لەنێوان مارکیز و عەلی ئەشرەف دەروێشیاندا

موعتەسەم ساڵەیی

عەلی ئەشرەف دەروێشیان، ناوەڕۆکی چیرۆکی(نیشانە)ی لە چیرۆکی(نیوەڕۆ خەو)ی نـــــووســــــەری کۆلۆمبیی گابرێل گارسیا مارکیزەوە وەرگرتووە، بەبێ ئاماژە پێدانی

هونەری كورتە چیرۆك یەكێكە لە تەرزە ئەدەبییە هەرە سەخت ‌و قورسەكان، ئەگەر بێتو لێهاتوویی‌ و وەستایی‌ و شارەزاییەكی لە رادەبەدەر لەلای چیرۆكنووس گەڵاڵە نەبێت، ئەوا بێگومان چیرۆكی سەركەوتوو لە ژێر قەڵەمەكەیدا سەر هەڵنادات ‌و نایەتە كایەوە. بەدرێژایی مێژووی ئەدەب چەندین رۆماننووسی سەركەوتووی جیهان دەكەونە پێش چاومان، بەڵام لە بواری كورتە چیرۆكنووسیدا رووبەرەكە بەرتەسك دەبێتەوە‌، بەتەنیا چەند نووسەرێكی سەركەوتووی كەم خۆیان دەنوێنن كە بە پەنجەی دەست لە جیهانی ئەدەبدا دەژمێردرێن، وەكو: (مۆباسان ‌و چیخۆف ‌و گۆركی ‌و هەمينگوای و كاترین مانسفیلد و بۆنین ‌و سومەرت مۆم ‌و ولیەم سارۆیان و كافكا ‌و... هتد) 
مەودای كات لە رۆماندا بۆی هەیە توولانی بكێشێت، چەندین ساڵ و عەیام بخایەنێت، بەڵام لە كورتە چیرۆكدا كات چڕ دەبێتەوە و لە مەودایەكی زەمەنیی كورتدا رووداوەكان دەسووڕێنەوە. رۆمان خۆی لە قەرەی كۆمەڵێك كێشەی كۆمەڵایەتیی ‌و سیاسیی ‌و ئاینیی و دەروونیی دەدات، بەڵام ناوەڕۆكی كورتە چیرۆك باسی رووداو و هەڵوێستێكی كاتیی كورت و دیاریكراو دەكات. هێنری جێمس لەبارەی رۆمانەوە دەڵێت:«وەكو كیسە و هەگبەیەكی گەورە وەهایە و بۆت هەیە زۆر شتی تێ بئاخنیت»، بەداخەوە هەندێك رۆمان ‌و چیرۆكی ئەم سەردەمەی ئێستامان، رەونەقی ئاڵوواڵای خۆیان لەدەست داوە. دەبینیت هەندێك لە رۆماننووسانی ئەم سەردەمە بە هەموو زمانەکان لانس وەردەگرن‌، رۆمانێكی قەبەی چەند سەد یاخود هەزار لاپەڕەیی رەش دەكەنەوە، لەسەر باسێكی لابەلایی دەیان لاپەڕە تۆمار دەكەن، بە رادەیەك مێشێكت لێ‌ دەكەن بە گایەك، لە بیریان دەچێتەوە كە ئەم سەردەمە بە سەردەمی خێرایی وەسف دەكرێت. جاری ئەوتۆیش هەیە ئەگەر سەد لاپەڕەی نێو رۆمانێك وەلاوە بنێیت ‌و باز بدەیت بەسەریدا و نەیخوێنیتەوە، ئەوا لە ئەنجامدا هەستی پێ‌ ناكرێت ‌و هیچ شتێك لە مەسەلەكە ناگۆڕێت. ئەگەر رووی خۆمان بەلای كورتە چیرۆكدا وەرچەرخاند، ئەوا كۆمەڵێك كێشە و ئاستەنگی جۆراو جۆرمان دێنە پێشچاو. چیرۆكنووسە جیهانییەكانی ئەم سەردەمە بە هیچ كلۆجێك ناگەنە ئاستی چیرۆكنووسە