خه‌لیل عه‌لی
ئه‌نوه‌ر یوسفی ساڵی 1948 له مهاباد-ی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان له دایكبووه، له قۆناغی خوێندنی ناوه‌ندییه‌وه له بواری نیگاركێشاندا كاریكردووە و له ساڵی 1972 چالاكییه‌كانی له بواری كاری فۆتۆگرافیدا ده‌ستپێكردووه. له ساڵی 1982 به‌رهه‌مه فۆتۆگرافییه‌كانی له پێشانگەی (گرووپی هونه‌ری هاوچه‌رخی تاران) نمایش كردووه و خاوه‌نی هه‌زاران وێنه‌ی جۆراوجۆری كوردییه. پێشانگەی (ساڵهای ماندگار)ی ئه‌و هونه‌رمه‌نده ساڵی 1997به نمایشی سه‌د تابلۆ له تەلاری مهاباد به‌ڕێوه‌چووه. هه‌روه‌ها كتێبی (ساڵهای ماندگار) به‌رهه‌می ئه‌نوه‌ر یوسفی-یه و كۆمه‌ڵێك سوژه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی هاوڵاتیانی كوردی لەخۆگرتووە، ساڵی 2020 له‌چاپدراوه و بڵاوكراوه‌ته‌وه.
«ئه‌نوه‌ر یوسفی» به هه‌ست و سۆز وێنه‌ی گرتووه و بۆ ساتێكیش ژیانی میلله‌ته‌كه‌ی فه‌رامۆش نه‌كردووه، هه‌رله‌به‌ر ئه‌وه‌شه وێنه‌كانی مه‌ودای به‌ربینی دنیای مه‌جازی ده‌پێون و ده‌ست به ده‌ست ده‌گه‌ڕێن و چاو و دڵان روون ده‌كه‌نه‌وه
به‌داخه‌وه دواجار «ئه‌نوه‌ر» له رێكه‌وتی 2024/7/7 به‌هۆی نه‌خۆشییه‌وه له شاری مهاباد ماڵئاوایی له ژیان ده‌كات و له گۆڕستانی «باخی فیرده‌وسی مهاباد» به‌خاك ده‌سپێردرێت.
شایانی باسه، زانست به‌گشتی و زانسته كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان به‌تایبه‌ت پێشكه‌وتنی مه‌زنیان به‌خۆوه بینی. جێگەی وه‌سف و گێڕانه‌وه‌ی گه‌ڕۆك و گه‌شتیاره‌كانی گرته‌وه و وه‌ك به‌ڵگه‌یه‌كی حاشاهه‌ڵنه‌گر پشتی پێ به‌ستراوه. رۆژنامه‌وانیی كه‌وته قۆناغێكی نوێوه و وێنه‌كان ڕوحێكی به‌به‌ر ده‌ق و بابه‌ته‌كانی گۆڤار و ڕۆژنامه‌كان هێنا. هه‌ر له‌زۆر زووه‌وه ڕۆژئاواییه‌كان سه‌ره‌تاتكێی وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتیان كردووه و مه‌یل و تاسه‌ی له‌بڕان نه‌هاتوویان بۆ بینین و پشكنینی ئه‌و به‌شه‌ی جیهان نیشان داوه. ئیدی له‌گه‌ڵ په‌یدابوونی كامێڕای وێنه‌گری ئه‌و حه‌ز و ئاواته‌ی ئه‌وانیش سه‌ری گرت و ڕژتر له جاران به وڵاتاندا ده‌گه‌ڕان و هه‌وڵی ناسین و ناساندنی كولتووره جیاوازه‌كانیانده‌دا. ڕۆژهه‌ڵاتناسان به كه‌ڵك وه‌رگرتن له‌و ئامێره نوێیه لێكۆڵینه‌وه‌كانیان به به‌ڵگه‌ی حاشا هه‌ڵنه‌گر پته‌وتركرد، به هه‌زاران وێنه‌گریان به وڵاتاندا بڵاوكرده‌وه، تا چاوی خوێنه‌ره‌كان به ڕووی هه‌موو سووچ و قوژبنێكی ئه‌و جیهانه‌دا بكه‌نه‌وه، به كورتی كامێڕای فۆتۆگرافی شۆڕشێكی مه‌زن و بێ وێنه‌ی به‌رپا كرد.
له‌و ناوه‌دا كورده‌كان ئه‌گه‌ر چی به‌هۆی شه‌ڕ و ململانێیان له‌گه‌ڵ حوكمه‌ته‌كانی ده‌وروبه‌ر كه‌وتبوونه به‌ر سه‌رنجی دنیای ده‌ره‌وه، به‌ڵام به‌هۆی درێژخایه‌ن بوونی كێشه‌كانیان، هه‌موو ئه‌و سه‌رنجانه له‌سه‌ر گرژی و ئاڵۆزی سیاسی قه‌تیس مان و كولتوور و داب و نه‌ریتی كوردان به به‌رچاوی ڕۆژنامه‌نووسانی ڕۆژئاوایی نه‌هات. له‌مه‌ودای دوو سه‌ده‌ی ڕابردوودا زۆر به‌ده‌گمه‌ن تیشك خرایه سه‌ر شێوه‌ی ژیان و بیر و باوه‌ڕ و نه‌ریته‌كانی ئه‌م گه‌له. جگه له چه‌ند كه‌سێكی وه‌ك لێكۆڵه‌ری ئه‌ڵمانی «ئۆسكارمان»، كه به‌یت و باو و ئه‌ده‌بیاتی زاره‌كی كورده‌كانی كۆده‌كرده‌وه، لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی ئه‌و تۆ له‌سه‌ر كولتووری كوردان نه‌هاتۆته چێكردن.
