مەرامە ئاشکرا و نهێنییەکانی پشت پیلانگێڕیی 16ی ئۆکتۆبەر

راپۆرتی شرۆڤەیی: جەمال ئارێز

ئەگەر بمانەوێت قسە لەسەر 16ی ئۆکتۆبەر بکەین، هەرگیز ناتوانین باز بەسەر رێکەوتنەکەی تەمموزی ساڵی 2016ی وەزارەتی بەرگریی عیراق و وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێمدا بدەین بە چاودێریی و ئامادەبوونی سەرۆکی (پ.د.ک) کە بەپێی رێککەوتنەکە بە بڕی 400 ملیۆن دۆلار هاوکاریی پێشمەرگە دەکرێت لە بودجەی بەرگریی عیراق لەبەرامبەریشدا، دەبێت پێشمەرگە دوای کۆتاییهاتنی جەنگی داعش، بگەڕێتەوە ئەو شوێنانەی بەرلە دەستپێکردنی جەنگەکە لێیبوون

16ی ئۆکتۆبەر رووداوێکی کتوپڕ بوو، یان پیلانێکی نەخشە بۆداڕێژراوی ناوخۆیی و ئیقلیمی؟ ئامانج لێی چی بوو؟ پێش و پاش 16ی ئۆکتۆبەر چی روویاندا، ی.ن.ک تاچەند رۆڵی هەبوو لە کەمکردنەوەی زیانەکانی ئەو پیلانگێڕییە؟ بۆچی پارتی دەیویست دۆخەکە بەو ئاستە بگەیەنێت؟ دۆخی ناوخۆیی یەکێتی چەند لەباربوو بۆئەوەی ئەو پیلانەی پارتی بەشێک لە ئامانجە کورت مەوداکانی بپێکێت؟
تا وەڵامی ئەو پرسیارانەی سەرەتا نەدرێتەوە، ئەستەمە بتوانرێت ئەو راستییە بسەلمێنرێت کە لە 16ی ئۆکتۆبەردا کێ خیانەتی نەتەوەیی و نیشتمانیی کرد و کێ بووە رێگر لە سەرگرتنی تەواوی پیلانگێڕییەکە.
بۆ وەڵامدانەوەش دەبێت یەک بەیەک لەسەر ئەو پرسیارانە بووەستین  و شرۆڤەیان بکەین و سەرەنجامێکی لۆژیکی بەدەستبهێنین، هەر ئەو سەرەنجامانەش وەڵامی راست و دروستمان دەدەنەوە و لایەنی خیانەتکاری راستەقینە لەو کەیسەدا دەستنیشان دەکەن.

لەڕووی سەربازییەوە
سەرەتا ئەگەر بمانەوێت قسە لەسەر 16ی ئۆکتۆبەر بکەین، هەرگیز ناتوانین باز بەسەر رێکەوتنەکەی تەمموزی ساڵی 2016ی نێوان وەزارەتی بەرگریی عیراق و وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێمدا بدەین کە لەلایەن هەرێمەوە کەریم سنجاری وەزیری پێشمەرگە بەوەکالەت و وەزیری بەرگریی عیراقەوە ئیمزا کرا بە چاودێریی و ئامادەبوونی خودی سەرۆکی ئەوکاتی هەرێم و فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی هەرێم  و سەرۆکی (پ.د.ک) و فەرماندەی فەرماندەیی هێزەکانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش.
ناوەڕۆکی رێککەوتنەکە جەختکردنەوەیە لەسەر هاوکاریکردنی پێشمەرگە لەلایەن هاوپەیمانیی نێودەوڵەتییەوە وەک بەشێک لە سیستمی بەرگریی عیراق لەڕووی پڕچەککردن و مەشق و راهێنانەوە، جگەلەوەش دابینکردنی بڕی 400 ملیۆن دۆلاری ساڵانە لە بودجەی بەرگریی ئەمریکا وەک مووچە و دابینکردنی کەرەستە و پێداویستی بۆ هێزی پێشمەرگە، لەبەرامبەریشدا، پێشمەرگە پابەندکراوە بەوەی لەدوای کۆتاییهاتنی جەنگی داعش، بگەڕێتەوە ئەو شوێنانەی بەرلە دەستپێکردنی جەنگەکە لێیبوون وەک (لەیلان و چیمەن لە خۆرهەڵاتی کەرکوک و شۆراو لە باکووری کەرکوک). ئەوە جگە لە شارو شارۆچکە (دابڕێنراوەکان - جێناکۆکەکان)ی سنووری پارێزگاکانی دیالە، سەلاحەدین، کەرکوک و نەینەوا، وەک (خانەقین، جەلەولا، قەرەتەپە، خورماتوو، مەخمور، دەشتی نەینەوا).

