جەواد حەیدەری
زمان شوناسە، كۆڵەكەی سەرەكیی هەر نەتەوەیەك زمانەكەیەتی. زمان خوێنە، ئاوێنەیە و رۆحە، شادمارە. شكسپیر شانۆنووسی ناوداری بەریتانی زمان بە خوێن دەشوبهێنێ، ئەگەر مێشك و دڵ و دەمارەكان خوێنی تێدا نەبێ، جەستە لەناو دەچێت. هیگڵ-ی فەیلەسوفی ئەڵمانی دەڵێ: زمان رۆحی نەتەوەیە، عەلائەدینی سوجادی دەڵێ: شادەماری هەر نەتەوەیەك زمانەكەیەتی. نیچە دەڵێ: زمان بەرگریكردنە لە رۆحی نیشتمان و هەندێكجار بە ئاوێنەی نەتەوەش ناوی بردووە. هەر بۆیە بۆ ئێمەی كورد، زمان هەم ئاوێنەیە، هەم خوێنە، هەم رۆحە و هەم بەرگرییە لە نیشتمان و هەم بەرخۆدانە.
هونەرمەندی ناوداری كورد مامۆستا ناسری رەزازی دەڵێت: ئەوەی ئێمەی بە درێژایی مێژوو هێشتۆتەوە، زمان و گۆرانییە، ئەگینا زۆر لەمێژ بوو نەتەوەكەمان توابۆوە، هەر بۆیە دەبێت هەوڵبدەین زمانەكەمان بپارێزین، ئەگینا دەفەوتێین، فەرەنسییەكان دەڵێن ئەگەر ویستت گەلێك داگیر بكەی سەرەتا زمانەكەی داگیر بكە. خۆشبەختانە تا ئێستا ئەو قۆناغە بۆ ئێمە نەهاتۆتە پێشەوە، هەرچەند خاك و نیشتمانمان داگیر كراوە، بەڵام زمانەكەمان تاڕادەیەك پارێزراوە. هەرچەند ئێستا بە هۆی شۆڕشی تەكنۆلۆژیا و زانیاریی مەترسی لەسەر زمانەكەمان دروستبووە، لەلایەكی تریش گرنگی نەدان بە زمانی دایك لە سیستمی پەروەردە بە تایبەتی لە خوێندنگە و پەیمانگە ناحكومییەكان مەترسییە، چونكە ئەوەندەی گرنگی بە زمانی بیانی دەدرێت، ئەوەندە گرنگی بە زمانی كوردی نادرێت و هەندێكجار وەك زمانی لاوەكی سەیر دەكرێت، لەكاتێكدا لە وڵاتانی دیكە ئەولەوییەت بۆ زمانی دایك و زمانی رەسمیی وڵاتە. هەڵبەت من خۆم دژی هیچ زمانێك نیم و پێموایە سەردەمی تاك زمانی لە جیهاندا بەسەرچووە و پێویستە مرۆڤ جگە لە زمانی دایك یەك دوو زمانی دیكەش بزانێت بۆ ئەوەی ئاستی مەعریفی خۆی پێ بەرز بكاتەوە.بەڵام ئەوەی لێرەدا گرنگە بەر لەهەر شت گرنگی بە زمانی دایك بدرێت، چونكە نۆم چۆمسكی فەیلەسوف و زمانناسی ئەمریكی دەڵێت: ئەوەی زمانی دایك بە باشی نەزانێت، زمانەكانی دیكەش بە باشی فێر نابێت. بۆیە گرنگە لە هەرێمی كوردستان بەر لەهەر زمانێكی دیكە، گرنگی بە زمانی كوردی بدرێت، بۆ ئەو مەبەستەش پێویستە لایەنە پەیوەندیدارەكانی وەك وەزارەتی خوێندنی باڵا، پەروەردە، رۆشنبیری، زانكۆ و ئەكادیمیای زمان هەماهەنگیان هەبێت و بە شێوەی یەك تیم بۆ سەرخستن و دەوڵەمەندكردن و هاوكات پاراستنی زمان كار بكەن. چونكە ئەگەر كار بۆ زمان نەكرێت، هەژموونی زمانەكانی دیكە مەترسی لەسەر زمانەكەمان دروست دەكەن، چونكە رازی مانەوەی ئێمە لە مێژوودا زمانەكەمانە، هەندێك نەتەوە هەن سەرەڕای ئەوەی كە قەوارەیان نییە، بەڵام زمانی خۆیان پاراستووە، كاتی خۆی ئیسرائیلییەكان قەوارەیان نەبوو، بەڵام زمانی عیبری -یان پاراستبوو و پاش ئەوەی كە دەوڵەتی ئیسرائیل دروستبوو توانیان گەشە بە زمانەكەیان بدەن. بۆیە هەق وایە هەموومان بە تایبەت ئەوانەی كە زمانناس و زمانزانن ئەسپی خۆیان تاو بدەن بۆ ئەوەی گەشە بە زمانەكەمان بدەین و لەو پاشاگەردانییەی كە ئێستا لە رێی سۆشیال میدیا و راگەیاندنەكان باڵی بەسەر زمانەكەماندا كێشاوە دەربازمان بێت.
