شوێنەواری حەوش كوڕو فەرامۆش كراوە

ئا: ئارۆ سامان

بەڕێوەبەری شوێنەواری گەرمیان  بۆ کوردستانی نوێ  -ی خانەقی: لە ساڵانی 2016 -2017 بەهەوڵی ئیدارەی ناحیەی قۆرەتوو، رێكخراوێكی مرۆیی تەلبەندی شوێنەوارەكەی كرد، بەڵام 
پێویستیی بە هەنگاوی گەورەترە

 گوندی حەوش كوڕو، مێژوویەكی دێرینی هەیە، هەرچەند باس لەوە دەكرێت مێژووەكەی لەوەش كۆنترە کە باس دەکرێت، بەڵام هەندێك سەرچاوە دەڵێن: مێژووی دروستبوونی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ساسانییەكان، لە سەردەمی فەرمانڕەوایی خەسرۆ پەروێز دروست كراوە، بەڵگەی روونتر بۆ ئەوەش، كۆشكی قەسری شیرینە، هەروەها لەگەڵ كاروانسەرای قەسری شیرینش تاڕاددەیەک دەچنەوە سەر یەك.

لەڕووە جوگرافیاییەكەشییەوە، دەكەوێتە باشووری قۆرەتووەوە كە ناحیەیەكی سەربە قەزای خانەقییە.

مەترسیی گەورەی لەسەرە 
مەترسیەكەی لەوەدایە كە بۆ ماوەیەكی زۆر بەهۆی جەنگە یەك لەدوای یەكەكانەوە، بەتایبەتی جەنگی ئێران و عیراق، پشتگوێخراوە و دەستێك نەبووە بیپارێزێت یان ئاوەدانی بکاتەوە، دواتر و دوای راپەڕینیش تا حكومەت دامەزرا و دۆخی ئابووری گۆڕدرا، هیچ ئاوڕێكی لێنەدرایەوە و بەشێكی لەناوچوو، بەتایبەتی كرایە پەچەی ئاژەڵ (گەوڕ)، بەڵام دواتر و لەدوای ساڵی 2015 ەوە شوێنەواری گەرمیان وەك خەمخۆرییەك چەند جارێك پڕۆژەی پێشكەشكردووە تا حکومەت نوێی بکاتەوە و لانیکەم هەنگاوێك بنێت و دووری بخاتەوە لە مەترسی لەناوچوون، بەڵام وەك پێویست نەچوون بە دەنگییەوە. 
لەو رووەوە ساڵح محەمەد بەرێوبەری شوێنەوای گەرمیان بە کوردستانی نوێ-ی خانەقی وت: هۆشیاریی پاراستنی شوێنەوار و گرنگییەكەی بەهۆی جەنگ و كێشەی ئابووری و دۆخی ناهەمواری ناوچەكەوە كاتی ویستووە، بەڵام دەستەوەستان نەبووین و لە هەنگاوی یەكەمدا هەوڵمانداوە لە لەناوچوون بیپارێزین، چونكە لەلایەن خەڵكی گوندەكەوە كرابووە گەوڕی ئاژەڵ.
روونیشكردەوە: هێشتا مەترسییەكان ماون، چونكە بەشێك لەو ماڵانە لەناو شوێنەوارەكەدا ماون.
باسیش لەوە دەكات: لە ساڵانی 2016 و 2017دا بەهەوڵی ئیدارەی ناحیەی قۆرەتوو، رێكخراوێكی مرۆیی تەلبەندی شوێنەوارەكەی كرد، وەک هەوڵێک بۆ پاراستنی لە لەناوچوون، بەڵام پێویستی بەهەنگاوی زیاترە.
جەختیشی كردەوە: لەگەڵ دوو زانكۆی ئیتاڵی و ئێرانیدا گفتوگۆمان كردووە بۆ نوێکردەنەوەی، بەڵام بەداخەوە هیچ دەنگیان نەماوە و رێكنەكەوتین.

ساغكردنەوەی مێژوویی 
مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی خەسرەو پەروێزی پاشای ساسانییەكان لە ساڵی (590-628) ی زاینی. میستەر ریچی فەرەنسی كە ناوی تەواوی كلاودیش جێمس ریچە، لەساڵی 1820ی زاینی بە مەبەستی لێكۆڵینەوە رووی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست كردووە و هاتووەتە كوردستان، لە كتێبی گەشتنامەی ریچ-دا بۆ كوردستان، باسی بینای كۆشكەكە دەكات و دەڵێت: «بەیانییەك سەعات 09:30 گەیشتینە كەلاوەكانی حەوش كوڕو، بەتەواوی لە قەسری شیرین دەچێت، بەڵام كەمتر وێران بووە، ئێرە كوردی لێیە، تابڵێی شۆخ و شەنگییەكی نائاساییان هەیە، خەڵكانێكی پڕ لەهەڵسوكەوتی جوانن و پێش ئەوەی بچینە ناو كۆشكەكە، ماستی سەرتوێژ و پەنیری تازەیان بۆ داناین، حەوش كوڕو شورایەكی هەیە كەلەبەردی ناوازە دروست كراوە، بەدووری 200 یاردە لە باشووری شوراكە بیناكەیە، كەمن بەشێوەیەكی سەرەكی هاتووم بۆ پشكنینی، پێكهاتووە لە سەكۆیەك كە تاقەكان راگیریان كردووەو ژووری شێوە گومەزییان پێكهێناوە، شێوازی بیناكە وەك ئەوانەی قەسری شیرینەو لەبارودۆخێكی نموونەییدایە، ئێمە دەتوانین باشتر لەدۆخەكەی تێبگەین، بەردەكانی رەش هەڵگەڕاون بە دوكەڵی ئاگری ئەو كەسانەی زستانان وەك حەشارگە بەكاریان هێناوە، شوێنەكەم پێوانەكرد كە لەسەر شێوەی لاكێشەیدایە، لای باشوور و باكوور 340 پێ بوو، بەڵام خۆرهەڵات و خۆرئاوا نزیكەی دوو هێندەبوو، بەرزیی سەكۆكەش نزیكەی 15 پێ بوو». 

