دیداری - کوردستانی نوێ
و- گۆران فه‌تحی
دكتۆر خالید ئه‌لئه‌لعزی كه‌سایه‌تیی ئه‌كادیمی و نووسه‌ری دیاری لوبنان، له‌م چاوپێكه‌وتنه تایبه‌ته‌ی كوردستانی نوێ له‌گه‌ڵیدا، باس له كاریگه‌ری تیرۆركردنی حه‌سه‌ن نه‌سروڵڵای ئه‌مینداری گشتی حزبوڵڵا له‌سه‌ر حزبه‌كه و لوبنان و ناوچه‌كه‌ش ده‌كات، باسیش له ورده‌كاری بارودۆخی جه‌نگی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵڵا و هه‌روه‌ها شه‌ڕی غه‌ززه‌ش ده‌كات.
پێگه‌ی سه‌ربازی و ئه‌منی لاوازكرد
دكتۆر خالید ئه‌لئه‌لعزی كه‌سایه‌تی ئه‌كادیمی و نووسه‌ری لوبنانی، سه‌باره‌ت به كاریگه‌ریی گورزه‌كانی ئیسرائیل بۆ سه‌ر حزبوڵڵا ده‌ڵێت: حزبوڵڵا گورزی كوشنده‌ی به‌ركه‌وتووه به‌هۆی ئه‌و بۆردومانانه‌ی چه‌ندین هه‌فته‌یه روبه‌رووی بۆته‌وه، ئه‌وه‌ش پێگه‌ی سه‌ربازیی و ئه‌منی حزبه‌كه‌ی لاوازكردووه، هه‌موانیش باس له‌و ئیختراقه گه‌ورانه ده‌كه‌ن كه له ته‌قینه‌وه‌كانی په‌یجه‌ر و ئامێره‌كانی بێته‌ڵدا روویاندا، ئه‌مه چ جای ئه‌و ئیختراقه‌ی بووه هۆی تیرۆركردنی شانه‌ی ئه‌لره‌زوان و هه‌روه‌ها وێرانكردنی پێگه‌ی ئه‌لقائیم و تیرۆركردنه‌كانی تر.
لێدانی هێڵی گواستنه‌وه‌ی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی حزبوڵڵا
ئه‌لئه‌لعزی هه‌روه‌ها ده‌ڵێت: مه‌سه‌له‌كه ته‌نها به تیرۆر كۆتایی نایات، كه ئیسرائیل به‌رده‌وامه له‌سه‌ری، به‌ڵكو ته‌ل ئه‌بیب پلانێكی نوێی ده‌ستپێكردووه، بۆ بۆردومانكردنی ئه‌و ناوچانه‌ی به هێڵی ئیمداد (گواستنه‌وه‌ی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی)یان ده‌بینێت، دوای كۆتا لێدوانی حه‌سه‌ن نه‌سروڵڵاش ئیسرائیل هه‌وڵی داوه، زۆرترین هێرشی ئاسمانی بكاته سه‌ر لوبنان، ئه‌گه‌ر سه‌رژمێرییه‌ك بۆ ژماره‌ی هێرشه‌كانیش بكه‌ین ئه‌وا ده‌بینین، زیاتر له چوار هه‌زار هێرش كراوه‌ته سه‌ر باشووری لوبنان و به‌یروت و بیقاع، ئیسرائیل ویستویه‌تی به‌و هێرشانه گوند و ناوچه‌كان له یه‌كتر دابڕێت، پێگه‌و شوێنقایمی حزبوڵڵا و عه‌مباری چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی و سه‌كۆی موشه‌كه‌كانی ئه‌و حزبه‌ش بكاته ئامانج.
نا هاوسه‌نگی هێز
به‌ده‌ر له‌هه‌ق یا ناهه‌قی ئه‌وه‌ی ئیسرائیل ئیدیعای ده‌كات، به‌ڵام ئه‌و وڵاته له ئاسماندا به‌هێز و خاوه‌ن توانایه، حه‌سه‌ن نه‌سروڵڵاش له‌دوا لێدوانیدا باسی ئه‌وه‌ی كرد، «هه‌ركه‌سێك خاوه‌نی ئاسمان و ته‌كنه‌لۆژیا بێت، به‌ڵانسی هێز به‌لای ئه‌ودا ده‌شكێته‌وه، جه‌نگه‌كه‌ش دوردورێژه و رۆژ و مانگ و ره‌نگه ساڵانێك بخایه‌نێت»، ئه‌مه‌ش وا ده‌گه‌یه‌نێت، كه حزبوڵڵا دركی به‌وه كردووه هاوسه‌نگی هێز له نێوان خۆی و ئیسرائیلدا نه‌ماوه.