دنەدانی بەغدا بە دروشمی رەگەزپەرستانەی بێ ناوەڕۆک
سەرۆکی پارتی کە لە کاتی جەنگی دژبە داعشدا سەرۆکی هەرێمیش بوو، بە دروشمی ئاگریین و دەرزی ئاژن ئاسا هەر لەو سەروبەندەدا حکومەتی عیراق و حکومەتەکانی ئیقلیمی و هەندێک لە نەیارە ناوخۆییەکانی مافە دەستوورییەکانی خەڵكی کوردستانی دەوروژاند، بەتایبەتی لەوکاتانەدا کە سەرۆکی وڵاتێک یان وەزیری دەرەوەی وڵاتێک بۆ بەسەرکردنەوەی هێزەکانی وڵاتەکانی خۆیان سەردانی عیراق و هەرێمیان دەکرد، دەفع دەبوو دەیگوت: «ماددەی 140 مان بە خوێنی پێشمەرگە جێبەجێ کرد و چیتر پێشمەرگە لەو ناوچە کوردستانییانەی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم ناکشێنەوە»!.
لەسەروو هەموو ئەو دروشمە ئاگرینانەشەوە، کەیسی ریفراندۆمیان هێنایە کایەوە و بەجۆرێک خستیانە رۆژەڤەوە، خەڵکی ئاسایی و بەشێک لە سەرکردەی لایەنە سیاسییەکانی دیکەش بوێریی ئەوەیان نەبێت بە ئاشکرا رەتی بکەنەوە، بۆئەوەش تەخوینی هەموو کەسێکی دژ بە پرۆسەکە دەکرا ئەگەر رەخنەی لە تەوقیتەکەش بگرتایە.

ریفراندۆم و نامەکەی تیلەرسن و هەوڵەکانی ئەوانی تر
لەگەڵ هێنانە بەرباسی بابەتی ریفراندۆم، لەسەر ئاستی عیراقی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتیش چەندین باڵیۆز و کەسایەتیی سیاسیی لە ناوەندەکانی دەسەڵاتی وڵاتانی زلهێز هاتنە سەرخەت تا سەرۆکی ئەوکاتی هەرێم و هاوڕاکانی پەشیمان بکەنەوە لە ریفراندۆم و زۆربەشیان لەڕووی بابەتییەوە ناڕاستەوخۆ دانیان بە رەوایی مافە دەستوورییەکانی خەڵکی کوردستاندا دەنا، بەڵام لەسەر کاتی ریفراندۆمەکە و شوێنەکانی بەڕێوەچوونی تێبینی و سەرنجیان هەبوو، جا هەندێکیان بە دیدار و پەیامی زارەکی و هەندێکیشیان بە پەیامی نووسراو و نامەی رەسمی سەرکردایەتیی سیاسیی کوردستان و سەرۆکی ئەوکاتی هەرێمیان لێ ئاگادار دەکردەوە، لەسەروو هەمووشیانەوە نامەکەی ریکس تیللەرسن-ی وەزیری دەرەوەی ئەوکاتی ئەمریکا کە تێیدا بەڵینی دابوو وڵاتەکەی پشتگیریی جێبەجێکردن و زامنکردنی مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان لە عیراقدا بکات بەگوێرەی سەقفێکی زەمەنیی دیاریکراو کە لە دوو ساڵ زیاتر نەبێت بەرامبەر پاشگەزبوونەوە لە بەڕێوەچوونی ریفراندۆمەکە.
جگە لەویش ئەنجوومەنی یەکێتیی ئەوروپا چەند جارێک لەڕێی نوێنەرایەتیی یەکێتیی ئەوروپا و باڵیۆزانی وڵاتانی ئەندام لە یەکێتییەکە هۆشدارییان لەوبارەیەوە دا. ئەوە جگە لە نوێنەرایەتیی نەتەوەیەکگرتووەکان لە عیراق و هەرێم.
لە جیهانی عەرەبیشدا ئەحمەد ئەبولغەیث – ی سکرتێری گشتیی کۆمەڵەی وڵاتانی عەرەبی سەردانی هەولێر و سەری رەشی کرد تا بتوانێت قەناعەت بە بارزانی بهێنێت کە پەلە لەو هەنگاوە نەکات، چونکە دەبێتە مایەی کارەسات و کۆمەڵی نێودەوڵەتی لەسەر گۆڕینی موزایک و نەخشەی ناوچەکە رازی نابن و وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامیش نایانەوێت ببنە بەشێک لە پەسەندکردنی (پارچە پارچەبوونی عیراق) کە ئەندامێکی کاریگەری کۆمەڵەی وڵاتانی عەرەبی و ئەندامی وڵاتانی کۆنگرەی ئیسلامییە.

