ئا: كوردەوان محەمەد سەعید
كەرتی نەوتی عیراق هەنگاوی باشی ناوە بەرەو بوژانەوە و سەرپێكەوتنەوە، ئێستا زیاتر لە سێ ملیۆن بەرمیلی رۆژانە هەناردە دەكات، بەڵام حكومەتی عیراق خوازیاری لەوە باشترە و دەیەوێت دەروازە و رێگاكانی هەناردەكردنی نەوت زیاتر بكات، یەكێك لەو رێگایانەش هێڵی (كەركوك - بانیاس)ە لە نێوان عیراق و سوریادا، ئەم هێڵە توانای گواستنەوەی 300 هەزار بەرمیل نەوتی هەیە لە رۆژێكدا و ئێستاش بەرپرسانی هەردوو وڵات پێیان باشە بخرێتەوەگەڕ و ئەگەر ئەوەش بكەن، بەرژەوەندی هەردوولای تێدایە، بەڵام خستنەوەگەڕی ئاسان نییە، لەبەرئەوەی تەمەنی هێڵەكە زیاتر لە 70 ساڵە و رەنگە پێویست بكات بۆری نوێی بۆ رابكێشن.
بە كەمترین تێچوون و بە زووترین كات
عیراق بە كردەوە هەنگاوەكانی دەستپێكردووە بۆ بەگەڕخستنەوەی هێڵی (كەركوك - بانیاس) و بۆ ئەو مەبەستەش بەم دواییانە وەفدێكی نارد بۆ دیمەشق و میكانیزمەكانی وەگەڕخستنەوەی هێڵەكەی لەگەڵ بەرپرسانی حكومەتی كاتی سوریا تاووتوێكرد، بە گوێرەی بەیاننامەیەكی حكومەتی عیراقیش، گفتوگۆكان ئەنجامی باشیان هەبووە.
پسپۆڕان پێیان وایە گفتوگۆی نێوان بەرپرسانی هەردوو وڵات بۆ وەگەڕخستنەوەی هێڵی (كەركوك - بانیاس) زۆر گرنگە، لەبەرئەوەی هێڵێكی ستراتیژی گواستنەوەی نەوتە و بۆ عیراق، كە یەكێكە لەو وڵاتانەی بەرهەم و هەناردەی نەوتی زۆرە، لە مەترسی پشتبەستن بە هێڵی (جیهان)ی توركی دەیپارێزێت، چونكە ئەو هێڵە، واتە هێڵی جیهان بەردەوام دەكەوێتە بەر كاریگەریی ململانێ سیاسییەكان و ململانێی نێوان هەرێمی كوردستان و عیراقی فیدراڵ، هەروەها لە مەترسی گرژی و ئاڵۆزییەكانی دەریای سووریش دەیپارێزێت، جگە لەوەش بە كەمترین تێچوون و بە خێراییش نەوتەكەی دەگاتە بازاڕەكانی ئەوروپا.
چاككردنەوەی ئەستەمە
بەسام توعمە، پسپۆڕی بواری نەوت و وەزیری نەوتی پێشووی سوریا لەوبارەیەوە رایگەیاند: هێڵی گواستنەوەی نەوتی نێوان سوریا و عیراق كە بە هێڵی (كەركوك - بانیاس) ناسراوە، شادەمارێكی گرنگە بۆ ئابووریی عیراق، بەڵام ئەگەر بیانەوێت بیخەنەوەگەڕ، پێویستە بۆری نوێ رابكێشن، لەبەرئەوەی ئەوەی پێشوو زۆر كۆنە و خراپ بووە، وێستگە و پەمپەكانی فڕێدانی نەوتیش بۆ ناو بۆرییەكان بە هەمان شێوە بەكەڵك نەماون، هاوكات دەبێ عەمبار و كۆگاكانیش نوێ بكرێنەوە، بۆ ئەوەی ئەو كاتانەی خواست لەسەر نەوت كەم دەبێتەوە، نەوتەكەیان تێدا هەڵبگیرێت و هەر كاتێكیش خواست لەسەر نەوت زۆر بوو، بە خێرایی نەوت بگەیەنرێتە ئەوروپا.
ئەو پسپۆڕە ئاماژەی بەوەشكرد، هەناردەكردنی نەوتی عیراق لە بەندەری بانیاسەوە بۆ سوریا دەستكەوتێكی گەورە دەبێت، بەڵام بۆ عیراقیش زۆر گرنگە، بۆ نموونە ئەگەر عیراق نەوت لە رێگەی بەندەری عەقەبەی ئوردنەوە هەناردە بكات، دوورترە و تێچووی زیاترە، چونكە بەندەری بەسرە هەزار و 700 كیلۆمەتر لە بەندەری عەقەبەوە دوورە و لەوێشەوە دەبێ بە نۆكەندی سوێسدا تێپەڕێت و خەرجی زیادەی دەچێتە سەر، جگە لەوەش بۆ عیراق بەندەری بانیاس باشترین جێگرەوەی بەندەری جیهانی توركیایە.