نه‌بوونی یاسا و دادپه‌روه‌رییه‌ك، كه خه‌ڵكی كورد له سایه‌یدا درێژه به ژیان بدات و ڕاسته‌خۆی له‌سه‌ر داب و نه‌ریت و هه‌ڵسوكه‌وتی ئه‌و گه‌له داناوه. بێ په‌نا و په‌سێو ناچاری كردوون بۆ پاراستنی خۆیان و ژیان و به‌روبوومیان هه‌وڵی پێكهێنانی خزمایه‌تی زیاتر و چڕكردنه‌وه‌ی تایه‌فه‌گه‌ری بده‌ن. به‌و پێیه هێندێك نه‌ریتی، وه‌ك ژنبه‌ژنه و ماركردنی كچ له‌سه‌ر لانكێ له زۆر زه‌ووه‌وه له‌ناویاندا باو بووه و وه‌ك تارمایی له‌گه‌ڵیان به‌ره‌و پێش خزیوه و ماوه‌ته‌وه.
مخابن، به‌درێژایی مێژوو باری گرانی ئه‌و كولتووره له‌سه‌ر شانی ئافره‌تی كورد بووه. زه‌ره‌رمه‌ندی یه‌كه‌می ئه‌و داب و ده‌ستووره كچانی كه‌م ته‌مه‌ن بوون، كه به دوور له هه‌موو هه‌ست و سۆزێكی دڵداری و به‌زۆر خراونه‌ته ناو بازنه‌ی ژیانی ژن و مێردایه‌تییه‌ك، كه هیچ به‌شێكی ئه‌و ژیانه به پرس و بڕیاڕی ئه‌وان پێكنه‌هاتبوو.
له‌مه‌ودای هه‌موو ئه‌و سه‌دانه‌ی هاتوون و چوون، هه‌روا هه‌ست و سۆزی خۆشه‌ویستی بووه و به‌بادا چوو، هه‌روا گراوی دڵشكاو بووه ئاواتی گه‌یشتن به دڵداری بردۆته ماڵه مێران، هه‌ر كۆنه ژانی جودایی بووه له‌پای لانكێ كۆرپه‌ی ساوا به‌ده‌م لایه لایه‌وه بانگ دراوه و هه‌روا عاشق و سه‌ودا سه‌ربوون، دوو چاوی به‌ڵه‌كیان به‌تاڵان چووه و چریكه‌ی حه‌یران و گه‌لۆیان ده‌شت و دۆڵی بڕیوه.
زۆربه‌ی هه‌ره زۆری فۆلكلۆری كوردی زایه‌ڵه‌ی دڵناوێنی ئه‌و دابڕانانه‌ن و له‌ناخی دڵانی زامداره‌وه هه‌ڵقوڵیون و ئێستاش هه‌ر له دڵ ده‌نیشن، بۆیه قه‌ت كۆن نابن.
له‌وه‌ها كه‌ش و هه‌وایه‌كدا له نێوان ساڵانی 1971-1976 فۆتۆگرافه‌ری كوردی مهاباد «ئه‌نوه‌ر یوسفی» گه‌شتێك به‌ناوچه‌ی «مه‌نگوڕایه‌تی» و به‌ری «پیرانان»، تا «سوێسنایه‌تی»دا ده‌كات و كۆمه‌ڵێك وێنه له ژیانی گوندنشینانی ئه‌و ناوچانه به‌رهه‌م دێنێ، ئینجا له كۆبه‌رهه‌می ئه‌و كارانه‌ی ئه‌نجامی داون هه‌ڵبژارده‌یه‌ك له‌و وێنانه له كتێبێكدا به‌ناوی: [ئه‌و ساڵانه‌ی بیرناچنه‌وه] «سالهای ماندگار»له‌سه‌ر ئه‌ركی خۆی به‌چاپ ده‌گه‌یه‌نێت. به‌چاوخشاندنێك به‌سه‌ر وێنه‌كانی «ئه‌نوه‌ر»دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت، كه شاره‌زایی وێنه‌گر ته‌نها له ته‌كنیكی فۆتۆگرافیدا خۆ نانوێنێ، به‌ڵكو «ئه‌نوه‌ر یوسفی»وێنه‌گری خۆجێیی ئه‌و كولتووری ناوچه‌كه ده‌ناسێ، ژانه‌كانیان هه‌ست پێ ده‌كات و خه‌مه‌كانیان له چاواندا ده‌خوێنێته‌وه.
به‌شێكی زۆری وێنه‌كانی له‌سه‌ر فیلمی 35 میلیمه‌تری ڕه‌ش و سپی تۆماركراون و بابه‌ته فه‌رهه‌نگییه‌كان له‌خۆ ده‌گرن، ئه‌گه‌رچی وێنه‌گری ده‌ستڕه‌نگین جاروبار خۆ له كولتوور ده‌دزێته‌وه و چاوه‌كانمان ده‌كاته‌وه به میوانی په‌رده‌ی دڵڕفێنی سروشتی كوردستان.
«ئه‌نوه‌ر یوسفی» به هه‌ست و سۆز وێنه‌ی گرتووه و بۆ ساتێكیش ژیانی میلله‌ته‌كه‌ی فه‌رامۆش نه‌كردووه، هه‌رله‌به‌ر ئه‌وه‌شه وێنه‌كانی مه‌ودای به‌ربینی دنیای مه‌جازی ده‌پێون و ده‌ست به ده‌ست ده‌گه‌ڕێن و چاو و دڵان روون ده‌كه‌نه‌وه.