سەرکێشیی سیاسی لە غیابی سەرۆک مام جەلال- دا
بەگەڕانەوەیەکی کەم بۆ رابردوو، دەکرێت مەرامی راستەقینەی پارتی و سەرکردایەتییەکەی زۆر بە رۆشنی دەربکەوێت کە ئامانجی لە ریفراندۆم هێندەی بۆ لەدەستدانی ناوچە دابڕێنراوەکان بوو «کە لە یاسای کاتیی بەڕێوەبردنی دەوڵەتی عیراق و دەستووردا بە ناوچە (جێناکۆکەکان) ناوی هاتووە»، هێندە پەرۆشیی نەبووە بۆ بردنەوەی ئەو کەیسە لە بەرژەوەندیی مەسەلەی کورد لە عیراقدا، چونکە ساڵی 2008 و لە دوای تەقینەوەکەی 28ی تەمموزی ئەو ساڵە، سەرۆکی پارتی هەوڵێکی دا لە رێگەی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکوکەوە بە سوودوەرگرتن لە زۆرینەی کورد و لەناو کوردیشدا ئەندامانی زۆرینەی پارتی و ئەو بڕگەیەی دەستوور کە دەڵێت (بە دەنگی 2\3ی ئەنجومەنی پارێزگایەک) لە ئەنجومەنەکەوە ئەوە رابگەیەنن کە کەرکوک دەخەنەوە سەر ئیدارەی هەرێمی کوردستان، ئەوەش لە دۆخێکدا بوو کە زۆربەی هەرەزۆری دەسەڵاتەکانی پارێزگاکە لە پارێزگارەوە بۆ بەڕێوەبەری فەرمانگە هەستیارەکان بەدەست کادری کوردەوە بوو، هاوکاتیش بوو لەگەڵ شەڕی (سوننە و شیعە) و قۆناغی سەپاندنی یاسا لەلایەن حکومەتەکەی نوری مالکییەوە کە تازە بەتازە ئۆپەراسیۆنەکانی (صولة الفرسان) لە ناوچە شیعە نشینەکان و (بشائر الخیر) لە ناوچە سوننە نشینەکان تەواو ببوون و هەردوو (جەیشی مەهدی)ی موقتەدا سەدر و (سەحوەکان)ی سەربە عەشیرەتە سوننەکان چەککرابوون و سوپای عیراق لەجۆرێک لە نەشوەی سەرکەوتندا بوو، ئەگەر لەو کاتەدا سەرۆک مام جەلال فریا نەکەوتایە، هەر ئەوکاتە هێزەکانی عیراق پەلاماری کەرکوکیان دەدا و کوردیان لە هەموو دەسەڵاتێک لەو شارەدا دادەماڵی.
ئەوە بەخوێندنەوەیەکی دیکە دەریدەخات هەرلە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانەوە لە ساڵی 2005 پارتی دڵنیاببوو لە سەنگ و قورسایی خۆی لەو شارە و بۆیە هەر خۆی نەیدەویست بە گوێرەی ماددەی 140 بگەڕێتەوە ناو چوارچێوەی هەرێم، چونکە سڵی لە گۆڕانکاریی دەکردەوە لە هاوسەنگیی هێز لەو شارەدا کە دەیزانی بە قازانجی یەکێتییە.
خۆ ئەگەر هەر وردترببینەوە لەو مەرامە، ئەوا هەر لە یەکەم رۆژی جێبەجێکردنی پرۆسەی ئازادکردنی هەردوو گەورە شاری موسڵ و کەرکوکەوە ئەو ئامانجە ئاشکرا بوو، بەو پێیەی بەگوێرەی نەخشەی پرۆسەی ئازادی، پارتی بەرپرسیارێتیی رزگارکردنی موسڵ و یەکێتیش کەرکوکی پێ سپێردرابوو بە هاوبەشی لەگەڵ هاوپەیمانان، بەڵام لە یەکەم رۆژی پرۆسەکەوە، یەکێتی ئەرکی خۆی دەزانی و چووە کەرکوک، بەڵام پارتی جگە لەموسڵ بەرەو کەرکوکیش کشا. یەکێتی لە سەردەمی دوو ئیدارەییدا شتێکی نەبوو بەناوی پارێزگاری موسڵ لە مەنفا، بەڵام پارێزگاری کەرکوکی هەبوو لە دەربەندیخان، بۆیە لەدوای ئازادکردنی کەرکوک هەوڵیدا تا هەڵبژاردن ئەو پارێزگارە دابنێت و هاوپەیمانانیش لارییان لەوە نەبوو، بەڵام پارتی بۆ تێکدانی ریزەکان لەو سەردەمی زێڕینی یەکڕیزییە و ئابڕووبردنی کورد لای هاوپەیمانان پارێزگارێکی کوردی تری لەناو شارەکەدا دانا و تا دوای هەڵبژاردنی یەکەم ئەنجوومەن لەوێ هێشتییەوە و پێداگرییشی لەکاتی پێکهێنانی حکومەتی خۆجێی شارەکەدا کرد کە دەبێت پارێزگار کوردێکی بێلایەن بێت و ئەو بیانووەشیان بڕی و کوردێکی بێلایەنی نیشتمانپەروەری وەک عەبدولڕەحمان مستەفا دانرا. بەڵام مام جەلال لەبەرئەوەی لە مەرامی پارتی تێدەگەیشت زۆربەی بیانوو پاساوەکانیانی بڕی و هەم پارێزگارێکی بێلایەنی پەسەند کرد و هەم چاوی لە زۆرینەی ئەنجومەنەکەش پۆشی بۆ پارتی تا بەبێ کێشە و بەیەکڕیزی دۆخەکە بگاتە نووسینەوەی دەستوور، بەڵام لە 28ی تەمموزی 2008دا بەو زۆرینەیە ویستیان گورزێکی دیکە لە کەرکوک بووەشێنن.

