چۆن چارەسەری ئاوڵەی مەیموون دەکرێت؟

سابیری سەندیکا

لەگەڵ بەردەوامی پەرەسەندنی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی ئاوڵەی مەیموونەکان (ئاوڵەی مەیموون) لە سەرانسەری جیهاندا، زۆرێک لەو کەسانەی کە بە ڤایرۆسەکە نەخۆش کەوتوون، نیشانەیەکی سووکیان هەبووە و توانیویانە بەبێ هیچ چارەسەرێکی تایبەت بە ئاوڵەی مەیموونەکان چاک ببنەوە.
ویلیام شافنەر مامۆستای پزیشکی لە زانکۆی ڤاندەربیڵت دەڵێت: «لە زۆربەی کاتەکاندا، ئەم نەخۆشیانە تاڕادەیەک سووکن، دەتوانن شێوەی شێواندن و یوکی بن، بەڵام بە تەنیا چاک دەبنەوە -- هەرچەندە رەنگە هەندێک کات بخایەنێت».
قوتابخانەی پزیشکی بەڕێوەبەرایەتی خۆراک و دەرمانی ئەمریکا هیچ چارەسەرێکی تایبەتی بۆ چارەسەرکردنی ئاوڵەی مەیموونەکان پەسەند نەکردووە، بەڵام سەنتەری کۆنترۆڵکردن و خۆپاراستن لە نەخۆشیەکانی ئەمریکا دەرمانی دژە ڤایرۆسی تێکۆڤیریمات لە کاتی بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکەدا بەردەست دەکات و دەڵێت: رەنگە بۆ ئەو نەخۆشانەی ئاوڵەی مەیموونەکان لەبەرچاو بگیرێت کە مەترسی تووشبوون بە نەخۆشییەکی توندیان هەیە یان مەترسی زۆریان لەسەرە.
زانیارییەکان سەبارەت بە ژمارەی نەخۆشانی ئاوڵەی مەیموونەکان کە دەکەونە ئەم پۆلەوە هێشتا سنووردارە، بەڵام ماری فۆت بەڕێوەبەری پزیشکی فەرمانگەی ئامادەکاری و وەڵامدانەوە لە وەزارەتی تەندروستی و پاکوخاوێنی شاری نیویۆرک، هەفتەی رابردوو رایگەیاند، رێژەی تووشبوون بە ئاوڵەی مەیموون لە شارەکەدا زیاتر بووە لەوەی چاوەڕوان دەکرا.
فۆتێ وتویەتی: دابینکەرانی ئەوێ دەستیان بە چارەسەرکردنی دەرمانی تێکۆڤیریمات کردووە بۆ (نزیکەی 70 نەخۆش)، ژمارەی تووشبووانی پشتڕاستکراوە لە شارەکەدا لەو کاتەدا گەیشتووەتە 336 نەخۆش.
رەنگە کوتان رێگری بکات یان کەمی بکاتەوە بەپێی راپۆرتی CDC ئاوڵەی مەیموونەکان دەتوانێت لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی دیکە بە شێوازی جیاواز بڵاوببێتەوە، لەوانە بەرکەوتنی جەستەیی راستەوخۆ لەگەڵ ئەو پەڵەیەی کە بەهۆی هەوکردنی ئاوڵەی مەیموونەوە دروست دەبێت، (دەردانی کۆئەندامی هەناسە) کە دەکرێت لەکاتی بەرکەوتنی روبەڕو یان بەرکەوتنی جەستەیی وەک سێکس بگوازرێتەوە و دەست لێدان لەو شتانەی وەک جلوبەرگ کە دەستیان لە پەڵەیەکی تووشبوو یان شلەکانی جەستە داوە.
ئەنتۆنی فاوچی پسپۆڕی باڵای نەخۆشییە درمیەکان لە ئەمریکا رایگەیاند: بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە بۆ ئەوەی کاریگەریی لەسەر ئەو پیاوانە هەبێت کە سێکس لەگەڵ پیاوان دەکەن.
وتیشی: کاتێک سەیری ئەوە دەکەیت، مانای ئەوەیە تەنها نەخۆشی پیاوێکی هاوڕەگەزبازە؟ نەخێر وانییە، بەڵام لە ژێر بارودۆخی هەندێک جۆری رەفتاردا دەکرێت زیاتر بڵاوبێتەوە، بۆیە پێویستە کۆمەڵگە لە مەترسییەکە ئاگادار بکرێتەوە.