ئاواره‌بوونی خه‌ڵكی لوبنان
ئه‌و مامۆستا و كه‌سایه‌تییه ئه‌كادیمییه، ئاماژه به‌وه ده‌كات كه: به‌رده‌وامی ئیسرائیل له هێرشه مووشه‌كی و ئاسمانییه‌كانی، بۆته هۆی ئاواره‌بوونی خه‌ڵكی ناوچه‌كه، ته‌ل ئه‌بیبیش له‌و رێگه‌یه‌وه ده‌یه‌وێت فشار بخاته سه‌ر باشوور و ئه‌و ژینگه‌یه‌ی لانكی حزبوڵڵایه و جه‌ماوه‌ره‌كه‌ی تێدایه، لێدانیی خێرای و تیرۆركردنی نه‌سروڵڵاش گۆڕانێكی گه‌وره‌بوو له روبه‌ڕوبوونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ حزبوڵلادا، ئه‌و حزبه‌ش دركی به قه‌باره‌ی ئه‌و خروقاته نه‌كردبوو له ناوخۆیدا، ئه‌و دزه‌كردنه‌ش وایكردووه ته‌واوی جووڵه‌ی ئاشكرا و روون بێت بۆ ئیسرائیلدا و بتوانێت گورزی توند و قورسی ئاراسته بكات.
هێرشی په‌یجه‌ر و بێ ته‌ل
دكتۆر خالید سه‌باره‌ت به هێرشه‌كانی ئیسرائیل له‌رێگه‌ی په‌یجه‌ر و بێ ته‌له‌وه ده‌ڵێت: گورز و هێرشی ئیسرائیل بۆ سه‌ر حزبوڵڵا له رێگه‌ی ئامێره‌كانی بێ ته‌ل و په‌یوه‌ندی و هه‌روه‌ها هێرشه‌كانی بۆ سه‌ر رێگه‌كانی گواستنه‌وه‌ی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی بۆ حزبوڵڵا، دواجار بۆردومانی كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی سیاسیی حزبوڵڵا كه ئه‌مینداره‌كه‌شی تێدا تیرۆر كرد، په‌یامی ته‌ل ئه‌بیب بوو بۆ وڵاتانی به‌ره‌ی دژ به خۆی كرد، نه‌تانیاهۆش پێشتر هه‌ڕه‌شه‌ی ئاراسته‌ی ئێران و ئه‌و به‌ره‌یه كردبوو، لێره‌شدا ده‌بێت دان به‌وه‌دا بنێین، ئیسرائیل گورزێكی قورسی وه‌شاند، پێمان خۆش بێت یان نا گۆرزێكی زۆر قورس بوو بۆ حزبوڵڵا، به‌تایبه‌ت تیرۆركردنی نه‌سروڵڵا.
كاریگه‌ری له‌ده‌ستدانی نه‌سروڵڵا
ئه‌و نووسه‌ر و ئه‌كادیمییه هه‌روه‌ها درێژه به‌قسه‌كانی ده‌دات و ده‌ڵێت: به لۆژیك بێت، هه‌ر حزبێك كه‌سایه‌تییه‌كی به‌هێز و به توانا و له قه‌باره‌ی نه‌سڕوڵڵا له‌ده‌ست بدات، ئه‌وا كاریگه‌ریی زۆری له‌سه‌ر دروست ده‌بێت، هه‌رچه‌نده ئێرانیش بڵێت كه‌سه‌كان كێشه نین و ده‌ڕۆن و كه‌سی تر جێیان ده‌گرێـته‌وه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌راوردێك بكه‌ین، له ساڵی 1993 دا كاتێك عه‌باس موسه‌وی تیرۆركرا، هه‌رزوو حزب سه‌ركردایه‌تییه‌كی نوێی به سه‌رۆكایه‌تی نه‌سروڵڵا پێكهێنا، به‌ڵام ئه‌وكات سه‌رۆكایه‌تی ئه‌ركان و سه‌رۆكایه‌تی ئه‌منی مابوون و حزبیش روبه‌رووی گورز و لێدانی واقورس نه‌بووبۆوه، ئه‌وه‌ش وایكرد حه‌سه‌ن نه‌سڕوڵڵا بتوانێت سه‌ركردایه‌تیی قۆناغه‌كه بكات، به یارمه‌تی ئه‌نجوومه‌نی جیهادی و كه‌سایه‌تییه دامه‌زرێنه‌ره‌كانی حزب.