پێشتریش هەوڵی بۆ دراوە
وەزیری نەوتی پێشووی سوریا دەڵێ: پێشتریش چەند جارێك هەوڵی وەگەڕخستنەوەی هێڵی (كەركوك - بانیاس) دراوە و تەنانەت سوریا هەوڵی داوە هێڵێكی تازەش دروست بكات، بەڵام بارودۆخی سیاسی لەبار نەبووە. بەسام توعمە وتیشی: من خۆم كاتێك وەزیری نەوتی سوریا بووم پێشنیازی وەگەڕخستنەوەی هێڵەكەم خستە بەردەمی ئیحسان عەبدولجەباری وەزیری نەوتی ئەوكاتی عیراق و ئەویش پێی باش بوو، بەڵام پێی راگەیاندین كە بابەتەكە پێویستی بە وەرگرتنی رەزامەندیی ئەمریكا هەیە، چونكە ئەو كاتە سوریا لەلایەن ئەمریكاوە گەمارۆی خرابووە سەر.
عیراق بایەخی تایبەت دەدات بە وەگەڕخستنەوەی ئەم هێڵە و گفتوگۆكانیش بە راسپاردەی راستەوخۆی محەمەد شیاع ئەلسودانی بووە، هۆكاری بایەخدانی عیراق بە بابەتەكە ئەوەیە، كە عیراق بەهۆی وەستانی هەناردەی نەوتی كوردستان لە رێگەی توركیاوە 19 ملیار دۆلار زیانی بەركەوتووە و ئێستا دەیەوێت رێگاكانی هەناردەكردنی نەوتەكەی بە جۆرێك مسۆگەر بكات، كە لە مەترسی ململانێی سەر سنوورەكان و كێشەكانی لەگەڵ كوردستان پارێزراو بێت.
بایەخی پرۆژەكە بۆ سوریا
گرنگیی پرۆژەكە بۆ سوریاش لە عیراق كەمتر نییە، چونكە دەسەڵاتی كاتی ئێستای سوریا وڵاتێكی وێرانی بە میرات بۆ ماوەتەوە و لە دوای رووخانی رژێمی ئەسەدەوە، بنیاتنانەوەی ئەو وڵاتە دەیان ملیار دۆلاری پێویستە، جگە لەوەش سوریا ئێستا بۆ دابینكردنی پێویستییەكانی ناوخۆ پشت بە هاوردەكردنی سووتەمەنی دەبەستێ و بەر لە رووخانی رژێمی ئەسەد خەرجی ساڵانەی هاوردەكردنی نەوت و سووتەمەنی سوریا دەگەیشتە 1.2 ملیار دۆلار، ئێستاش ئەگەر ئەو هێڵە كارا بكرێتەوە، پێویستییەكانی ناوخۆی پڕ دەكاتەوە و پاڵاوگەكانی پەرەپێدەدات و بەندەرەكانیشی دەبوژێتەوە و داهاتێكی زۆری دەبێت، ئەو كات لە توانایدا دەبێت دەست بكات بە بنیاتنانەوەی وڵاتەكەی و پەیوەندییە بازرگانییەكانیشی لەگەڵ ئەوروپادا پتەو بكات.
بەهۆی داعشەوە راگیرا
هێڵی گواستنەوەی نەوتی (كەركوك - بانیاس) ساڵی 1952 لەلایەن كۆمپانیای بریتش پترۆلیۆمی بەریتانییەوە بنیات نراوە، درێژییەكەی 880 كیلۆمەترە و لە یەك رۆژدا توانای گواستنەوەی 300 هەزار بەرمیل نەوتی هەیە، ئەم هێڵە، لەو كاتەوە بەردەوام نەوتی پێ گوازراوەتەوە تا ساڵی 1980، لەگەڵ هەڵایسانی جەنگی (عیراق - ئێران)دا و دوای جەنگیش تا ساڵی 1997 ناردنی نەوت لەو هێڵەوە راگیرابوو، 1997 ناردنی نەوت دەستی پێكردەوە و دووبارە لە ساڵی 2003دا راگیرا، ساڵی 2010 دووبارە هەناردە دەستی پێكردەوە و پاشان لەگەڵ سەرهەڵدانی داعشدا جارێگی دیكە راگیرا، ئەویش بەهۆی هێرشە بەردەوامەكانی چەكدارانی داعشەوە بۆ سەر بۆرییەكانی هێڵەكە.
لەگەڵ هەموو ئەو هەوراز و نشێوەی ئەو هێڵە بەخۆیەوە بینیوە، هێشتا گرنگیی خۆی لەدەست نەداوە، چونكە كورتترین رێگایە بۆ گەیاندنی نەوتی كوردستان بە دەریای ناوەڕاست، یەدەگی نەوتی كوردستانیش كە بە 13 ملیار بەرمیل مەزەندە دەكرێت، %12ی تێكڕای یەدەگی نەوتی عیراق پێكدەهێنێت، بەگەڕخستنەوەی هێڵەكە كەرتی نەوتی عیراق هەنگاوێكی دیكە بەرەو پێشەوە دەبات، ئەوەش لە كاتێكدایە، كە عیراق %90ی داهاتەكەی و بگرە زیاتریش لە رێگەی فرۆشتنی نەوتەوە بەدەستی دەهێنێت.
سەرچاوە: ئێندیپێندنت