چۆن خۆتی لێ دەپارێزیت؟
ڤاکسینی Jynneos تاکە ڤاکسینە بە تایبەتی لە ئەمریکا بۆ نەخۆشی ئاوڵەی مەیموونەکان پەسەند کراوە، هەروەها ڤاکسینی کۆکە بە ناوی ACAM2000 پەسەند کراوە و لەوانەیە لەم بڵاوبوونەوەیەدا بەکاربهێنرێت.
رێکخراوی CDC دەڵێت: رەنگە کوتان بۆ ئەو کەسانە پێشنیاز بکرێت کە بەرکەوتەی نزیکن لەگەڵ کەسێکی تووشبوو بە ئاوڵەی مەیموونەکان، یان ئەو کەسانەشی کە مەترسی بەرکەوتنیان زۆرە لەگەڵ کەسانی توشبوو.
پسپۆڕانی تەندروستی و کارمەندانی تاقیگە لە وەزارەتی تەندروستی و خزمەتگوزارییە مرۆییەکانی ئەمریکا رایگەیاند، ڤاکسین پێشکەش بەو کەسانە دەکات کە بەرکەوتنیان بە ئاوڵەی مەیموون پشتڕاستکراوەتەوە، لەناویاندا ئەو پیاوانەی کە زیاتر لە یەک هاوبەشی سێکسی لەم دواییانەدا هەبووە.
رێکخراوی CDC پێشنیازی کوتان دەکات لە ماوەی چوار رۆژدا دوای بەرکەوتنی ئاوڵەی مەیموونەکان و دەڵێت: ئەگەر کەسێک دوای بەرکەوتنی چوار بۆ ١٤ رۆژ ڤاکسینەکە وەربگرێت، رەنگە هێشتا سوودی هەبێت، وەک کەمکردنەوەی نیشانەکانی.
جەی ڤارما مامۆستای زانستە تەندروستییەکانی دانیشتووان لە کۆلێژی پزیشکی ویل کۆرنێل دەڵێت: ئەو کەسانەی خۆیان دەکوتن پێش دەستپێکردنی پەڵە لەوانەیە سوودی لێ وەربگرن بۆ رێگریکردن لە کاریگەرییە توندەکانی نەخۆشییەکە ڤاکسینی Jynneos بە دوو ژەمە دەرمان دەدرێت FDA پەسەندی کرد بۆ ئاوڵەی مەیموونەکان بە پشتبەستن بە توێژینەوەکان کە ئاستی دژەتەنەکان لە مرۆڤە کوتراوەکاندا دەپێون و هەروەها توێژینەوەکانی کاریگەریی لە ئاژەڵەکاندا.

ئەگەر تووشی ئاوڵەی مەیموون بوویت چی بکەیت؟
نیشانەکانی تووشبوون بە ئاوڵەی مەیموونەکان بەشێوەیەکی گشتی لە ماوەی سێ هەفتەدا دەست پێدەکات و بریتین لە نیشانەکانی هاوشێوەی ئەنفلۆنزا وەک تا، سەرئێشە، ئازاری ماسولکەکان، قورگ ئێشە، کۆکە، لەرز و ماندوێتی هەروەها ئاوسانی گرێ لیمفاوییەکان و پەڵە.
CDC دەڵێت: ئەو پەڵەیە دەتوانێت لە زیپکە یان تاڵە موو دەربکەوێت. هەروەها لەوانەیە لەسەر بەشە جیاوازەکانی دەموچاو و جەستە دەربکەوێت، لەوانەش ناوچەی کۆئەندامی زاوزێ.
خواست لەسەر ڤاکسینی ئاوڵەی مەیموونەکان لەگەڵ ژمارەی تووشبووان بەرز دەبێتەوە، بەڵام دابینکردنەکە بە کەمی دەمێنێتەوە، پسپۆڕانی پزیشکی هانی ئەو کەسانە دەدەن کە هەر پەڵەیەک لەسەر جەستەیان دەرکەوت بە زویی راوێژ بە پزیشکی تایبەتمەند بکەن بۆ دەستنیشانکردنی نەخۆشییەکە و وەرگرتنی چارەسەری پێویست.