ئا: ئیسماعیل کوردە
نووسەر و رۆژنامەنووسی ناوداری ئەمریکا، فەرید زەکەریا، لە نوێترین وتاریدا لە رۆژنامەی واشنتۆن پۆستدا دەڵێت: باشترین ستراتیژیی ئەمریكا بەرامبەر چین هەرسهێنانی روسیایە. ئەوەش رووندەكاتەوە كە چین گرەوی لەسەر ئەوە كردووە كە بەهێزەوە پشتیوانی لەو «داگیركارییەی» ئەم دواییەی روسیا بكات، بۆیە ئەگەر روسیا لەو جەنگەدا بە لاوازیی و پەرتەوازەیی دەربچێت، ئەمە دەبێتە لێدانی گورجێكی بەهێز لە پكین، ئەگەر روسیاش سەربكەوێت و بەهەر رێگەیەك بێت، ئەوا چین وانەیەكی رەشبینیانەی لێوەردەگرێت، ئەویش ئەوەیە خۆرئاوا ناتوانێت پشتیوانی لەو سیستمەی ئێستای بكات كە لەسەر بنەمای بەرەنگاری هێرشە بەردەوامەكان وەستاوە.
روسیای پوتین
فەرید زەكەریا ئەوە رووندەكاتەوەو دەڵێت: ئەگەرچی روسیای ڤلادیمێر پوتین زەبەلاحێكی بەدەركەوتوو نییە، بەڵام لەسەر روبەڕوبوونەوە و دابەشكردنی ئەمریكا و ئەوروپا و تێكشكاندنی ئەو سیستمە نێودەوڵەتییە دروستكراوە كە چەندین بنەمای هەن. لەو بارەیەشەوە ئاماژە بە جەنگەكانی روسیا لە جۆرجیا و ئۆكرانیا و سوریا و چیچان و ناردنی تیمی تیرۆركردن دەدات لەلایەن «پوتین»ەوە بۆ كوشتنی دوژمنەكانی لە وڵاتانی خۆرئاوا. هەروەها ئاماژە بە بەكارهێنانی سەرمایە و هێرشە ئەلكترۆنییەكان دەكات كە روسیا لەپێناوی پەكخستنی دیموكراسیی خۆرئاوایی بەكاریان دەهێنێت و لەو دواییانەش هەڕەشەی بەكارهێنانی چەكی ئەتۆمی دەكات». لەو بارەیەشەوە دەڵێت: «روسیای پوتین گەورەترین خراپەكارە لەجیهاندا.»
هەروەها دەڵێت: دیاردەی ئەوەی هێزێك ببێتە هەڕەشەیەكی مەزن بەسەر ئاشتی جیهانیدا، شتێكی نوێ نییە، بۆ نموونە لەساڵی 1914 ئەو وڵاتەی جەنگی یەكەمی جیهانی هەڵگیرساند نەمسا-مەجەر بوو، ئەو سەردەمە ئیمپراتۆریەتی نەمساوی روو لە داڕمان بوو، كەچی هەر سوور بوو لەسەر ئەوەی سوپاكەی بەكاربهێنێت و وا پیشان بدات كە هێشتا پێگەكەی گرنگە.
پێشەنگییە هەرە لەپێشەكانی ئێستا
نووسەر دەڵێت: لە پێشترین كاری ئەمریكا لەو بارودۆخەدا ئەوەیە گرەنتی ئەوە بكات روسیا لەو دوژمنكارییەی بۆ سەر ئۆكرانیا سەرنەكەوێت. پێشیوایە رووداوەكان ئێستا بەرەو ئاراستەیەكی هەڵە دەڕۆن، چونكە هێزەكانی روسیا لە خۆرهەڵاتی ئۆكرانیا دەستكەوتیان بەدەست هێناوە، ئەمەش لەكاتێكدایە مۆسكو بەرزترین نرخی نەوتی دەست دەكەوێت و سوودەكەی گەیشتۆتە كەشكەڵانی ئاسمان و پارەیەكی زۆر دەچێتە بانكەكانی پوتین، لەلایەكی تریشەوە مۆسكۆ چەندین سەودای خستۆتە بەردەم وڵاتە تازەپێگەیشتووەكان و داوایان لێدەكات گوشار بكەن تاوەكو خۆرئاوا گەمارۆكانی سەری لە بەرامبەر ناردنی دانەوێڵە لە ئۆكرانیا و روسیا هەڵبگرێت و ئەو برسێتییە كۆتایی پێ بێت. لەلایەكی تریشەوە سەركردەكانی ئۆكرانیا دەڵێن، بۆ بەرپەرچدانەوە پێویستیان بە چەك و مەشقپێكردنە.
