لەڕووی پیشەسازیشەوە رێی تێناچێت هیندستان بگاتەوە بە چین، لەگەڵ ئەوەشدا قەبارەی دانیشتوان گرنگە و هیندستان بەو ژمارە زۆرەوە، رەنگە نەتوانێ پێش ئەمریكا و چین بكەوێت، بەڵام دەتوانێ ببێتە یەكێك لە وڵاتە زلهێزەكان.
ئاستەنگە دەرەكییەكان
ئەوەی باس كرا، ئەو ئەگەرانە بوو كە لەوانەیە رووبدەن و ببنە هۆی چوونەپێشی هیندستان وەك هێزێكی گەورەی ئابووری، بەڵام كۆمەڵێك هۆكاریش هەن، كە لەوانەیە ببنە رێگر لەبەردەم هیندستاندا بۆ گەیشتن بە ریزی وڵاتانی زلهێزی جیهان. مارتن ۆڵف لە شیكارییەكەیدا دەڵێ: یەكێك لە هۆكارەكان پاشەكشەی ئابوورییە كە سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی لە راپۆرتی 2024یدا بۆ ئاسۆی ئابووریی جیهان ئاماژەی پێداوە و جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئابووریی جیهان روو لە باشیی نییە.
هۆكارێكی دیكە لە مەودای دووردا كاریگەرییەكانی گۆڕانی كەشوهەوایە لەسەر گەشەی ئابووری و هەڵبەت ئەگەری شەڕ و پێكدادانیش لە نێوان وڵاتە زلهێزەكاندا بەدوور نازانرێ و دەكرێ ببێتە یەكێك لە هۆكارە بەهێزەكان بۆ رێگرتن لە گەشەی ئابووری و گەیشتنی هیندستان بەو ئاستەی خەونی پێوە دەبینێت.
دەتوانێ ببێتە پری پەیوەندی
هیندستان هەندێك خاڵی بەهێزیشی هەیە، كە یارمەتیی دەدەن بۆ بەرەوپێشچوون، یەكێك لەو خاڵانە ئەوەیە كە پەیوەندیی باشی هەیە لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوادا، ئەمە گرنگییەكی ستراتیچی هەیە و وەك سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی دەڵێ، هیندستان بەو پەیوەندییانەی دەتوانێ ببێتە پردی پەیوەندیی لە ئابووریی جیهاندا. یەكێكی دیكە لە خاڵە بەهێزەكانی هیندستان ئەوەیە كە خەڵكەكەی پەرش و بڵاوە بە هەموو جیهاندا و لە زۆر وڵات كاریگەریی گەورەیان هەیە، بۆ نموونە لە ئەمریكا، ئەم تایبەتمەندییە هیچی لە هێزی كار و سەرچاوە مرۆییەكەی كەمتر نییە و لە توانایدا هەیە بە تێپەڕبوونی كات ئابوورییەكەی بەهێز و فرەسەرچاوە بكات.
ئەیمەن سەمیر مامۆستای پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لەبارەی تایبەتمەندیی هیندستان و ژمارەی زۆری دانیشتوانەكەیەوە دەڵێ: ئەو ژمارە زۆرەی هێزی كار كە هیندستان هەیەتی، لەگەڵ پەروەردە و فێركردنێكی باشدا توانایەكی گەورە بە وڵاتەكەیان دەبەخشن، ئەوەتا ئێستا تەكنیككاری تەكنەلۆجیا و ئەندازیار و پرۆگرامەری هیندی رۆڵی گەورە دەبینن لە ئابووریدا، تەنانەت لەسەر ئاستی جیهانیش.
رێڕەوی نوێی بارزگانی
بە وتەی ئەیمەن سەمیر هەنگاوەكانی هیندستان بە ئاراستەی خەونی چوونەڕیزی زلهێزەكانی جیهانەوە بە روونی دیارن، ئەوەتا ساڵی رابردوو پلەی پێنجەم وڵاتی ئابووریی بەدەستهێنا و پێش بەریتانیا كەوت، ئێستاش لە پلانیدا هەیە رێڕەوێكی بازرگانی گرنگ بكاتەوە بەڕووی ئەمریكا و ئەوروپاشدا، كە دەبێتە خاڵێكی وەرچەرخان بۆ ئابووریی هیندستان. دامەزراوەی ستاندارد ئاند پۆرز-یش پێشبینی دەكات هیندستان تا ساڵی 2030 لەڕووی ئابوورییەوە پێش ژاپۆن بكەوێت.
ئەو پسپۆڕەی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان دەڵێ: هیندستان لەڕووی دیپلۆماسییەوە زۆر لە پێشەوەیە، بە جۆرێك ناراندرا مۆدی سەرۆك وەزیرانی هیندستان دەتوانێ بەیانی لە كۆشكی سپی ئەمریكا بێت و ئێوارە لەكرملنی روسیا، ئەم تایبەتمەندییە هێزێكی گەورە دەدات بە هیندستان تا بەرەو پێشەوە هەنگاو بنێت.
هیندستان و كێشەی هەژاری
لەپاڵ ئەو تایبەتمەندیانەدا هیندستان دیسانەوە بەربەستی دیكەی بۆ قوت دەبێتەوە، یەكێك لەو بەربەستانە كێشەی سنووریی نێوان هیند و چینە، لە ناوچەی (لاداخ)، كە تا ئێستاش بەردەوامە، هەروەها كێشەكانی هیندستان لەگەڵ پاكستان، لەگەڵ كێشەی هەژاریی كە تا ئێستاش بە دەستییەوە دەناڵێنێت ئەم كێشانەش وەك ئەیمەن سەمیر باسی دەكات زیان بە هەوڵەكانی پێشكەوتنی هیندستان دەگەیەنن.
ئەحمەد سەید ئەحمەد پسپۆڕی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانیش جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە هیندستان هەموو بنەماكانی بوون بە زلهێزی هەیە، بۆ نموونە لە رووی سەربازییەوە نزیكە لەوەی كە هەموو پێداویستییەكانی وڵاتێكی زلهێزی دەستبكەوێت و خاوەنی چەكی ئەتۆمییە و لەڕووی ئابووریشەوە تا ئێستا یەكێكە لە وڵاتە بەهێزە تازە هەڵكشاوەكان.
سەرچاوە: سكای نیوز
