ئا: كوردەوان محەمەد سەعید
بەدخۆراكی وایكردووە %15.5ی منداڵانی خوار تەمەن پێنج ساڵ كورتەباڵابن، هەروەها %4ی منداڵانی خوار تەمەن پێنج ساڵیش باریك و بنێس دەردەچن، %2.4ی منداڵانیش بەرلەوەی تەمەنیان بگاتە پێنج ساڵ دەمرن
بە پێی راپۆرتی تازەترین نیشاندەری برسێتیی جیهانی بۆ ساڵی 2024، عیراق شەش خاڵ پاشەكشەی كردووە بەراورد بە ساڵی رابردوو، چونكە لە وردەكارییەكانی راپۆرتەكەدا هاتووە، ئاستی برسێتی عیراق ئەم ساڵ 14.9 خاڵ بووە و بەراورد بە ساڵی رابردوو 1.1 خاڵ زیادیكردووە، چونكە ساڵی رابردوو ئاماژەپێدەری برسێتی لە عیراق تەنیا 13.8 بووە، بەهۆی ئەو بەرزبوونەوەیەوە عیراق پلەی 70هەمینی وەرگرتووە لە نێوان 127 وڵاتانی جیهاندا.
سەرباری ئەوەش عیراق لە چوارچێوەی ئەو 37 وڵاتەدایە كە ئاستی برسێتی تیایاندا مامناوەندە، 53 وڵاتیش ئاماژەپێدەری برسێتی تیایاندا زۆر باشە، لە ناو ئەو وڵاتانەشدا بیلاروسیا بە پلەی یەكەم دێت، بەو پێیەی كەمترین برسێتیی تێدایە، خراپترین وڵاتیش سۆماڵە، كە ئاستی برسێتی تیایدا گەیشتۆتە 44.1 خاڵ.
لە نێوان وڵاتە عەرەبییەكانیشدا كوێت بە پلەی دەیەم دێت لە ریزی ئەو وڵاتانەی كە كەمترین ئاستی برسێتییان هەیە، عیراقیش لە ریزی وڵاتانی عەرەبیدا بە پلەی 11 دێت.
منداڵانی خوار تەمەن پێنج ساڵ
ئامارەكانی تایبەت بە عیراق پشتییان بەستووە بە رێژەی بەدخۆراكیی و تەندروستی منداڵان و رێژەی ئەو منداڵانەی زوو دەمرن، چونكە بە گوێرەی ئەو ئامارانە %16.1ی دانیشتوانی عیراق رووبەڕووی دیاردەی بەدخۆراكی بوونەتەوە، ئەوەش لە كاتێكدایە تەنیا چەند رۆژێك لەمەوبەر عەبدولزەهرە ئەلهنداوی وتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عیراق رایگەیاندبوو، رێژەی هەڵاوسان لە عیراق %3ی تێنەپەڕاندووە و ئەو رێژەیەش ئەوەندە كەمە كە شایەنی باسكردن نییە، وڵاتێك هەڵاوسان تیایدا نزم بێت و داهاتی زۆری هەبێت، جێگەی پرسیارە رێژەیەكی بەرچاوی دانیشتوانەكەی رووبەڕووی بەدخۆراكی ببنەوە، ئەو بەدخۆراكییەش وایكردووە %15.5ی منداڵانی خوار تەمەن پێنج ساڵ كورتەباڵابن، هەروەها %4ی منداڵانی خوار تەمەن پێنج ساڵیش باریك و بنێس دەردەچن، %2.4ی منداڵانیش بەرلەوەی تەمەنیان بگاتە پێنج ساڵ دەمرن.
عیراق لە زۆر وڵات باشترە
بۆ ئەمڕۆی عیراق جێگەی نیگەرانییە بەدخۆراكی تا ئەو رادەیە كاربكاتە سەر گەشەی سروشتیی منداڵان، بەڵام بەراورد بە بارودۆخی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بە گشتی، دۆخی عیراق لە دۆخی زۆر وڵات باشترە، هەفتەی پێشوو لیژنەی نەتەوە یەكگرتووەكانی تایبەت بە ئابووری و كۆمەڵایەتی بۆ خۆرئاوای ئاسیا، كە بە (ئیسكوا) ناسراوە، بە هاوكاری رێكخراوی یونسێف راپۆرتێكیان ئامادەكرد سەبارەت بە بارودۆخی لوبنان و تیایدا رایانگەیاند: لوبنان لەسەر لێواری هەرەس و كارەساتێكی مرۆیی گەورەیە.
