ئا: كوردەوان محەمەد سەعید
لە ساڵی 2011وە سوریا ئارامیی بە خۆیەوە نەدیوە و بەردەوام شەڕ و ماڵوێرانی و بۆردومان و ئاوارەبوون و خوێنڕشتن سیمای سەرەكیی ئەو وڵاتەن، لە ئەنجامی ئەو هەموو شەڕ و ململانێیەدا ئێستا سوریا بۆتە وڵاتێكی خاوەن ئابوورییەكی داڕماو ژێرخانێكی وێران و گەلێكی بریندار و ماندوو، بەڵام لە كۆتاییدا ئەوە بوو سەرەتای ساڵی 2025 دیكتاتۆر رووخا و ئێستاش وڵاتەكە لەلایەن حكومەتێكی كاربەڕێكەرەوە بەڕێوە دەبرێت و ئەو حكومەتەش بە دەست كەسانێكەوەیە كە تا دوێنێ داعش و بەرەی نوسرە بوون. ئەو وێرانییەی لەو چەند ساڵەدا بەسەر سوریادا هات، ئەمڕۆ چەندین قەیرانی بۆ گەلی سوریا بەجێهێشتووە، لەوانە: قەیرانی ئابووری، مرۆیی، تەندروستی، پیشەسازی، كشتوكاڵ و ..هتد، یەكێك لەو قەیرانانەش كە پەیوەندیی بە ژیانی رۆژانەی خەڵكەوە هەیە، قەیرانی نەبوونی كارەبایە، كە هێندەی دیكە ژیانی هاووڵاتییانی قورسكردووە.
شەوانی تاریك
بە گوێرەی پێگەی وزە، كە بارەگاكەی لە واشنتۆنە، سوریا خاوەنی 14 وێستگەی بەرهەمهێنانی كارەبایە، لەو ژمارەیەش سێ وێستگەیان بە ئاو كار دەكەن و ئەوانی دیكە بە سووتەمەنی باوی وەك غاز و گاز كاردەكەن، تا ساڵی 2010ش ئەم وێستگانە لە كۆی نۆ مێگاوات پێداویستیی سوریا بۆ كارەبا 6.5 مێگاوات كارەبایان بەكار هێناوە، ئەوەی دەمایەوە لە پێداویستیی، لە وڵاتانی دراوسێی دەكڕی.
هاووڵاتییانی سوریا ئێستا بەشێكی زۆری شەوانیان بە تاریكی و بێكارەبا بەسەر دەبەن، كێشەكەش تەنیا بە نەبوونی رووناكییەوە ناوەستێ، بەڵكو لەم بارودۆخەی ئەمڕۆی ئەو وڵاتەدا بەهۆی نەبوونی سووتەمەنییەوە، كێشەی خۆگەرمكردنەوەش بۆتە بەشێكی مەینەتییەكانیان، چونكە لە زستاندا بەشی پێویست سووتەمەنی، یان خۆیان وتەنی (مازۆت)یان نییە بۆ خۆگەرمكردنەوە و بە ناچاری ژمارەیەكی زۆر لەو خێزانانەی سووتەمەنییان دەستناكەوێت، پەنا دەبەنە بەر بڕینی دارەكان و تەنانەت درەختی بەرداری وەكو زەیتونیش دەبڕنەوە و بۆ خۆگەرمكردنەوە بەكاری دەهێنن.
عومەر شەقرور وەزیری كارەبای حكومەتی كاربەڕێكەری سوریا: زیانەكانی كەرتی كارەبا گەیشتۆتە 2.4 ملیار دۆلار و هەندێك لە وێستگەكان هەر بە تەواوی لەكاركەوتوون، بەشێكیشیان بە نیوەناچڵی كاردەكەن
سووتەمەنیی پێویستییان نییە
بە وتەی عومەر شەقرور وەزیری كارەبای حكومەتی كاربەڕێكەری سوریا، وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبای سوریا، ئێستا ئەگەر سووتەمەنی پێویستییان بۆ دابین بكرێت، توانای بەرهەمهێنانی چوار هەزار مێگاوات كارەبایان هەیە، بەڵام بەهۆی نەبوونی بڕی پێویستی سووتەمەنییەوە تەنیا هەزار و 300 مێگاوات كارەبا بەرهەم دەهێنن.
لە بارەی كەمیی سووتەمەنییەوە راپۆرتی پێگەی وزەش ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، وێستگەكان بە دوو جۆر سووتەمەنی كاردەكەن، غازی سروشتی و سووتەمەنی شل واتە گاز (مازۆت)، بۆ بەرهەمهێنانی كارەباش وێستگەكان رۆژانە پێویستییان بە 23 ملیۆن مەتر سێجا غاز و هەشت هەزار تۆن گاز هەیە، لە كاتێكدا تەنیا شەش بۆ 6.5 ملیۆن مەتر سێجا غازیان بۆ دابین دەكرێت و پێنج بۆ 5.5 هەزار تۆن مازۆتیان بۆ دابین دەكرێت، كەواتە جیاوازیی لە نێوان بڕی خواست و بڕی بەرهەمی بەدەستگەیشتوودا زۆر زۆرە.