فەرید زەكەریا رەخنەی لەو وتارەی مانگی مایۆی رابردووی ئەنتۆنیۆ بلینكنی وەزیری دەرەوەی ئەمریكاش گرت، كە وتی هیچ شتێكی نوێ نییە و هێشتا چین گەورەترین مەترسیە، ئەو بۆچوونەش وەك سەردەمی جەنگی وشكانی گەورە بوو لە ئەوروپای كاتی جەنگی دووەمی جیهانی لە ساڵی 1945- هیچ ستراتیژێکی بۆ سەركەوتن نەخستەڕوو، بەڵكو لە جیاتی ئەمە بابەتەكەی گۆڕی.
هەستنەكردن بە گۆڕانكارییە زەوی هەژێنەكان
فەرید زەكەریا دەڵێت: دامەزراوەی سیاسەتی دەرەوەی واشنتۆن، بیر لە سەردەمی پێش قەیرانەكە دەكاتەوەو تێیدا نقوم بووە، بە رادەیەك ناتوانێت لەوە تێبگات كە زەوی لە ژێر پێیدا هەژاوە، ئاماژەش بۆ ئەو دەستەواژەیە دەكات كە سیاسەتوانی ئەمریكی هێنری كیسنجەر دەڵێ:»ئێستا لە قۆناغێكی تەواو نوێدا دەژین».
هەروەها زەكەریا دەڵێت: زۆربەی زۆری ئەو كەسانەی پۆستیان لە ئیدارەی سەرۆك بایدن بەدەستەوەیە، گەورە بەرپرس بوون لە ئیدارەی سەرۆك ئۆباما، لە سەردەمی ئەوانیشدا بوو كە روسیا لەساڵی 2014 هێرشی كردە سەر ئۆكرانیا و نیمچە دوورگەی كریمیای خستەسەر خاكی خۆیی‌و چووە نێو خۆرهەڵاتی ئۆكرانیا، بەڵام ئەوان هیچیان لە بەرامبەر دوژمنكارییەكەی پوتین پێنەكراو نەشیانتوانی وابكەن پوتین لە بەرامبەر ئەمەدا باجی قورس بدات.
لە كۆتایشدا دەڵێت: پیاوەكانی ئۆباما لەوانەیە لەوكاتدا پێیان وابووبێت گەورەترین هەڕەشە لەسەر سیستمی جیهانی رێكخستنی دەوڵەتی ئیسلامی-داعش بووبێت، یان باری سەرنجیان لەسەر ئاسیا و چین بووبێت، یان ئەوەتا گرنگی پێویستیان بە ئۆكرانیا نەدابێت، بۆیەش پێیان وایە ئێستا دەرفەتی دووەمیان بۆ هاتۆتە پێش، «بەڵام پێدەچێت ئەمە دوایین دەرفەت بێت».
نرخی نەوت
لەبارەی ئەو هەڵاوسانەی رووی لە ئابووریی جیهان كردووە، فەرید زەكەریا دەڵێت: باشترین رێگەچارە بۆ گوشار خستنەسەر روسیا بەبێ ئەوەی كاریگەری بەسەر ئابووریی جیهانیەوە هەبێت، ئەوەیە نرخی نەوت داببزێنرێت، ئەمەش تەنها لە رێگەی هاندانی سعودیە و ئیمارات و كوێتەوە جێبەجێ دەكرێت، پێویستە ئەوان بەرهەمەهێنانی نەوت زیاد بكەن. رێگەی تریش هەن لەوانە كەمكردنەوەی گەمارۆ و سزاكانی سەر ڤەنزوێلا و كۆتایهێنان بە ناكۆكییەكان لەگەڵ ئێران لەسەر دۆسێی ئەتۆمی.