بەکارهێنانی رێوڕەسمی هێنانەوەی  نەعشی مام جەلال بۆ وروژاندنی دۆستان و ناحەزانی کوردستان
بە وردبوونەوە و شرۆڤەکردنی ئەو وردەکارییانەی سەرەوە، دەردەکەوێت کە ئامانج لە 16ی ئۆکتۆبەر چی بوو؟ چۆن پلە بەپلە پارتی کاری لەسەر ئەوە کردووە و یەکێتی چۆن لە 2003 وە رێگریی لە دۆخێکی لەوجۆرە کردووە؟ 
هەشت رۆژ لەدوای ئەو ریفراندۆمە کە هەموو جیهانی لێکردین بە نەیار و هەموو دەروازە سنووریی و ئاسمانییەکان لە هەرێم داخرا، بەداخەوە هەواڵی مەرگی سەرۆک مام جەلال راگەیەندرا.
عیراق و جیهان سەرەڕای توندبوونی هەڵوێستیان لەدوای ریفراندۆمەکەوە، بەڵام مەرگی مام جۆرێک گرژییەکانی خاوکردەوە و هەم عیراق و هەم وڵاتانی دیکەش نەرمییەکیان نواند بۆ کرانەوەی ئاسمان بەڕووی فڕۆکەخانەی سلێمانیدا بۆ هێنانەوەی نەعشی سەرۆک مام جەلال، بەڵام پارتی لەجیاتی سوود وەرگرین لەو دەرفەتە، کارێکی دیکەی لەرێگەی تیمی پرۆتۆکۆڵیی (حکومەتی هەرێم)ەوە کرد کە وایکرد دۆستەکانی مام جەلال لەو رۆژەدا نیگەران بکات، ئەویش بەوەی مام جەلال وەک سەرۆک کۆماری عیراق دەبوو هەردوو ئاڵای عیراق و هەرێمی کوردستان لە تابووتەکەیەوە بپێچرێت، بەڵام تیمەکە تەنها ئاڵای کوردستانیان تێوە پێچابوو. ئەوەش لەلایەک دۆستەکانی مام جەلالی نیگەران و ئیحراج کرد لەبەردەم شۆڤێنییەکاندا، هەم قۆستنەوەی ئەو دەرفەتە بوو کە ناحەزانی هەرێمی کوردستان تووڕە بکەن.