شوێنگره‌وه‌كه‌ی كێ ده‌بێت؟
سه‌باره‌ت به‌وه‌ی كێ سه‌رۆكایه‌تی حزبوڵڵا ده‌كات له دوای نه‌سروڵڵا، دكتۆر خالید ده‌ڵێت: هه‌موان ده‌زانن ئه‌وه‌ی حزب به‌ڕێوه ده‌بات له دوای نه‌سروڵڵا، هاشم سه‌فیه‌دینه، كه سه‌ركرده‌یه‌كی متمانه‌پێكراو و كه‌سێكی نزیكی ئه‌مینداری گشتییه له رووی ئایدیۆلۆژی و فیكری سیاسییه‌وه، هه‌روه‌ها خزمی نه‌سڕوڵڵا و كوڕی پۆڕێتی، به‌ڵام هاشم سه‌فیه‌دین تا ئێستا ده‌رنه‌كه‌وتووه و هیچ لێدوانێكی نه‌داوه بۆ ئه‌وه‌ی جۆرێك له متمانه بگێڕێته‌وه بۆ ئه‌ندامانی حزبه‌كه‌ی، ته‌نها چه‌ند لێدوانێك نه‌بێت كه به‌رگۆێ كه‌وتووه، گوایه ئه‌و سه‌لامه‌ته و كاره‌كانی ده‌كات و له‌شوێنێكی پارێزراودایه، ئه‌مه‌ش به‌س نییه بۆ جه‌ماوه‌ر و ئه‌ندامانی حزبه‌كه، كه ئێستا به‌ده‌ست ئه‌و گورز و بۆردومانه‌كانی ئیسرائیله‌وه ده‌ناڵێنێت، خاڵێكی تر ئه‌وه‌یه، ده‌بێت جێگری ئه‌مینداری گشتی ته‌زكییه بكرێت و سه‌ركردایه‌تی قۆناغه‌كه بكات، به‌تایبه‌ت كه ئه‌و كه‌سێكی نزیك و ئاگاداری سه‌رجه‌م دۆسییه‌كانه و كه‌سی دووه‌می حزب و ده‌سته راستی نه‌سڕوڵڵاش بووه.
د. خالید ئه‌لعزی بۆ کوردستانی نوێ : ژماره‌ی هێرشه‌كانی ئیسرائیل چوار هه‌زاری تێپه‌ڕاندووه بۆ سه‌ر باشووری لوبنان و به‌یروت و بیقاع، ته‌ل ئه‌بیب ده‌یه‌وێت به‌و هێرشانه‌ی گوند و ناوچه‌كان له یه‌كتر دابڕێت
گورزه‌كه كاریگه‌ری له‌سه‌ر حزبه‌كه دروستكردووه
ئه‌لئه‌لعزی هه‌روه‌ها ده‌ڵێت: راستییه‌كه‌ی حزبوڵڵا كاریگه‌ری زۆر خراپی له‌سه‌ر دروست بووه، به‌هۆی بارودۆخی ئێستاوه كه تایبه‌ته و له جه‌نگداین، چونكه هه‌ر سه‌ركرده‌یه‌كی مه‌یدانی بچوك یان گه‌وره له‌ده‌ست بدرێت، قورسه به‌دیلی بۆ بدۆزرێته‌وه، كه توانای ئه‌وه‌ی هه‌بێت هه‌مان ئه‌ركی سه‌ركرده‌ی پێش خۆی جێبه‌جێ بكات، ئێستا باشوور وا به‌تاڵ كرایه‌وه له خه‌ڵكه‌كه‌ی و بۆردومانیش به‌رده‌وامه بۆ سه‌ر زاحییه و بیقاع و هێڵی گواستنه‌وه‌ی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی حزبوڵڵاش به‌رچاو و ئاشكرابووه، تیرۆر به‌رده‌وامه و ئیسرائیل كۆنترۆڵی ته‌واوی ئاسمانی لوبنانی كردووه، هه‌رچه‌ند حزبوڵڵا وه‌ڵامی خۆی ده‌بێت، به‌ڵام ئاستی وه‌ڵامه‌كه‌ی ره‌نگه وه‌كو ئاستی پێویست بێت، له‌به‌ر نه‌بوونی ئیمكانیات و به‌هۆی ئابڵوقه‌ی ئاسمانی و لێدان و بۆردومانكردنی ئه‌و شوێنانه‌ی سه‌كۆی مووشه‌كی تێدایه، له‌به‌ر ئه‌وه ئه‌گه‌ر راگرتنێكی خێرا بۆ شه‌ڕه‌كه نه‌بێت، ئه‌وا هیچ ئه‌میندارێكی حزبوڵڵا ناتوانێت جڵه‌وی بارودۆخه بگرێته‌ده‌ست.
