دیڤچوون: رۆژڤان
زارۆكێن سەرجاددان، دیاردەكا بەربلاڤە و كونترۆلكرنا وێ یا ئاسان نینە و بەردەوامییا دیاردێ ژی چەندین پرسیاران دروست دكەت، ئەو ژی، ئایا زارۆكێن ل سەر جاددان یێن ئەڤرو كینە؟ ل ئایندەی ئەو كینە؟ ئاریشەیێن وان چنە؟ كی بەرپرسیارە؟ چارەسەری چنە؟ سنێلەك گولێن سروشتی بۆ فروشتنێ د دەستیدانە، زارۆك بەریكانێ دكەن دا جامێ ترۆمبێلا تە بشوون و هندەكێن دی ئاڤا تەزی د فرۆشن و پاكیتێن كلینیسكان، سەرەرای ئەو ب هچكێن بلوزێن خو دفنێن خو پاقژ دكەن و هندەكێن دی علكان د فرۆشن.. ئەڤان دیمەنان دێ بینی، دەما دگەهییە ترافیكەكێ یان تەسەكێ و ل هەر وەرزەكی و هەلكەفتەكێ ژی كەل و پەلێن فرۆشتنێ دهێنە گوهورین، ئەڤەنە یێن ئەم دبێژینێ زارۆكێن سەر جاددان.
پولینكرن
لدویڤ بەندێن یاسایا عیراقی، یاسایا چاڤدێریا سنێلەیان یا ژمارە 76 یا سالا 1983ێ و راستڤەكرن د ماددێن 24 و 25 دا هاتینە كرن، زارۆكێن سەر جاددان بڤی رەنگی دهێنە پۆلینكرن، ئەو ژی: (خازۆكی یان كارێن گەرۆك و دبن تەمەنێ 15 سالیێدا یان كارێن لەش فروشییێ و ڤەخوارنا مەی و بكارئینانا ماددەێن بێهوشكەر یان لادان ژ دەستهەلاتا دەیك و بابان)، د دەمەكیدا رێكخراوا نەتەوێن ئێكگرتی یا زارۆكان (یونسیف)، زارۆكێن جاددان دكەتە سێ جوین و ئەو ژی: (ئەوێن هەمی دەمێ خوە یان هندەك ژ دەمێ خوە ل سەر جاددان دبورینن و پەیوەندییا وان ب خێزانێن وانڤە نە یا بەردەوامە یان لاوازە و ئەوێن ل سەر جاددان كاردكەن و ئەو دەمژمێرێن درێژ رۆژانە ل سەر جاددان دەرباز دكەن و دكارێن جودادا و گەلەك جاران كارێن وان فرۆشتنا گەرۆك یان خازۆكی و بۆ شەڤێ بتنێ دهێنە دناڤ خێزانێن خودا و هندەك جاران شەڤێن خوە ل سەر جاددان دەرباز دكەن و خێزانێن سەر جاددان، كو ئەو زارۆكن هەردەم دگەل خێزانێن خو ل سەر جاددان دژین). رێكخراوا تەندرۆستیا جیهانی ژی زارۆكێن سەرجاددان بۆ چار بەشان پولین دكەت، ئەو ژی: (ئەو زارۆكێن ل سەر جاددان دژین. ئەو زارۆكێن خێزانێن خوە هێلاین و ل سەر جاددان یان هوتێلان یان خانیێن ڤەحەواندنێ یان جهێن چولكری دژین. زارۆكێن چاڤدێریێ یان خانیێن سێوییان و ئەڤێن ب مەترسییا كو بمیننە بێ خانی. ئەو زارۆكێن پەیوەندیێن وان ب خێزانێن وانڤە لاواز و بارودوخ وان نەچار دكەن، كو شەڤا خوە ل دەرڤەی خانی دەرباز بكەن).
زارۆكێ جاددێ
وەك پێگیریەكا رەوشتی، نابیت ئەز پسیارا ژ زارۆكێن جاددێ وەربگرم، ئەگەر رازەمەندیا دەیبابێن وان دگەلدا نەبیت، بەلێ براستی و ژ دلسوتنا من بۆ دیمەنێ وان و مانا وان ل بەر لێڤێن جاددێ و ل هاڤینان گەرمێ و ئاڤا گەرم و ل زڤستانێ سەرما و بارانێ و ئەڤە ژبلی تۆز و دوكێلا ترۆمبێلان، كو باوەرم دێ كارتێكرنا خوە یا خراب ل سەر ساخلەمییا وان ژی هەبیت.
كی ژ زارۆكێن جاددێ بەرپرسە؟
ئەو پرسیارا هەردەم چ بەرسڤێن ئێكلاكەر بۆ نەهێتە دیتنێ، ئایا كی بەرپرسە ژ ئایندێ ڤان زارۆكان؟ ددەمەكیدا ھندەكا بۆ خوە كریە دیاردە و ھندەك ژی ژ پێدڤییا خوە، بێ سەمیانی، هەژاری و چەندین ئەگەرێن دی، لێ هەر چ ئەگەر هەبن، دڤێت حكومەتێ رێكارێن خوە بۆ چارەسەریێ هەبن و ئەڤ زارۆكێن هەنێ بهێنە ڤاڤارتن لدویڤ پێدڤییێ و ئەگەرێ مانا وان ل سەر جاددێ ل وان ببن خودان.