وێستگەكان
وێستگەكانی كارەبا لە سوریا دابەشبوون بەسەر چەند ناوچەیەكدا و زۆربەی ئەو ناوچانەش لە كاتی شەڕدا زیانی گەورەیان پێگەیشتووە، بە وتەی وەزیری كارەبای ئەو وڵاتە زیانەكانی كەرتی كارەبا گەیشتۆتە 2.4 ملیار دۆلار و هەندێك لە وێستگەكان هەر بە تەواوی لەكاركەوتوون، بەشێكیشیان بە نیوەناچڵی كاردەكەن.
وێستگەكانیش بریتین لە: وێستگەی كارەبای حەڵەب، وێستگەی مەحردە، بانیاس، ئەلزرارە، زیزۆن، جەندر، دێر عەلی، سویەیدییە، ناسرییە، دامەزراوەی ئەلیتم، وێستگەی تشرین، ئەمانە ئەو وێستگانە بوون كە بە سووتەمەنی باو كاردەكەن و لە پاڵ ئەوانەشدا سوریا وێستگەكانی بەنداوی تەبقە، بەنداوی تشرین و بەنداوی بەعس، كە ئەمانە بە تۆرباینەكانیان بە ئاو كاردەكەن.
وزەی نوێبووەوە
سوریا پێشتر هەوڵی داوە لە بواری وزەی نوێبووەوەشدا هەنگاو بەرەو پێشەوە بنێت، بۆ نموونە دوو وێستگەی بەرهەمهێنانی كارەبا لە وزەی خۆری دامەزراندووە، یەكێكیان لە شاری حەسیا و ئەوی دیكە لەپارێزگای حەما، وێستگەیەكیشی لە نێوان حمس و تەرتوس دامەزراندووە كە بە وزەی با كاردەكات، وێستگەی عەدرا-ش بە تیشكی خۆر كارەبا بەرهەم دەهێنێت، بەڵام ئەم وێستگانە بەرهەمێكی زۆر كەمیان هەیە و بەرهەمی هەموویان لە 60 مێگاوات كارەبا تێناپەڕێت، لەبەر ئەوە بەراورد بە وڵاتانی دیكەی عەرەبی، سوریا لە بواری بەرهەمهێنانی وزەی نوێبووەوە و كەمكردنەوەی پشتبەستن بە سووتەمەنی باو، كە سەرچاوەی سەرەكیی دەرهاویشتنی دووەم ئۆكسیدی كاربۆنە، زۆر لە دواوەیە.
نەبوونی پارچەی یەدەك
كێشەكەیەكی دیكەی سیستمی كارەبای سوریا ئەوەیە، كە بەشێكی زۆری وێستگەكانی دابەشكردنی كارەبا و هەروەها هێڵەكانی گواستنەوەی كارەباش زیانێكی زۆریان پێگەیشتووە، كە وەك عومەر شەقروری وەزیری كارەبا دەڵێ: چاكردنەوە و وەگەڕخستنەوەیان هەم تێچوونی زۆرە و هەم كاتی زۆریشی دەوێت، كە رەنگە وا بە ئاسانی جێبەجێ نەكرێت، چونكە بۆ چاكردنەوەی وێستگەكان و هێڵەكان پێویستییان بە هەندێك پارچەی یەدەك هەیە، كە رەنگە لە ناوخۆی سوریادا نەبێت لە دەرەوەی وڵاتیش بە ئاسانی دەستیان نەكەوێت.
حكومەتی كاربەڕێكەری سوریا هەوڵی داوە بەشێك لە كێشەكانی كەمیی كارەبا چارەسەر بكات، لانیكەم بۆ ئەوەی وەك چارەسەری كاتی و بە پەلە بەرهەمی كارەبا بگەیەننە ئاستێك كە هاووڵاتییان لە شەو و رۆژێكدا هەشت بۆ 10 سەعات كارەبایان هەبێت، لەو چوارچێوەیەشدا هەوڵیان داوە كارەبا لە توركیا و قەتەر بكڕن، كە هەریەك لەو وڵاتانە بە نیازن كەشتییەكی گەورەی تایبەت بە بەرهەمهێنانی كارەبا بنێرن بۆ بەندەرەكانی بانیاس و تەرتوسی سوریا لەو رێگەیەوە بڕی 800 مێگاوات كارەبا زیاد بكرێت.
پارەیەكی خەیاڵیی دەوێت
ژێرخانی سوریا بە گشتیی وێرانە، بە سیستمی كارەبەكشییەوە، لەبەر ئەوە پێویستی بە بنیاتنانەوە هەیە، بە گوێرەی راپۆرتی نەتەوە یەگرتووەكان و بانكی نێودەوڵەتی، خەرجییەكانی بنیاتنانەوەی سوریا رەنگە بگاتە 300 ملیار دۆلار و لە رووی كاتیشەوە پێناچێت سوریا تا 20 ساڵی دیكەش ببێتەوە بە وڵاتێكی ئاسایی، كێشەی سەرەكیش لەو نێوانەدا كات نییە، بەڵكو بڕی تێچوونەكەیە كە پارەیەكی زەبەلاحە دابینكردنی ئاسان نییە، بە تایبەتی كە تێكڕای بەرهەمی ناوخۆیی ساڵانەی سوریا پێش 2010 و لەوپەڕی باشیدا 60 ملیار دۆلار بووە، ئێستاش دوای وێرانبوونی ئەو وڵاتەكە داهاتی ساڵانەی تەنیا بە شەش ملیار دۆلار مەزەندە دەكرێت.
سەرچاوە: پێگەی ئەلتاقە، سایتی 7al.net