كۆنەكان. چیرۆكێكی نووسەری ناسراوی كوردی رۆژهەڵات، عەلی ئەشرەف دەروێشیان ـ م بە ناونیشانی (نیشانە) خوێندەوە، كە برای بەڕێز غەریب پشدەریی بە زمانێكی پاراو لە فارسییەوە وەریگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی. لێرەدا لەم نووسینەمدا دەمەوێت چەند هەڵوێستەیەك لەسەر ئەم چیرۆكە بكەم، چەند بەراوردكارییەك ‌و باری سەرنجی خۆم لە بارەیەوە بخەمەڕوو. وەنەبێت خوانەخواستە مەبەستم شكاندنەوەی نووسەر بێت یان لە ئاستی ئەو نووسەرە گەورەیە كەم بكەمەوە، لەبەرئەوەی لە راستیدا عەلی ئەشرەف دەروێشیان نووسەرێكی لێهاتووی بە بڕشتە و مایەی شانازییە بۆمان. هەروەها ئەگەر لە سەرەتاوە رەخنەمان دەربڕیبێت دەرهەق بە رۆمان‌ و چیرۆكی ئەم سەردەمە، ئەمە مانای ئەوە ناگەیەنێت دووربا مەبەستمان بێ ڕێزیی بێت دەرهەق بە دەروێشیانی نووسەر، بەڵكو ئێمە بە شێوەیەكی سەراپاگیرانە دەدوێین ‌و مەبەستمان كەسێكی تایبەت و نووسەرێكی دەستنیشان كراو نییە، بەڵام لە بواری بەراوردكارییدا ئەگەر رەخنەی توندمان دەرهەق بە چیرۆكی (نیشانە) دەربڕی، هیوادارین دڵی كەسمان زوویر نەكردبێت. جاری ئەوتۆ هەیە
نووسەرێك بابەتێك دەنووسێت، وەها رێكدەكەوێت بەبێ‌ ئاگایی نووسەر كاتی خۆی پێشتر نووسەرێكی تر هەمان بابەتی نووسیبێت، هەروەها بۆی هەیە نووسەرێك بابەتی نووسینێكی لە نووسەرێكی پێش خۆیەوە وەرگرتبێت، یاخود لە داستان ‌و حیكایەتێكەوە هەڵی هێنجابێت، لێرەدا كارێكی ئاسایییە گەر نووسەر دانی پێدا بنێت ‌و بڵێت ناوەڕۆكی بابەتەكەم لە فڵان نووسەرەوە وەرگرتووە، یاخود لە فڵانە سەرچاوەوە ئیلهامم وەرگرتووە. لەم حاڵەتەیشدا ئەگەر نووسەرێك لە ژێر كاریگەرێتی نووسەرێكی پێش خۆی ‌و سەرچاوەیەكی دیاریكراوەوە بابەتەكەی داڕشتبێت، پێویستە بە دیدگا ‌و گۆشەنیگایەكی تازەوە بێتە بەرهەمهێنان‌ و شتێكی نوێ‌ بڵێت ‌و بنووسێت، بۆ نموونە تاوەكو ئێستا چەندین نووسەر داستانی ئۆدیبیان لە نووسینەكانیاندا خستووەتە كار، هەر یەكەیشیان مەبەستێكی جیاوازی هەبووە، بە گۆشەنیگایەكی نوێوە هاتوونەتە مەیدانی نووسین ‌و داهێنان، یاخۆ بەشێكی زۆری شانۆنامەكانی شكسپیر لە حیكایەت ‌و داستان ‌و رووداوە مێژووییەكانەوە وەرگیراون، نووسەریش توانیویەتی بەهرەی دانسقە و دەگمەنی خۆی بخاتەكار و شاكاری زیندوو بهێنێتە بەرهەم، بەڵام گەر نووسەرێك دەقاودەق ‌و كتومت بابەتی نووسەرێكی