ڤەكولەرێ جڤاكی
ڤەكولەرەكێ جڤاكی كاركرنا زارۆكان ل سەر جاددان ب دیاردەكا جیهانی دبینیت و دبێژیت: «دیاردا كاركرنا زارۆكان دیارده‌كا جیهانی یه و نە بتنێ ل هەرێما كوردستانێ هەیە، لێ رێژا وێ دیاردێ و مافێن زارۆكی ژ وەلاتەكی بۆ وەلاتەكێ دی جوداهییا خوە هەیە». (د. جەبار عەبدولڕحمان قەهار)، بەحسا چەند نموونەیەكان كر و گوت: «وه‌ك سه‌ربورا من ل وه‌لاتی هندستانێ، زارۆكێن ل سەر جاددان كاردكەن گەلەك دكەفتنە بەرچاڤێن مە، ئەڤە ژی ژبه‌ر زێده‌بوونا ژمارا مرۆڤان و پترییا رێژا هە‌ژاریێ لوی وه‌لاتی و لڤێرە دیاردبیت، كاركرنا زارۆكا په‌یوه‌ندییه‌ك مۆكم ب خواندنێ ڤه هە‌یه، هندی رێژا زارۆكێن قوتابخانێ دهێلن پتر بیت، زارۆكین ل سه‌ر جادا كار دكه‌ن دێ پتر بن و سه‌بورا من یا دوویێ ل وه‌لاتی مالیزیا، وێری ژی نێزیكی دوو سال و حه‌فت هە‌یڤان مام، ل وێرێ ژی زارۆكێن ل سەر جاددان كاردكەن هەبوون، لی پتریا وان زارۆكین (رۆهینگیا) بوون، ئه‌و بوون ئه‌ڤێن ژ میانمار ره‌ڤین و ل دوكان و خوارنگه و سه‌ر جارددا كار دكرن, لڤێره دیار دبیت كو كاركرنا زارۆكا په‌یوه‌ندی ب مشه‌ختبوونێ ڤه هە‌یه و وەك لدەف مە ژی، ل پشتی سالا 2012 ریژا زارۆكێن رۆژئاڤا ل هە‌رێمێ كوردستانی زیده بوویه.
ده‌می زارۆكی كه‌سه‌ك نه‌بیت خوه لی بكه‌ت خودان و دایك و بابێن خۆ ژ ده‌ستدابن، پێنەڤێت دێ به‌ره‌ف كارێ سه‌ر جاددا چیت، دا كو خویشك و برایێن خوه ب خودان بكه‌ت و لڤێره كاركرنا زارۆكی، په‌یوه‌ندی ب ره‌وشا ئابووری یا خراب ڤه هە‌یه و دەما دەیك و باب پشت ددەنێ و خالا هە‌را گرنگ بۆ كاركرنا زارۆكی لسه‌ر جادان، ده‌می زارۆك هە‌ڤالێ خوه دبینت خودان پاره، ئه‌و ژی چاڤلێكرنی دكه‌ت، هە‌تا ره‌وشا وی ژی باش بیت. بێگومان كاركرنا زارۆكی رهەندێن خوه یین خراب ژلایێ (جڤاكی و ده‌روونی و په‌روه‌رده‌یی)ڤە هە‌نه.
رێڤەبەریا رەوشەنبیریا زارۆكان
دەما مە بابەتێ زارۆكێن ل سەر جاددان كاردكەن دانایە بەر سینگا رێڤەبەرا رەوشەنبیریا زارۆكان، گوت: «پاراستن و دویرئێخستنا ڤان زارۆكان ژ كارێ وان ل سەر جاددان، ئەو نەئەركێ رێڤەبەریا مەیە، بەلكۆ چاڤدێریا جڤاكی و چەندین سازیێن دی بڤی كاری رادبن». ئیسرا وەلید زێدەتر گوت: «ئەم وەك رێڤەبەریا ڕەوشەنبیریا زارۆکان، کار و چالاکیێن جودا پێشکێشی ڤان زارۆکان دکەین، ب مەرەما ئەو زارۆک پتر بشێن دەربرینێ ژ خۆ بکەن، ئەو ژی بڕێکێن هونەری و هەر وەسان شیانێن باشتر هەبن بۆ ئاڤاکرنا کەسایەتیەکا بهێز و هەر بۆ نموونە، ل ڕۆژا جیهانیا زارۆکان، ئەم وەک رێڤەبەریا رەوشەنبیریا زارۆکان ئاهەنگێن جودا دگێرین و هەلکەفتێن ب وانڤە ساخ دکەین، داکو هەمی زارۆک بشێن بەشداریێ تێدا بکەن و ئەڤە بۆ چەندین سالانە دەستپێکا ئاهەنگا مە بۆ زارۆکیێن ل سەر جادا کار دکەن و ل وێرێ ئامادە دبن و ل رێزا ئێکێ نە و بەشداریێ دبرگیێن ئاهەنگێدا دكەن و ژبەر وان زارۆکان ژی، ئەم ئاهەنگێن خۆ دبەینە نێزیک بازاری و بڤێ رێکێ ئەم ناما خۆ دگەهینینە وان، کو مافێ وانە وەکی هەر زارۆکەکی ل دونیایێ بژین و بچنە خواندنگەهێ».