بارودۆخی دوای نه‌سڕوڵڵا
دكتۆر خالید ئه‌لعزی جه‌خت له‌وه‌ده‌كاته‌وه كه: بارودۆخی دوای نه‌سروڵڵا وا پێویست ده‌كات، رێككه‌وتنێك بكرێت و له‌سه‌ر حسابی حزبه‌كه‌ش نه‌بێت، ده‌رچه‌یه‌كی شه‌رفمه‌ندانه‌شی تێدا بێت بۆ حزبوڵڵا، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت له‌گه‌ڵ ئه‌وانی تر و حازینه‌ی خۆشیدا قسه بكات و تێیان بگه‌یه‌نێت ته‌سلیم نه‌بووه و ئاڵای سپیشی هه‌ڵنه‌كردووه.
له‌مپه‌ڕی به‌رده‌م رێككه‌وتن
سه‌باره‌ت به رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ ئیسرائیل و كه‌سایه‌تی نه‌سروڵڵا، دكتۆر خالید ده‌ڵێت: كه‌سایه‌تیی حه‌سه‌ن نه‌سڕوڵڵا و سروشته‌كه‌ی له‌مپه‌ڕێكی فیعلی بوو له‌به‌رده‌م هه‌ر رێككه‌وتنێك كه ئێران بیه‌وێت پێشكه‌شی بكات، واتا ئه‌و كاریزمایه‌ی نه‌سروڵڵا هه‌یبوو رێگربوو، له‌به‌رده‌م رازی بوون به‌هه‌ر رێكه‌وتنێك، ئه‌گه‌ر هه‌ردوولا وه‌ك یه‌ك ئاست سه‌یر نه‌كرێت یان دادپه‌روه‌رانه نه‌بێـت بۆ حزبه‌كه‌ی و رۆڵ و خوێنی شه‌هیده‌كانی، له‌به‌ر ئه‌وه نه‌سروڵڵا له‌مپه‌ڕێكی فیعلی بوو له‌به‌رده‌م رێككه‌وتن، ره‌نگه چاوپۆشی ئێرانیش له‌و رووه‌وه شیكاری من بێت نه‌ك زانیاری ورد، كه دواجار بوو به‌هۆی لابردنی ئه‌و گرێ فیعلییه، چونكه نه‌سروڵڵا له‌سه‌ره‌تاوه جه‌نگی خۆی به‌رامبه‌ر به ئیسرائیل به‌ستبۆوه به پاڵپشتیكردنی غه‌ززه‌وه، واتا هیچ رێككه‌وتنێك بوونی نابێـت تا چاره‌سه‌ر بۆ مه‌سه‌له‌ی غه‌ززه ده‌دۆزرێته‌وه، بۆیه ده‌بوو ئه‌و له‌مپه‌ڕه (حه‌سه‌ن نه‌سروڵڵا) لاببرێت، ئه‌مه‌ش راوبۆچونێكه كه ده‌كرێت بخرێته‌ڕوو، به‌ڵام رایه‌كی تر هه‌یه، كه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه، نه‌تانیاهۆ مكوڕ بوو له‌وه‌ی هێرش بكاته سه‌ر حزبوڵڵا و گورزی لێبدات له نموونه‌ی به‌ئامانج گرتنی نه‌سروڵڵا.