نامەکەی ریکس تیللەرسن-ی وەزیری دەرەوەی ئەوکاتی ئەمریکا کە تێیدا بەڵینی دابوو وڵاتەکەی پشتگیریی جێبەجێکردن و زامنکردنی مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان لە عیراقدا بکات بەگوێرەی سەقفێکی زەمەنیی بەرامبەر پاشگەزبوونەوە لە بەڕێوەچوونی ریفراندۆمەکە باشترین دەرفەت بوو بۆ نەکردنی ئەو سەرکێشییە کە 16ی ئۆکتۆبەر یەکێک بوو لە دەرهاویشتەکانی

رۆڵی یەکێتی لە کەمکردنەوەی زیانەکانی پیلانگێڕیی 16ی ئۆکتۆبەر
چەند مانگێک بەر لە ریفراندۆم و بەتەواوەتی دوای رزگارکردنی موسڵ و سەلاحەدین و دیالە و زۆربەی ناوچەکان لە گروپی تیرۆریستیی داعش، هێزەکانی عیراق بە پشتبەستن بە رێککەوتنەکەیان لەگەڵ هەرێمدا جموجۆڵیان دەستپێکرد بۆ گەڕانەوە بەرەو سەربازگەی (K1)  یان ئەوەی جاران پێی دەوترا سەربازگەی خالید کە بەگوێرەی رێکەوتنەکە دەبوو هێزێکی هاوبەش وەک ژووری ئۆپەراسیۆن لە نێوان (پێشمەرگە و سوپای عیراق و هاوپەیمانان) لەوێ دابمەزرێت بۆ هاوئاهەنگی دوای جەنگی دژ بەداعش، بەڵام ریفراندۆمەکە جووڵەی هێزکە و هۆشداریدانەکانی زیاتر کرد، لەو رووەشەوە سەرۆکی (پ.د.ک) بانگەوازێکی بڵاوکردەوە و بە ئاشکرا رەتیکردەوە کە پێشمەرگە لەو شوێنانە بکشێنەوە و کار گەیشتە ئەوەی وتی:  «ئەگەر پێویست بکات خۆم هێز دەهێنم و لە کەرکوکەوە سەرپەرشتیی شەڕی بەرگریی دەکەم»، وەک رەفعەت عەبدوڵڵا ئەندامی مەکتەبی سیاسیی یەکێتیش ئاماژەی پێ دەکات لەو کۆبوونەوەیەدا وێڕای هۆشداریی و پێداگرییەکی زۆر، بەڵام پارتی رازی نەبوو لە بەلاغی کۆتاییدا داوا لە پێشمەرگە بکرێت بکشێنەوە و تەنها نووسینی بەلاغەکە زیاتر لە دوو سەعاتی خایاند. 

دوا هۆشداری
بەگوێرەی ئەو هاوئاهەنگییە مەیدانییەی لەو سەروبەندەدا هەبوو، حەیدەر عەبادی وەک سەرۆک وەزیرانی ئەوکاتی عیراق و فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکان، لەڕێی د.فوئاد مەعسوم سەرۆک کۆماری ئەوکاتی عیراقەوە پەیامێکی نارد بۆ فەرماندە سەربازییەکانی یەکێتی و بەتایبەتی هێزەکانی دژە تیرۆر و دوا هۆشداریی لە 12ی ئۆکتۆبەردا نارد بۆ سەرکردایەتیی سیاسیی کوردستان تا رێگەی ئەو هێزە بدەن و پابەندبن بە رێکەوتنەکەی پێشووەوە، بەڵام وەڵامی فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی هەرێم ئەوەبوو کە نابێت پێشمەرگە پاشەکشە بکەن، بەگوێرەی پێگەی هێزەکانیش زۆرینەی سەنگەری بەرەکانی رووبەڕووبوونەوە لە کەرکوکدا هێزەکانی 70 یان تێدا بوو، بەڵام ئەوان کەوتبوونە نێوان دوو بەرداشەوە، یەکێکیان هۆشداریی و جموجۆڵەکانی سوپای عیراق و ئەوی تریشیان فەرمانەکانی بارزانی وەک فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی هەرێم.