شێرۆی تێدا گیراوە 
مامۆستا نەجم باجەڵان شارەزای مێژوو، كە ماوەی چەندین ساڵە كار لەسەر ساغكردنەوەی نووسینە مێژووییەكان دەكات، لەسەر دەشتی بنكوورە و خانەقی و ناوچەكانی قۆرەتوو، لەوبارەیەوە بۆ كوردستانی نوێ-ی خانەقی  وتی: كۆشكی حەوش كوڕو مێژوویەكی كۆنی هەیە، ساڵی 2012 تیمێكی شارەزای فەرەنسی بەریتانی سەردانی شوێنەكەیان كرد،  دكتۆر نەرمین شارەزای شوێنەوار و لەلایەن دكتۆر سوار باجەڵانەوە میوانداریی كرابوون، بەپێی شارەزایی خۆیان كە ئەوان پێشتر پارچە گۆزە و هەندێك بەرد و ئەوانەیان كۆدەكردەوە، بۆئەوەی لە تاقیگە مێژووەكەی ئاشكرابكەن، بەپێی پێشبینیی ئەوان لەو كاتەدا، مێژووەكەی بۆ 300 ساڵ پێش زاین دەگەڕێتەوە، ئەمەیان وەكو زانیارییەكی سەرەتایی پێداین، هەروەها لە سەرچاوەیەكی تردا یاقوت حەمەوی لەكتێبەكەیدا ( معجم البلدان) باسی گوندی شێرەوەن دەكات، لەو باسەیدا كورتە باسێكیش لەسەر حەوش كوڕو دەكات و دەڵێت: «ئەردەشێری كوڕی بابەكی كوڕی ساسانی، كوڕێكی هەبوو ناوی شێرۆ بوو، ویستوویەتی كودەتا بكات بەسەر باوكیدا لە حەوش كوڕو گرتوویانە، دواتر هێناویانە بۆ ئەو شوێنەی كە ئێستا پێی دەڵێن شێرەوەن، لەوێ پەرستگایەكی گەورەی لێبووە كە هەم شوێنی دینداری و شوێنی سوپا بووە، لەناو ئەو پەرستگایەدا زیندانی كراوە، ناوی شێرەوەن لە شێرۆوە هاتووە،  چونكە شێرۆ وەی بووە بۆ باوكی، ئەمە لە ساڵی 240ی زایینی روویداوە، بەڵگەش بۆ قسەكانی یاقوت حەمەوی، لەوبەری سیروان عادەت وایە كە كەسێك دەمرێت خەڵكەكە بەكۆمەڵ كۆدەبوونەوە و شیوەنیان دەكرد و دەیانووت: «حەی وا شێرە»، بەو مانایەی كە شێرۆ وەی بووە بۆ باوكی.

ئەسپی باجەڵانی تێدا بەخێوكراوە 
مامۆستا نەجم باجەڵان باسی لەوەشكرد: لەكاتی دامەزراندنی دەوڵەتی ساسانیدا حەوش كوڕو شوێنێك بووە وەك كاروانسەرای بازرگانی لەبەرئەوەی شوێنەكەی ستراتیژیی بووە و کەوتووەتە سەر رێگەی كاروانە بازرگانییەكان، بەپێی بەدواداچوونەکانی من لەكاتی دەوڵەتی ئەشكانییەكاندا دروستكراوە.
مامۆستا باجەڵان وتیشی: لەسەردەمی ساسانییەكاندا لەكاتی فەرمانڕەوانی كیسرا پەروێز، خەسرەو پەروێز، حەوش كوڕو ئاخوڕی ئەسپەكانی خەسرەو پەروێز بووە،  ئەو كاتە ئاو وهەوای زۆر خۆش بووە، وەك ئێستا نەبووە، ئاووهەواكەی زۆر گونجاو بووە بۆ بەخێوكردنی ئەسپ، بەتایبەتی ئەسپی باجەڵان، كەبەناوبانگترین ئەسپی ناوچەكە بووە، بەئێستاشەوە لەئێران لەئاستی یەكەمدایە.