عەباس عەبدولڕەزاق
رۆماننووس و چیرۆکنووسی رۆژهەڵاتی کوردستان، لە (1324)ی هەتاویی واتە (1945)ی زاینیی، لە ناوچەی (کولیایی) سەربە کرماشان لەدایکبووە. نووسەری گەورە(لاری) لە منداڵییەوە بە کەسیکی وریا و زیرەک دەناسرا، لە سەردەمی مێردمنداڵیدا خولیای ئەدەبیات بوو، دەستی بە نووسین کرد و و یەکەم رۆمانی لە تەمەنی 16 ساڵیدا بە ناوی (وقتی کە شکوفها میشکوفند و زمانی کە برگها میریزند) بە نازناوی (شکوفە لاری کرماشانی)ی لە ساڵی 1964دا چاپ کرد.
لاریی بە یەکێک لە نووسەرانی ئەدەبی کرێکاریی ئێران دەناسرێت، لە هەمان کاتدا نووســــــینەکانی هەڵقوڵاوی ئەدەبیاتی نەتەوەی کوردن، کە سەرچاوەکەی لە ناوچەکانی کرماشـــــانی پڕ لـــــە سامانی نەتەوەیی و مێژووی دێرینی کوردەوە سەرچاوەیان گرتووە. دوا بەدوای سەرکەوتنی شۆڕشی ئێران، لاریی لە چاپکردنی دەستنووسەکانی دەوەستێت و بە درێژایی ساڵانێک، تەنیا یەک کتێبی بە ناوی (برفابهای بهاری) لە ساڵی1991 بڵاودەکاتەوە، ئەمە بە مانای (افول)ی ئەدەبیی لە ناوچەی کرماشان دادەنرێت.
عەلی لاری کرماشانی
بیرەوەرییەکانم لەگەڵ لاری
ساڵانی ئاوارەییم، بە هۆی خزمایەتیم لەگەڵ لاری، زۆرجار سەردانیم دەکردن، هەرکاتێک سەردانی تارانم بکردایە، لە ماڵی خۆیان لە (حوت حوض) یەکترمان دەبینی، لێرەدا دەمەوێت تیشک بخەمە سەر رۆمانی (تەنیایی سەرۆک کۆمار)، کە باسی رووداوەکانی کۆماری مەهاباد و کەسایەتیی پێشەوا قازی محەمەد دەکات، لە نزیکەوە ئاگاداری کاتی نووسینی ئەم شاکارەی عەلی لاری کرماشانیی بووم، لەو ساڵانەدا ئەرشیفی نەتەوەیی ئێران دیکۆمێنتەکانی ساڵانی 1935-1950ی ئاشکرا کرد و خستییە بەردەستی توێژەران و نووسەران و شارەزایان بۆ بەدەستهێنانی زانیاریی لەسەر ئەو سەردەمە، یەکێک لەو دیکۆمێنتانە دادگاییەکەی پێشەوا قازی محەمەد بوو کە کۆپییەکی لای (لاری) بوو، کاتێ سەردانی(لاری)یم کرد، کۆپییەکی بەدەستەوە بوو پیشانیدام، ئەوکاتە بیرۆکەی رۆمانەکەی لەلا گەڵاڵە ببوو، داوای لێکردم هەندێ سەرچاوە و بڵاوکراوەکانی لای خۆمانی بۆ پەیدابکەم، بەتایبەتی لەبارەی چوار ئەفسەرەکەوە لە تاران چەند کتێبێکم لای هونەرمەند ئاکۆ غەریب دەستکەوت، دواتر لە دۆستان و نووسەرانی رۆژهەڵاتیی کـــــە هــــاوڕێم بوون، چەند سەرچاوەیەکم دەستکەوت و هاوڕی لەگەڵ ئاکۆ غەریب و رەمزی قوتبەددین بۆم برد.
هێندەی ئاگاداربم چەند جارێک ســـــــەردانی مەهابادی کردووە و لەگەڵ بنەماڵەی پێشەوا قازی محەمەد چاوپێکەوتنی کردووە، بەتــــایبەتـــــی لەگــــەڵ خوشکەکەی قازیی دواوە کە وەک خۆی باسی دەکات، گەنجینەیەکی پڕ زانیاریی و دەستنووس و ساتەکانی دادگا و لە سێدارەدانی قازیی دەستکەوتووە، وەک لاری بۆی گێڕامەوە رووداوەکانیان وەک فیلمی سینەمایی بۆ گێڕاوەتەوە. هەندێ لایەن دەڵێن ئەو رۆمانەی تەواو نەکردووە، بەڵام دوای راپەڕین و گەڕانەوەمان بۆ سلێمانی، بەردەوام پەیوەندیی تەلەفۆنیمان هەبوو، جارێک پرسیاری رۆمانی(تەنیایی سەرۆک کۆمار)م لێکرد، پێی وتم: تەواوم کردووە و بردوومە بۆ(دارولنشرەکان)، بەڵام لێرە لە سانسۆر دەرنەچووە و مۆڵەتی چاپکردنی پێ نادەن و قەدەغە کراوە، بۆیە بڵاونەکراوەتەوە. منیش پێشنیازی ئەوەم بۆکرد بێت لە(سلێمانی) چاپی بکەین و پێی باشبوو، تەنانەت رێوشوینی گەیاندنیم بۆ باسکرد، بەڵام بەداخەوە بەهۆی قەیرانی داراییەوە مایەپووچ دەبێت و کارگەکەشی لەدەست دەدات. ئەوەش وای لێ دەکات بە راوەستانی دڵ لە 2009 لە تاران کۆچی دوایی بکات و لە گۆڕستانی بەهەشتی زەهرا بەخاکسپێردراوە و خەرمانێک بەرهەمی ئەدەبیی لە دوای خۆی بەجێهێشتووە، کە بریتیە لە (وقتی کە شکوفەها میشکوفند و زمانی کە برگها میریزند، برفباهای بهاری، بی بی خانم، چشم الفی ها، سالهای از دست رفتە، غروب بینوایان، فردا حملە آغاز می شود، کارگران، کوچ ناشکیب، کوماین،(قلبم را بە خاک بسپارید شعر)، تنهایی رئیس جمهور (بڵاونەکراوەتەوە)، فراسوی شب(بڵاونەکراوەتەوە)، هزارپا (بڵاونەکراوەتەوە).