بافڵ تالەبانی لەوێشدا وەک فریادڕەس
هەر ئەو رۆژە بافڵ تاڵەبانی کە ئەوکات جگە لەپۆستی فەرماندەی سەربازی لەناو هێزەکانی دژە تیرۆردا، هیچ پۆستێکی سیاسیی باڵای نەبوو، داوای لە مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتیی یەکێتی کرد کۆبوونەوەیەکی هاوبەشی بەپەلەی هەردوو مەکتەبی سیاسیی ی.ن.ک و پ.د.ک بکرێت تا دۆخەکە ئاڵۆزتر نەبێت، لەوێ لە پەراوێزی کۆبوونەوەکەدا وردەکاریی ئامانجەکەی عیراق و بێلایەن بوونی ئەمریکا و خۆرئاوایان بۆ روون دەکاتەوە لە زاری بریت ماکگۆرگەوە کە  پێی راگەیاندوون هەرچی رووبدات بێلایەن دەبن و رێز لە سەروەریی و یەکپارچەیی خاکی عیراق و رێککەوتنەکەی نێوان هەرێم و بەغدا دەگرن بۆ پاشەکشەی هێزەکانی پێشمەرگە، بەڵام وەک ئەوەی بە ئەنقەست بێت، کۆبوونەوەکە دواخرا بۆ ئێوارەی رۆژی 15ی ئۆکتۆبەر و بەبێ دەرچوونی هیچ بڕیارێکی کشانەوەی دەستوبرد و خۆ بەدوورگرتن لە بەریەککەوتنی پێشمەرگە و سوپا، کۆبوونەوەکە بە کۆنگرەیەکی رۆژنامەنووسیی پڕ لە لێدوانی (مطاطی) و رۆتینی کۆتایی هات و هیچ فەرمانێک بۆ پێشمەرگە دەرنەکرا بۆ پاشەکشەی رێکخراو.

کەرکوک دوای تەقینەوەکەی رۆژی 28ی تەممووزی 2008

رووبەڕووبوونەوە و  پشت چۆڵکردن
پاش نیوەشەوی 15\16 ی ئۆکتۆبەر هێزەکانی سەربە یەکەی 80 و تەنانەت هێزی ناو لیوا هاوبەشەکانیش کە سەربە پارتی بوون، بە بێدەنگی لە هەموو ئەو سەنگەرانە کشابوونەوە کە دەکەوتنە باکووری خۆرئاوای کەرکوک و پشتەوەی هێزەکانی یەکێتی و هیچ بڕیارێکی کشانەوەش بە هێزەکانی یەکێتی رانەگەیەندرا، بۆیە کاتێک هێزەکانی عیراق جووڵەیان پێکرا بەرەو سەنگەرەکانی پێشمەرگە، پێشمەرگەکان بەرگرییەکی بێوێنەیان لە سەنگەرەکانی خۆیان کرد، بەو پێیەی وەک سوپایەکی بە دیسپلین بڕیاری پاشەکشەیان لەلایەن فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی هەرێمەوە پێ نەگەیشتبوو، بۆیە دوای ئەوەی زانرا کە پشتیان چۆڵکراوە، بە بڕیارێکی مەیدانیی ژیرانە بەپەلە، پاشەکشە بە پێشمەرگە کرا، دوای ئەوەی دەیان پیشمەرگە و فەرماندەی یەکێتی لەو بەرگرییەدا شەهیدکران کە رووبەڕووبوونەوەیەکی نابەرامبەر بوو لەڕووی مرۆیی و ئامێری جەنگیی و تەقەمەنیشەوە.
ئەم پاشەکشە پەنهانییەی هێزەکانی پارتی جگە لەوەی مەبەستیان بەگورگان خواردوودانی هێزی پێشمەرگەی یەکێتی بووە، هیچ تەفسیر و لێکدانەوەیەکی دیکە هەڵناگرێت، واتە چۆڵکردنی سەنگەرەکانیان بەبێ تەقە بە چەند سەعاتێک پێش دەستپێکردنی شەڕەکە و نەبوونی هیچ بەرگرییەک تا گیرسانەوە لە پشت پردێ و لەوێش تەقاندنەوەی پردێک و کشانەوە بۆ شۆراو لەو لێکدانەوەیە زیاتر هەڵناگرێت، شۆراویش هەمان ئەو سەنگەرانە بوو کە بەرلە جەنگی داعش پێشمەرگەی لێبوو، کەچی ئەوەیان ناونا (داستانی پردێ).
هەربۆیە رۆژی 16ی ئۆکتۆبەر بافڵ تاڵەبانی و هاوکارەکانی بەتەواوەتی مەرامەکەی پارتییان بۆ روونبووەوە، بڕیاری پاشەکشەی پێشمەرگەیان دا بۆ چیمەن و لەیلان، بەوەش ئەو خەونەی پارتی لەگۆڕنرا کە دەیوەیست کەرکوک بە دەردی کۆبانێ و عەفرین و موسڵ و حەلەب و رەققە و غەززەی ئێستا ببەن، بۆەیە یەکێتی لەو گێژاوە سەربازییەشدا هەر دڵی لای خەڵکەکەی بوو بۆیە وەک تاکە هێزی سیاسی لە شارەکەدا مایەوە و رێگریی لەو کارەساتە کرد کە پارتی و هەندێک لە شۆڤێنیستەکان ئاواتیان بۆ دەخواست کورد بە یەکجاریی شارەکە چۆڵ بکەن.
مانەوەی یەکێتی لەو شارە لەلایەک بووە مایەی دڵنیایی بۆ زۆربەی کوردی شارەکە و لەلایەکیش بووە رێگر لەبەردەم جێبەجێکردنی ئەو پیلانانەی تەعریب کە بەعس بەنیوە ناچڵی بەجێی هێشتبوو.