هەژاری لە لوبنان
لە راپۆرتەكەیاندا ئاماژەیان بەوەكردووە، دۆخی ئابووریی لوبنان بەهۆی جەنگەوە بە رادەیەك خراپ بووە، كە لە هەندێك ناوچە رێژەی هەژاریی دەگاتە ئاستی مەترسیدار، بۆ نموونە لە پارێزگای نەبەتییە رێژەكە دەگاتە %94 و لە باشووری لوبنانیش دەگاتە %87، ئەم هەواڵەش لە كاتێكدایە كە ئابووریی لوبنان لە پێش هەڵایسانی جەنگیشەوە هەر وێران بووە و پشتی بەستووە بە یارمەتییە دەرەكییەكان، دەوترێ ئێستا لە لوبنان سێ نان بە پێنج دۆلارە، كارەساتی گەورە لەوەدایە سەرۆكی خێزانێكی پێنج كەسی رۆژی دەبێ چەند نان بكڕێت بۆ ئەوەی سەرجەم ئەندامانی خێزانەكەی تێر بكات، بێگومان دەبێ رۆژی سێ ژەمیان بۆ دابین بكات و هەر ژەمەی یەكی یەك نانیشیان بداتێ، دەكاتە پێنج نان، بەو پێیەش بۆ هەر سێ ژەمەكە پێویستی بە پەیداكردنی نزیكەی 20 دۆلار دەبێت، ئەوە ئەگەر تەنیا نانی وشكیان بداتێ.
هەر لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا بارودۆخی ئابووری لەوەش خراپتر هەیە، چونكە جەنگ لە هەر شوێنێك هەبێت، برسێتی و هەژاریش لەوێ ئامادەن، ئێستاش شەڕ لە غەززەیە، بانكی نێودەوڵەتی رۆژی پێنجشەممەی رابردوو جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، كە سەرجەم دانیشتوانی كەرتی غەززە بە دەست هەژارییەوە دەناڵێنن و رێژەی هەژاری تیایدا گەیشتۆتە %100.
رەنگە سیستمەكە هەرەس بهێنێت
بانكی نێودەوڵەتی لە راپۆرتەكەیدا ئاماژەی بەوەشكردووە، لەگەڵ نزیكبوونەوەی ساڵیادی یەكەمی هەڵایسانی شەڕ لە غەززەدا كە بووە هۆی ئاوارەبوونی نزیكەی دوو ملیۆن كەس، رێژەی هەڵاوسانیش تیایدا %250ی تێپەڕاندووە، هەر بەهۆی جەنگەوە و لە چارەكی یەكەمی ساڵی 2024دا تێكڕای بەرهەمی ناوخۆیی لە كەرتی غەززەدا بە رێژەی %35 كەمیكردووە.
پاشەكشەی ئابووری لەو كەرتەدا گەیشتۆتە %86، لە كاتێكدا پاشەكشەی ئابووری لە كەناری خۆئاوا تەنیا %25 بووە، رێژەی بێكاریش بە گشتی لە ناوچەكانی فەلەستین گەیشتۆتە ئاستێكی پێوانەیی و %50ی تێپەڕاندووە. بانكی نێودەوڵەتی پێشبینی ئەوە دەكات لەگـــــــەڵ بەرزبوونەوەی بەردەوامی كورتهێنان، كە رەنگە بگاتە دوو ملیار دۆلار بۆ ساڵی 2024 و سێ هێندەی ساڵی 2023یە، ئەگەری هەیە سیستمەكە بە گشتی هەرەس بهێنێت.
كەرتی تەندروستی و پەروەردەش وێرانە
ئێستا لە كەرتی غەززە كڕین و فرۆش و ئاڵۆگۆڕی بازرگانی وەستاوە، لەبەر ئەوە خێزان لەو ناوچەیە هیچ داهاتێكی نییە، لە كاتێكدا نرخی شمەك و پێداویستییەكان بە رێژەی %250 بەرز بۆتەوە، بە واتایەكی دیكە ئەستەمە خێزانێكی فەلەستینی بوانێ پێداویستییەكانی بكڕێت.
بانكی نێودەوڵەتی لە راپۆرتەكەیدا دەڵێ: سەرباری داڕمانی سیستمە ئابوورییەكەی، سیستمی تەندروستی و پەروەردەش بە رێژەی %80 زیانیان بەركەوتووە، زۆربەی نەخۆشخانە و بنكە تەندروستییەكان پەكیان كەوتووە و لەگەڵ كەمیی نەختینەشدا كە لە ئارادایە، دەستڕاگەیشتن بە پێداویستییە تەندروستییەكان ئەستەمە، سەبارەت بە سیستمی پەروەردەش ئەستەمە منداڵ لەگەڵ نەبوونی ئاسایشدا و بە برسێتی رەوانەی خوێندنگە بكرێت، جگە لەوەش ژمارەیەكی زۆر لە كارمەندان و مامۆستایان هەر ناتوانن بگەنە شوێنی كارەكانیان.
سەرچاوە: سۆمەرییە نیوز، ئێندیپێندنت
