محەمەد كەریم
لە لاپــــەڕە(1)ی ئـەدەب و هونەری كوردستانی نۆێ-ی رۆژی (9/1/2025)دا، هاوڕێی ئازیزم تەیب جەبار ستوونێكی نووسیوە و بــــاس لەوە دەكات وشـــەی نێرەمووك هەڵەیــە و وشـــــــەی نێرەبووك راســــتە، لەبەرئـەوەی (52) ساڵە بــــەدوای وشـــەی (مووك-موك)دا دەگــــــەڕێت و ماناكەی دەستنەكەوتووە و ئەم وشەیەی هەر نەبیستووە.
لە راستیدا ئەگەر هاوڕێم تەیب جەبار بابەتەكەی نەنووسیایە و قسە و باسی نێوانمان بـــووایە، پێویستی نەدەكرد منیش ئەم بابەتە بنووسم. دیارە زمانی كوردیی لەگەڵ زمانی ئەو نەتەوانەدا كە هەزاران ســاڵ لەگەڵیان ژیاوە و دەژی، تێكەڵ بووە و وشەیان لە یەكتری وەرگرتووە، بۆیە بۆ گەڕان بەدوای ئەسڵ و فەسڵی هەر وشەیەكدا دەبێت فەرهەنگی ئەو زمانانەش بپشكنین، ئینجا دەگەینە راستیی بابەتەكە، بەتایبەتی زمانی فارسیی كە لەگەڵ زمانی كوردیدا لە یەك خێزانە زمانن. كاتێك لە فەرهەنگی فارسیدا بە دوای وشەی (نرموك-نێرەمووك)دا گەڕام ئەم دوو ئەنجامەم دەستكەوت كە لێرەدا ئاماژەیان بۆ دەكەم .
-1 نرموك: نرمادە، ترولاس،hermaphrodite(دیكشنەری ئەبادیس ئۆنلاین).
-2- نر مادە/ narmade/صفت، نێر-ما، نێر- مێو، نێر و ما، نێرامێ: ا -/گیاە شناسی/ بەهەردوو ئەندامی نێر و مێ دەگوڵدا. ب -/جانورشناسی/خاوەنی هەردوو ئەندامی نێر و مێ/ نرموك. (فرهنگ فارسی-كردی- دانشگاە كردستان 3جلدی ص2316).
هەروەها لە گۆگڵ بۆ پێناسەی نرموك نووسراوە:(نرموك یعنی چـــــە؟) نێرەمووك یەعنی چــــی؟ بوونەوەرێكە كە بە شێوەیەكی سروشتیی هەردوو ئەندامی زاوزێی نێر و مێی هەیە ... (ویكیپیدیای فارسی).
بۆ وشەی (موك)یش نووسراوە: بە مانای (میش- شەكەمێ) واتە (بەرخی مێ) هاتووە دوایی گۆڕاوە بـــە (نیش) واتە جزوو، ئیتر هی دووپشك بێت یان شتی تر. (فرهنگ فارسی معین جلد4 ص4445).
بەم پێیە وشەی (نرموك)ی فارسی لە كوریدا گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە و بــــــــووە بە (نێرەمووك). لە راستیدا ئەم وشەیە ئەوەنــــدە كۆنە نازانین كێ یەكەمجار بەكاری هێناوە؟ پیرەمێرد ساڵی (1940) واتە(85) ساڵ لەمەوبەر لە شیعری «نەوبەهار»دا زاراوەی «زاوای نێرمووك»ی بەكارهێناوە، ئیتر چۆن دەكرێ نێرەبووك بێت؟
ئەگەر لە زمانـــــــی كوردییدا فەرهەنگێكمان نەبێت باسی رەگوڕیشەی وشــــــە بكات، دیارە گەڕان بە دوای وشەی وەك (موك یـــــان مووك) لە فەرهەنگەكانی خۆماندا هیچ ئەنجامێكی نابێت. هەروەها بۆ نموونە وشــــەی (كەروێشك) كە لە وشەی فارسیی (خرگوش) وەرگێراوە و گۆڕانی بەســــــەردا هاتووە، تووشی هەمان كێشەمان دەكات، چونكە دەزانین مانای وشەی (كەر) چییە، ئەی (وێشـــــــك) مانای چی؟ بەڵام لە فارسییەكەدا روونــە و (خـر گوش) دەبێتە (كەر گوێ) یانی گوێچكەی وەكو هی كەر گەورەیە. وشەی (نرمادە) لە عەرەبیشدا بە مانای (نێرەمووك) و ئەو كەرەستانەی خانووبەرە بەكاردێت كە دەچن بەناو یەكدا، وەكو كیلۆنی دەرگا یان كێلونی پەنجەرە. ئەم وشەیە لە كوردیشدا بە(نێرومێ) بەكاردێت زیاتر بۆ نێرومێی گوڵ و كەرەستەی خانووبەرە كە ئاماژەم بۆ كردووە.
ماوەتەوە بڵێم ناتوانین وشەی ناوچەیی بكەینە وشـــەی سەرەكیی زمانی كوردیی یان ئەگەر وشەیەكمان نەبیستبوو بڵێین كوردیی نییە، چونكە هەمیشە هەندێك وشەمان نەبیستووە، رەنگە هەندێك وشەمان بەهەڵە بیستبێت و ناتوانین بڵێین راستە بۆ نموونە وشەی (تەزرە)، كە خۆی تەرزەیە یان (قشپل) كە خۆی پشــــقلە و فارسییەكەشی (پشــــكل)ە، یان وشەی (مەتكەب) كە خۆی مەكتەبە و... هتد