قسەکردنی عەڕابەکانی ریفراندۆم بەو هەموو بڕوا بەخۆبوونەوە، بووە مایەی خۆشخەیاڵکردنی زۆرێک لە خەڵکانی سەربەخۆخواز 

شاری داگیرکراو لە 16ی ئۆکتۆبەر یان ئەنجومەنی داگیرکراو؟
لە ساڵی 2017 – 2019 کە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی لە عیراقدا بەدوادا هات، دەرفەت هەبوو ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک  کە زۆرینەکەی لای پارتی بوو و لە هەولێرەوە بە کەرکوکیان دەوت داگیرکراو و (پارێزگارێکی خۆسەپێن) بە وەکالەت بەڕێوەی دەبات و سیاسەتی تەعریبی نوێ جێبەجێ دەکات، بەڵام پارتی بەو پاساوە رێگەی نەدەدا ئەنجومەنەکە کۆببێتەوە و پارێزگارێکی تری کورد هەڵبژێردرێت و تەنانەت بەشداریی هەڵبژاردنی 12/5/2018ی نەکرد بەو پاساوەی کە شارەکە داگیرکراوە و لە 16ی ئۆکتۆبەردا یەکێتی خیانەتی کردووە، بەڵام لەو هەڵبژاردنەدا کوردی کەرکوک وەڵامی پارتیان دایەوە و لە کۆی 12 کورسیی، یەکێتی لەناو هەموو هێزە کوردییەکاندا شەش کورسیی بەدەستهێنا!
ئەو ئەنجامەش هێندەی تر پارتیی بێئومێد کرد، بۆیە قەوانەکەی گۆڕی بەوەی کە ئەوان ناگەڕێنەوە شارەکە تا بارەگاکانیان نەدرێتەوە کە لەلایەن حەشدی شەعبییەوە داگیرکراون.

شنگال بە بارەگا
پاش هێوربوونەوەی دۆخی کەرکوک و هەڵوەشاندنەوەی ئەنجوومەنی پارێزگاکان، عیراق لە سەردەمی سەرۆکایەتیی مستەفا کازمیدا بڕیاریدا پارتی بارەگاکانی لە کەرکوک وەردەگرێتەوە، بەو مەرجەی دۆخی شنگال و دەشتی نەینەوا ئاسایی بکرێتەوە و رێگە لە ئاوارەکان نەگیرێت بۆ گەڕانەوە بۆ زێدی خۆیان. بەڵام پارتی بەو رێکەوتنەوە پابەند نەبوو، سەبارەت بەشنگال، بۆیە بەغداش موماتەڵەی لە کەیستی پێدانەوەی بارەگاکان دەکرد بە پارتی، لەوەشدا پارتی بەشوێن دەرفەتێکەوە بوو تا بەهێز و نیشاندانی بازووەوە بگەڕێتەوە بەرەو کەرکوک، بۆیە کاتێک قسەوباوس لەسەر هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکوک هاتە ئاراوە، پارتی لە میدیای رەسمی و میدیا سێبەرەکانییەوە ئیدیعای گەڕانەوەی بۆ کەرکوک دەکرد بەهێزەوە، جگە لەوەش بەشێک لەو عەشیرەت و خەڵکە عەرەب و تورکمانانەی ماڵ و بەرژەوەندییەکانیان لە هەولێرە بە رێککەوتنی پێشوەختە لەگەڵ پارتی گەڕانەوە کەرکوک و لەسەر رێگای هەولێر – کەرکوک خەیمەیان هەڵدا لە دژی هاتنەوەی پارتی، لەمەشدا پارتی ویستی وا نمایش بکات کە گوایە لەبەرئەوەی ئەو ئاڵاهەڵگری دۆزی نەتەوەییە لە کەرکوک، نەتەوەکانی دیکە ئەویان پێ قبووڵ نییە و ویستی خۆی وەکو قوربانییەکی 16ی ئۆکتۆبەر نمایش بکات، بەڵام جگە لەچەند کەسێکی خوێن گەرمی کوردی کەرکوک کە خۆپیشاندانیان کرد بۆ پشتیوانیی پارتی کە بەداخەوە چوار کەسیان شەهید بوون، هیچ کەسێکی ئەوتۆ باوەڕی بەو سیناریۆیەشیان نەکرد، دووبارە بۆ نیشاندانی (زانست دۆستی!) ی خۆیان، دوای ئەو رووداوە دڵتەزێنە، بڕیاریاندا کە بارەگا سەرەکییەکەیان لە کەرکوک پێشکەش بە زانکۆی کەرکوک بکەن!.