بەڵام لەنێو ئەو بژاردانەدا رێگەی زیادكردنی بەرهەمهێنانی نەوت باشترینە، چونكە وڵاتانی كەنداو بەئاسانی دەتوانن بەرهەمهێنانیان رۆژانە بە ملیۆنان بەرمیل زیاد بكەن، بەڵام ئەوەی روونە هەرچەند ئەمریكا هەوڵی زۆری لەگەڵداون، كەچی سعودیە و ئیمارات رەتیان كردۆتەوە بەرهەمهێنان زیاد بكەن، ئەمەش وادەكات تا ماوەیەكی دیكەش نرخی نەوت بە بەرزی بمێنێتەوە.
هەروەها فەرید زەكەریا دەڵێت: ئەگەر رێگەچارەی دابەزاندنی نرخی نەوت و جۆرەكانی دیكەی وزەش سەرنەگرێت و نرخەكەش هەر لەسەرووی 100 دۆلار بۆ بەرمیلێك نەوت بمێنێتەوەو زیاتریش بەرزبێتەوە، ئەوا دەبێت بزانین كە ئەوروپا بەو نزیكانە دەچێتەناو قۆناغی داڕمان و داكشانی ئابووریی و گەشەسەندنی ئابووری جیهانیش بە تەواوەتی دابەزین بەخۆیەوە دەبینێت. ئەگەر ئەمەش رووبدات بەمانای شكستخواردنی ئەو هاوپەیمانییە دەبێت كە دژ بە روسیا هەیە، چونكە ئەو وڵاتانە بەناچاری بەدوای سەرچاوەی وزەی هەرزاندا دەگەڕێن، ئەمەش ئەو دۆخەیە كە ڤلادیمێر پوتین هیواخوازیەتی.
ئاشتی لەگەڵ روسیا
زەكەریا دەڵێت: ئەوەی لە بارۆدخی ئێستای جەنگی ئۆركرانیاش پێشبینی دەكرێت و تاكە رێگەشە بۆ دەرچوون لەو ململانێیە ئەوەیە كە روسیا ناچار بكرێت بێتە سەر مێزی گفتوگۆ و هەوڵیش بدرێ لەگەڵ ئەوە هەنگاوە بۆ بەدیهێنانی ئاشتی، سزاكانی سەری سووك بكرێن. بەڵام تا بەدیهاتنی ئاشتییەكی راستەقینە، دەبێت هاوپەیمانی «دژ بە روسیا» لەوپەڕی بەهێزیدا بمێنێتەوەو پارێزگاری لە پێگەی ئۆكرانیا بكات و سزاكانیشی دژ بە مۆسكۆ توندتر بكات.
دەرەنجام
زەكەریا دەڵێت، لێرەدا دەبێت بپرسین كە شێوەی ئەوروپا بەبێ فراوان بوونەوەی ناتۆ چۆن دەبێت؟ ئایا ئەو وڵاتانەی پێشتر لەژێر سایەی هەژموونی یەكێتی سۆڤیەتدا بوون و ئەمڕۆ دەیانەوێ بێنە ناو ناتۆ چیان بەسەر دێت؟ هەر لەژێر هەژموونی ئابووریی و سەربازیی و سیاسی و كەلتووری مۆسكۆدا دەبن، یان لەكاتی هەنگاونانیان بەرەو ناتۆ، هەمان چارەنووسی «ئۆكرانیا و جۆرجیا»یان دەبێت. یان ئەوەتا بە بێلایەنی لەنێوان روسیا و ئەوروپادا دەمێننەوە، بێگومان ئەمەش لەسەر حیسابی سەربەخۆیی گەل و نەتەوەكانیان دەبێت.
سەرچاوە: -سایتی واشنتن پۆست، سایتی ئەلجەزیرە.
