ئەمبرتۆ ئیكۆ لە كتێبەكەیدا (ناسینی فاشیزم): ئەگەری سەرهەڵدانەوەی فاشیزمێكی توندتر لەوەی مۆسۆلینی لە خۆرئاوا

ئا/ عەبدوڵڵا مەحموود زەنگنە

ئیكۆ باس لەوە دەكات هەلومەرجی سیاسیی لە ئەوروپا بەهۆی سروشتی سیستمەكانییەوە هەمیشە زەمینەی لەبار بۆ فاشیزمی نوێ دەڕەخسێنێت

ئەمبرتۆ ئیكۆ لە كتێبەكەیدا (ناسینی فاشیزم) كە وەرگێڕانە فەرەنسییەكەی چەند مانگێك بەر لە ئێستا لەلایەن خانەی گراسیتەوە چاپكرا، ئیكۆ لە وتارێكی 66 لاپەڕەییدا لە میانەی 14 خەسڵەتەوە، باسی فاشیزمێك دەكات کە پێیوایە دەركەوتنی هەندێكیان دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی (فاشیزمێكی نوێ) لە فاشیزمەكەی مۆسۆلینی توندگیرتر. كتێبەكە گوتارێكە ئەمبرتۆ ئیكۆ بە زمانی ئینگلیزی ساڵی 1995 لە زانكۆی كۆلۆمبیا بە بۆنەی یادی پەنجا ساڵەی ئازادبوونی ئەورووپاوە پێشكەشی كردووە، دواتر چەند پەرەگرافێكی لە گۆڤاری (نیویۆرك ریڤیۆ ئۆف بۆكس)ی ئەمریكی بڵاوكرایەوە، ئیكۆ باس لە یادەوەرییەكانی خۆی دەكات لەگەڵ فاشیزمی مۆسۆلینیدا، بەلای ئەوەوە فاشیزمەكەی مۆسۆلینی پێچەوانەی فاشیزمەكەی هیتلەرە، چونكە ئەویان بنەڕەتێكی ئایدیۆلۆژیی بەهێز و بەتینی نەبووە و لەسەر فەلسەفەیەكی روونیش بونیاد نەنرابوو، هزر و بیرێك پشتگیریی بكات، بەڵكو بریتیبوو لە گوتارێكی توندی سیخناخ لە رەگەزپەرستی بە ئامانجی دابینكردنی ئامراز و رێگەكانی هێشتنەوەی بانگەشەكارانی لە دەسەڵاتدا، ئەویش لە میانەی پیشاندانی بەرامبەرەوە وەك (دێوەزمەیەك)، بێگومان دەبێتە مایەی دەردەسەری بۆ میللەت و دەبێ نەهێڵرێت.
بە بێ هزر و بیر و نەبوونی فەلسەفە یان ئایدیۆلۆژیایەك كە خەسڵەتێكی فاشیزمە، وەك ئەو ڤایرۆسەی لێدەكات لە پیسی و بۆگەنییە سیاسییەكەوە دروست دەبێت، ڤایرۆسی لەوجۆرەیش بە زۆری لە رێی گوتاری رق و كینەوە لەبەرامبەر بڵاودەبێتەوە و دەشكرێت بە نەریتی حیزبە راستڕەوە توندڕەوەكان لە ئەورووپادا، هاوشێوەی گوتاری مارلین لۆپین سەركردەی پارتی كۆمەڵەی نیشتمانی، ئەگەر هاوپەیمانی لایەنە سیاسییەكانی تری فەرەنسا نەبوایە مەیدانی سیاسیی ئەو وڵاتەی دەگرتەوە، گەرچی گوتارێكی بێ بیر و باوەڕیش بوو. ئیكۆ چۆن باسی مۆسۆلینی دەكات؟ گەرچی وەك مولحیدێكی توندڕەو دەستبەكاربووە، بەڵام دواتر گەیشت بەوەی باوەش بۆ ئەو قەشە و گەورەپیاوانەی كڵێسا بكاتەوە، سەركردە فاشییەكانیان بەرز رادەگرت، مارلین لۆپینیش بۆ گەیشتنی بەدەسەڵات لە دژی عەرەب و موسوڵمانەكان هاوپەیمانیی لەگەڵ لۆبیی ئیسرائیلیدا بەست، گەرچی لۆپین لەوپەڕی راستدابوو، كە بە دوژمنی سامیزمیش دادەنرێت. ئیكۆ لەو كتێبەیدا باس لە راستییەكی تریش دەكات كە فاشیزمیش وەك هەر هزرێكی توندڕەو بەئاسانی لەوكۆمەڵگانەدا تەشەنە دەسەنێت، كۆمەڵگەی فرەیی بیروباوەڕ جیاوازن و لە ململانێیەكی كراوەی بێدەنگدان و لە زۆرینەی بارەكاندا خواست و داواكانیشیان پێچەوانە و دژیەكن.