پارتی بەهۆی بانگەشەی ساختەی داگیرکراویی کەرکوک و رێگریی لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئەو پارێزگایە، دوو ساڵ دەرفەتی دانانی پارێزگارێکی کوردی پەکخست تا هەڵوەشانەوەی ئەنجوومەنەکان

دوا پەردەی شانۆگەریی 16ی ئۆکتۆبەر لە 18ی دیسەمبەری 2023 تەواو بوو
ئەو راگەیاندنەی پارتی هێندەی فلاشە هەواڵێک بوو بۆ راکێشانی سۆزی ئەوانی تر، هێندە کاریگەریی لەسەر کوردی کەرکوک دانەنا، لەسەروو ئەوەشەوە هەموو هەوڵێکی ناوخۆیی بۆ دروستکردنی یەکڕیزیی لایەنە کوردستانییەکان رەتکردەوە بۆ دوا هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکوک، تەنانەی داوای خەڵکە دڵسۆزەکانی ناو خودی پارتیشی رەتکردەوە، چونکە وا بەرنامەی داڕشتبوو ئەگەر کورد یەکڕیز نەبێت، ئەوا زۆرینەی ئەنجوومەن لەدەست دەدات و کورد ناتوانێت جارێکی دیکە پۆستی پارێزگار وەربگرێتەوە، کە دیارە مەبەستی لەوە دڵنیابوو کە یەکێتی زۆرینەی دەنگ و کورسییەکانی پارێزگاکە دەبات و بەو پێیەش دەبێت پارێزگار بۆ یەکێتی بێت.
سەرەڕای ئەو هەموو هەوڵە چڕ و پڕەی پارتی و کۆنە بەعسییەکان و هەندێک عەرەبی هاوردە و هەندێک حزبی تورکمانیی بێ ئیرادە، دواجار هەڵبژاردن بەبێ یەکڕیزیی کورد و عەرەب و تورکمان بەڕێوەچوو، بەڵام وەک پارتی مەزەندەی کردبوو، هەر وا دەرچوو سەرەڕای پیلانگێڕییەکانی لە 16ی ئۆکتۆبەری 2017 ەوە تا 18/12/2023، دواجار یەکێتی لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی (کەرکوک هێز و ئیرادەمانە) توانی گەورەترین سەرکەوتن تۆمار بکات و (5) کورسی بەدەست بهێنێت کە هیچ حزبێک ئەو ژمارەیەی بە تەنها پێ بەدەست نەهێنرا و وەرگرتنی پۆستی پارێزگارێکی کوردی یەکێتی بووە ئەمری واقیع، بۆیە پارتی بۆ تەواوکردنی دوا قۆناغی خیانەتەکەی 16ی ئۆکتۆبەر، کەوتە هەوڵی ژێربەژێر و ئاشکرا بۆ رێککەوتن لەگەڵ ئەوانەی پێی دەوتن پارێزگاری سەپێنراو، تەعریب چییە نوێیەکان و ئامادەبوو بەو مەرجەی پارێزگار نەدرێت بە یەکێتی، هەموو سازشێک لەسەر مافەکانی کورد بکات، بەڵام لەو گێمەی گەمەکەشدا شکستی خوارد و بەهەوڵی یەکێتی بە سەرۆکایەتیی سەرۆک بافڵ جەلال تاڵەبانی و تیمە دانوستانکارەکەی لە بەغداوە توانی مێزی کۆبوونەوە و پیلانگێڕییەکەی سەری رەش بەسەر پیلانگێڕەکاندا قڵپ بکاتەوە و بەڵێنی یەکەمی 16ی ئۆکتۆبەری 2017 و دوا رۆژی بانگەشەکەی 16ی دیسەمبەر 2023 بهێنێتەدی کە لەیەکەمیاندا وتیان هەرگیز بەجێتان ناهێڵین و لە دووەمیشیاندا وتی: «ئێوە دەنگمان پێ بدەن و شەڕەکە بۆ ئێمە بەجێبهێڵن».