نه‌تانیاهۆ و شارۆن
دكتۆر خالید سه‌باره‌ت به جووڵه‌كانی نه‌تانیاهۆ بۆ لێدانی حزبوڵڵا و په‌ره‌پێدانی جه‌نگه‌كه بۆ چه‌ندین ناوچه‌ی لوبنان، جه‌خت له‌وه ده‌كاته‌وه كه: نه‌تانیاهۆ هه‌مان جووڵه‌كه‌ی شارۆنی كردووه كه ساڵی 1982دا چووه نێو لوبنان و شه‌ڕی به‌رپاكرد، ئه‌وكات رێككه‌وتن هه‌بوو كه ئیسرائیل بچێته ناو ناوچه‌ی زه‌هرانییه‌وه بۆ دانانی ناوچه‌یه‌كی پارێزراو بۆ خۆی، كه مووشه‌كی فه‌له‌ستیینیه‌كان دوور بخاته‌وه له جه‌لیلی سه‌ره‌وه، ره‌نگه نه‌تانیاهۆش بێه‌وێت ئه‌وه نیشان بدات كه هه‌وڵ ده‌دات كۆتایی به بوونی سه‌ربازیی و ئه‌منی حزبوڵڵا بهێنێت، بۆیه كه‌وته بۆردومان كردنی به‌یروت و هه‌روه‌ها بۆردومانكردنی مه‌كته‌بی سیاسیی حزبوڵڵا كه حه‌سه‌ن نه‌سڕوڵڵای ئه‌مینداری حزبه‌كه‌شی تیرۆركرد.
ناوچه‌یه‌كی پارێزراو له‌سه‌ر سنوور
دكتۆر خالید جه‌خت له‌وه‌ده‌كاته‌وه كه : نه‌تانیاهۆ له‌م هێرشانه‌ی ئێستایدا، گورزی له جه‌سته‌ی ئه‌منی و سه‌ربازیی حزبوڵڵا داوه، زیاتریش ده‌یه‌وێت بڕوات و داوا ده‌كات حزبوڵڵا دووربخرێـته‌وه بۆ باشووری ڵیتانی، ئێستاش باس له 22 كیلۆمه‌تر ده‌كرێت كه ئیسرائیل كار بۆ رێكخستنه‌وه‌ی ده‌كات و ده‌یه‌وێت حزبوڵڵای لێ دوور بخاته‌وه، ئه‌وه‌ش واتای دوورخستنه‌وه‌ی كاتیۆشا و كورنێن و مووشه‌كی سام 17 له‌سنووره‌كانی ئیسرائیلیه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت.
به‌رده‌وامی هێرشه‌كان
ئه‌و ئه‌كادیمییه لوبنانییه ئاماژه به‌وه‌ش ده‌كات كه: «ئیسرائیل به‌رده‌وامه له گورزوه‌شاندن بۆ سه‌ر حزبوڵڵا، ئه‌وه‌ش له كۆتاییدا رۆڵ و جووڵه‌ی حزبه‌كه لاواز و سڕده‌كات ده‌كات، حزبوڵڵاش ده‌خاته به‌رده‌م هه‌ڵبژارده‌یه‌ك كه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه ناتوانێت له سایه‌ی ئه‌م جه‌نگه‌دا رۆڵ ببینێت و خۆی نوێ بكاته‌وه، هه‌روه‌ها ناتوانێت هه‌ماهه‌نگی و گۆڕانكاری هه‌یكه‌لی بكات له‌ناوخۆی حزبدا، بۆیه له‌و بڕوایه‌دام كه باشترین هه‌نگاو پێویست بێت حزب بیكات و ره‌نگه خۆی و خه‌ڵكیش رزگار بكات، هه‌وڵدان بێت بۆ كۆتاییهێنان به جه‌نگ و گه‌یشتن به‌ئاگربه‌ست، بۆ ئه‌وه‌ی دواتر رێككه‌وتنێكی دادپه‌روه‌رانه بكرێت، حزبوڵڵاش وازبێنێت له جه‌نگی ئیستنزاف كه ره‌نگه دواجار لوبنان باجه‌كه‌ی بدات و بیخاته نێو هه‌مان بارودۆخ و مه‌شهه‌دی غه‌ززه‌وه».