بەناوی ئازادییەوە سەرت دەبڕم
ئیكۆ باس لەوە دەكات هەلومەرجی سیاسیی لە ئەورووپا بەهۆی سروشتی سیستمەكانییەوە هەمیشە زەمینەی لەبار بۆ فاشیزمی نوێ دەڕەخسێنێت و فاشیزم لەوێدا بۆتە زاراوەیەك لەگەڵ هەموو شتێك و هەموو بارودۆخێكدا خۆی دەگونجێنێت، چونكە دواجار ئامانجی گەیشتنە بە دەسەڵات لە رێی ریشەكێشكردنی بەرامبەری جیاواز لە خۆیەوە كە وای پیشاندەدات ئەو هۆكاری دواخستنی كاروانی پێشكەوتنی وڵاتە، بەوجۆرە فاشیزم ڤایرۆسێكە بە پێی هەر سیستمێكی سیاسیی لە دەسەڵاتدا بێت خۆی دەگونجێنێت، بۆیە ئیكۆ دەڵێت: (ئیمپریالیزم لە سیستمی فاشیزم جیا بكەرەوە فرانكۆ و سالازار بەرهەم دێت، كۆلۆنیالیزمی لێ دەربێنە فاشیزمی بەڵقانی دەردەكەوێت. فاشیزمی ئیتالی تێكەڵی دژایەتیی سەرمایەداریی رادیكاڵی بكە، كە نەبووە جێسەرنجی مۆسۆلینی – ئەزراپاوند بەرهەم دەهێنێت، پەرستنی ئەفسانە قڵتییەكانی تێكەڵ بكە، كە لەگەڵ فاشیزمی فەرمیدا زۆر نامۆ بووە، یەكێك لە باشترین مامۆستاكانی فاشیزمت دەست دەكەوێت كە یۆلیۆس ئیڤۆلایە). (قڵتییەكان گەلانێكی هیندۆئەورووپی بوون لە ناوچەكانی ئەورووپا و ئەنادۆڵدا ژیاون و خاوەنی زمان و كەلتوری خۆیان بوون).

هەر 14 خەسڵەتەكەی فاشیزم
فاشیزم ئەگەرچی وەك گیانداری حەربا شێوەی خۆی دەگۆڕێت، بەڵام هێشتا ناسینەوەی ئاسانە، بۆیە ئەمبرتۆ ئیكۆ پێیوایە هەموو خەسڵەتەكان پێكەوە لەخۆدەگرێت، بەوانەیشەوە كە هێشتا دەرنەكەوتوون، ئەو 14 خەسڵەتەیش گەوهەری فاشیزم و هەموو سیستمێكی فاشیزمین كە بریتین لە پەرستنی داب و نەریت، رەتكردنەوەی رەهای نوێگەری، ئیشكردن بە ناعەقڵانییەت، رەتكردنەوەی رەخنە و هزری رەخنەیی، ترسان لەفرەیی و جیاوازی، ئیشكردن بۆ نائومێدكردنی چینی ناوەڕاست، وێناكردنی ركابەران وەك دوژمنێكی بەهێز، بەڵام دەكرێت شكستیان پێبهێنرێت، بەكارهێنانی هزروبیری جەنگ و پێویستیی خۆئامادەكردن بۆ شەڕێكی چاوەڕوانكراو، ئیشكردن بە بیرۆكەی جەماوەرگەری و كاركردن بۆ پاساودانی بەكارهێنانی رق و كینە لە ژێردەستانی، داهێنانی قارەمان و كاریزمای جەماوەری ئەگەر وەهمییش بێت، بەكارهێنانی گوتاری سادەی میللی بۆ خەڵكی خۆیان، پیرۆزگرتنی سەركردە و ئازایەتی، بەگەڕخستنی پۆپۆلیزمی جۆرێتی لە بەرەنگاربوونەوە و رەتكردنەوەی مافە تاكەكەسییەكان.
گرنگیی كتێبەكەی ئیكۆ (ناسینی فاشیزم) لە دووبارە بووژاندنەوەی راستییەك دایە، راگەیاندنی خۆرئاوایی وەك گەمەیەك بەكاری دەهێنێت و پۆشاكی ناڕوونی دەكاتەبەر كە بریتییە لەوەی: (ئازادی و ئازادبوون دوو ئەركن ماوەی بەسەرچوونیان نییە، بەڵكو تاكو ستەمكاری هەبێت لەسەر تاك یان كۆمەڵگەكان ئەوانیش دەبن). پێدەچێت دیارترین نموونە لە سەدەی بیستدا ئەو گەلانە بێت بە ئاشكرا ستەمیان لێدەكرێت، بەڵام راگەیاندنی خۆرئاوایی بێمانایانە مامەڵەی لەتەكدا دەكەن، وەك ئەوەی بۆ ئەوان ئازادی و ئازادبوون گرنگ نەبێت، بۆیە تەنانەت كۆمەڵكوژكردنیشیان هێندە بەلای سیستمەكانی دەسەڵاتییانەوە گرنگ نییە، بۆیە تاڕادەیەك هەندێ لە خەسڵەتەكانی فاشیزمیان تێدا دەبینرێت، چونكە پشتگیریكردنی سیستمە دیكتاتۆری و فاشییەكان، بە بێدەنگیش بێت لە ستەمكارییەكانیان دژی گەلانیتر نەك وەستانەوە لە دژیان، تێكەڵبوونە بە هەندێك لەو خەسڵەتانەی ئەمبرتۆ ئیكۆ باسیكردوون.
دواجار كتێبەكەی ئیكۆ، نەخشەڕێگایەكە بۆ ناسینی فاشیزم لەلایەن مناڵان و تازەپێگەیشتوان و گەنجان و دایكان و باوكانیشیانەوە، بۆ ئەوەی نەبنە قوربانی گوتاری جەماوەرگەرییان كە لەزۆرینەی بارەكاندا گوتارێكە لە رواڵەتدا بانگەشەیە بۆ ئازادیخوازی و یەكسانی و دیاریكردنی مافی چارەی خۆنووسین بۆ گەلانی سەركوتكراوەوە، بەڵام ژێربەژێر سیستمێكە دەیەوێت جیهانێكی كۆیلە، كۆلۆنیالكراو، ئاراستەكراو درووست بكات، بۆیە ئاگایی دەدات بەوەی ئەگەر هەیە فاشیزمێكی توندتر لەوەی مۆسۆلینی لەخۆرئاوادا بێتەوە مەیدان.

وەرگێڕ بۆ عەرەبی: سمیر قسیمی
سەرچاوە: سایتی جزیرە نت