تر بە هەندێك دەستكارییەوە دابڕێژێتەوە، بێگومان خوێنەر هەست بەو كارە دەكات، ئەو نووسەرەیش کە لەلایەكەوە بابەتی كەسێكی تری بە ناهەق وەرگرتووە، لە لایەكی تریشەوە ویستوویەتی رووی داهێنانی نووسەرێكی تریش بشێوێنێت. لە چیرۆكی (نیشانە)دا بەڕێز دەروێشیان كرۆك ‌و ناوەڕۆكی چیرۆكەكەی، لە یەكێك لە چیرۆكەكانی (گابرێل گارسیا ماركیز) ەوە وەرگرتووە، كە بە ناونیشانی (نیوەڕۆ خەوی رۆژی سێشەمە)یە، من ئەم چیرۆکەی مارکیز -م وەرگێڕاوەتە سەر زمانی کوردیی، لە دووتوێی كۆمەڵە چیرۆکێکی وەرگێڕدراودا بەناونيشانی(شەهیدەکان لەم هەفتەیەدا دەگەڕێنەوە) بڵاوبۆتەوە، ئەو کۆمەڵە چیرۆکە وەرگێڕدراوە لەلایەن دەزگای چاپ و پەخشی سەردەمەوە بڵاوبۆتەوە. لە یەكێك لە چاوپێكەوتنەكانی ماركیزدا ئەم چیرۆكەی بە باشترین چیرۆكی خۆی وەسف كردووە، تاكو ئێستایش ئەو چیرۆکەی مارکیز بۆ چەند جارێك وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی عەرەبیی. كورتە چیرۆك لە كەسایەتی ‌و كات‌ و شوێن ‌و دیمەن ‌و ناوەڕۆك ‌و كڕۆك‌ و كێشە و كۆتایی، پێكدێت، بە خوێندنەوەی هەردوو دەقەكە بۆ خوێنەر دەردەكەوێت، دەقاودەق ئەم رەگەزانە لە هەردوو چیرۆکنووسدا دووبارە بوونەتەوە، بۆیشمان هەیە بڵێین دەقەكەی ماركیز لە رووی هونەریی ‌و داڕشتن ‌و وەسف ‌و وردەكارییەوە باڵادەست تر و چڕوپڕ ترە. ئەوەی شایانی باسە عەلی ئەشرەف دەروێشیان، ناوەڕۆکی چیرۆکی(نیشانە)ی لە چیرۆکی(نیوەڕۆ خەو)ی نووسەری کۆلۆمبیی گابرێل گارسیا مارکیزەوە وەرگرتووە، بەبێ ئاماژە پێدانی!.
كەسایەتیی سەرەكیی هەردوو دەقەكە بریتین لە دایكێكی رەشپۆشی کەمێک بە تەمەن‌ و كچێكی توولاز، لە چیرۆكەكەی ماركێزدا دەڵێت: «كچەكە تەمەنی دوانزە ساڵان»بوو، دەروێشیانیش دەڵێت:«كچەكە دە ساڵانە»، ماركیز وەسفی ژنەكە دەكات ‌و دەڵێت:«جەستە لاواز و بێ‌ نموودەكەی لە نێو جل ‌و بەرگە رەشەكەیدا كە لە پۆشاكی قەشە دەچوو، نوقوم بووبوو» دەروێشیانیش دەڵێت:«دەموچاوێكی درێژكۆلەی لاوازی هەبوو و جلی ژنەكە رەش بوو» لە هەردوو دەقەكەدا دایك ‌و كچ بە خەمبارییەوە بەرەو شارێكی تر دەچن، بەڵام بە یەك جیاوازییەوە، ئەویش ئەوەیە ئامرازی گەیاندنەكە لەلای ماركیز شەمەنەفەرە، لەلای دەروێشیان ئوتوبیسە، لە هەردوو دەقەكەدا دایك ‌و كچ سەفەر دەكەن بۆ سەروسۆراغی رووداوی كوشتنی كوڕی ژنەكە، واتە برای كچەكە لە شارێكی تر.
وەكو لە ناونیشانی چیرۆكەكەی ماركیزدا دەردەكەوێت كات ‌و وەخت سێ شەممەیە، بەڵام دەروێشیان لە سەرەتاوە دەنووسێت (چوار شەممە بوو) دایك ‌و كچ لە میانی پەنجەرەكانەوە تەماشای دەشت ‌و دەر و رێگەوبان ‌و خانووەكان دەكەن، ماركیز دەڵێت: «عەرەبانەیەك كە گا رایدەكێشا بە مۆزی سەوز باركرابوو»دەروێشیان دەڵێت: «لە قەراغی جادەكەوە گوێدرێژێك بە بارە دارێكی قورسەوە بە نشێوەكەدا خواردەبوەوە» لەلای مارکیز دایكەكە بە كچەكە دەڵێت: «لە هەمووی گرنگتر، نامەوێت گوێم لە گریان ‌و نوزەنوزت بێت»، لەلای دەروێشیان دایكەكە بە كچەكە دەڵێت: «نەكەیت گوێم لە گریان ‌و نوزەنوزت بێت» دواتریش دەڵێت: «نەیكەیتە شین ‌و گریان» لە چیرۆكەكەی ماركیزدا دایك و كچ لەنێو فارگۆنەكەدا نیوەڕۆژە دەكەن ‌و پاش ئەوەی كیسەكەیان دەكەنەوە «كچەكە تەماشای كرد، دایكی خۆراكی داناوە و چاوەڕوانی دەكات، پارچە پەنیرێك ‌و پارچە نانێكی لە گەنمەشامی دروستكراو و پارچە پسكیتێكی دایە دەستی»، لە چیرۆكەكەی دەروێشیانیشدا پاش ئەوەی دەگەنە شارە دوورەكە دەڵێت: «هەردووكیان لە كونجێكی پلیكانەكانەوە دانیشتن، ژنە پرياسكەكەی هێنایە دەرێ‌، دوو پارچە نانە چەورە و دوو هێلكە و دوو تەماتە و پارچە كاغەزێكی پێچراو..» لە چیرۆكەكەی ماركیزدا كچەكە چەپكە گوڵێكی پێیە بۆ ئەوەی بیبات لەسەر گۆڕی براكەی دایبنێت، لە چیرۆكەكەی دەروێشیاندا بە هەمان شێواز كچەكە چەپكە گوڵێكی پێیە تاوەكو بیبات بە تەنیشتی وێنەی برا كوژراوەكەیەوە دایبنێت!.
لە هەردوو دەقەكەدا كاتێک دەگەنە شارە نامۆكە، كات دوای نیوەڕۆیە. ماركیز دەڵێت: «كات نزیكەی دووی پاشنیوەڕۆ بوو، لەو كاتەدا هەموو خەڵكی هەڵاژابوون ‌و چاویان گەرم كردبوو» دەروێشیانیش دەڵێت: «دوای نیوەڕۆ بوو كە گەیشتنە شار، شەقامەكان چۆڵ بوون، دەستگێڕەكان بە تەنیشت شتەكانیانەوە خەوە كوتكەیان بوو»، بە یەك ئاراستە هەردوو چیرۆكەكە كۆتاییان پێ دێت، لە چیرۆكەكەی ماركێزدا دایك ‌و كچ خۆیان دەگەیەننە لای قەشە، بۆئەوەی كلیلی گۆڕستانەكەی لێ‌ بسێنن ‌و بچن سەردانی گۆڕی كوڕەكەیان بكەن كە هەفتەیەك پێشتر بە مەبەستی دزیكردن لە كاتی نیوەشەودا هەڵیكوتابووە سەر ماڵی بێوەژنێك، هەر بە گوللەی دەمانچەی ئەو بێوەژنەیش كوژرابوو. لە چیرۆكەكەی دەروێشیاندا دایك ‌و كچ روو دەكەنە پێشانگەیەك كە وێنەی كوژراوانی تێدا نمایش كراوە، لە ئاكامدا كچەكە وێنەی لاتەنیشتی براكەی دەناسێتەوە كە پاش كوژرانی ئەو وێنەیەی گیرابوو، بەڵام لەبەر هەر هۆیەك بێت دەروێشیان وەها دیارە نایەوێت بە ئاشكرا بڵێت گوایە كوڕی ئەو ژنە لە كوێ‌ كوژراوە، ئایا لە جەنگی نێوان عیراق و ئێراندا، یاخود لەجەنگی نێوخۆییدا کوژراوە؟