عیراق و ناوچەکە لە دیدی ئەفسەرێکی دەزگای هەواڵگرییەوە

نووسەر بیانوو بۆ تاوانە قێزەونەکانی دەزگای هەواڵگری دەهێنێتەوە، بەتایبەتی لە کوشتنی نەیارانی رژێمەکە و کردەوەی تیرۆریستی دژی وڵاتانی نەیاری عیراق

پێشتر لە سەردەمی رژێمی سەدامدا، دەزگای هەواڵگری عیراق یەکێک بوو لە دەزگا هەواڵگرییە گرنگەکانی ناوچەکە، لەناو گەلانی عیراقیشدا بەگشتی و کورد بەتایبەتی، ئەم دەزگایە ناوبانگێکی خراپی هەبوو. بۆیەکەمجار ئەفسەرێکی ئەم دەزگایە، زاتی ئەوەی کردووە، پاش چەندین ساڵ، باسی کۆمەڵێک وردەکاری ئەم دەزگایە بکات، لەهەمانکاتیشدا باس لە مێژووی دروستبوون، هەیکەلی ئیداری، سەرۆک و بەرێوەبەری بەشەکانی ئەم دەزگایە بکات، لە کۆتاییشدا باسی لە کۆمەڵێک تاوانی قێزەونی ئەم دەزگایە کردووە کە لە دژی نەیارانی رژێم و هەندێک دەوڵەتی ناوچەکە ئەنجامی داوە. بەمەش هێندەی تر، ئەو دەزگایەی ریسوا کردووە.
کتێبی (المخابرات العراقیة 1968-2003 أسوار و أسرار) لە نووسینی ( سالم الجمیلي) کە پێشتر بەڕێوەبەری ژووری ئەمریکا بووە لە دەزگای هەواڵگری عیراق. پێشتر هەندێک دیداریم بینیبوو کە د. حمید عبدالله لە کەناڵی UTV لەگەڵی ئەنجامداوە. کەمێک زانیارییم لەبارەیەوە هەبوو، لە دوایین سەفەرم بۆ بەغدا لە شەقامی موتەنەبی، کۆمەڵێک کتێبم کڕی، یەکێک لەوانە ئەم کتێبەی سەرەوە بوو، هەرچەندە من کەمتر حەزم بە کتێبی هەواڵگری هەیە، بەڵام ئەم کتێبە جیاوازە، چونکە پەیوەندیی بە مێژووی عیراقەوە هەیە، بۆیە مایەی سەرنجم بوو. لێرەدا هەوڵ دەدەم، کورتەیەک لەبارەیەوە بنووسم و هەندێک سەرنجی خۆم لەبارەوە دەرببڕم.
سەرەتای دامەزراندنی ئەم دەزگایە
نووسەر مێژووی دەزگای هەواڵگری عیراقی گەڕاندۆتەوە بۆ سەدام حسێن کاتێک ساڵی 1964 دەزگای«حنین» ی دروستکردووە، ئەوکاتە حزبی بەعس لە دەرەوەی دەسەڵات بووە، پاشان کاتێک دەسەڵاتیان گرتۆتە دەست، لە ساڵی 1968ەوە دەزگایەکی نوێ بۆ هەواڵگری بە ناوی « پەیوەندییە گشتییەکان»دامەزراندووە، کە راستەوخۆ پەیوەندیی بە سەرۆکایەتی کۆمارەوە هەبووە، دواجار لە ساڵی 1975دەزگای هەواڵگری عیراقی دامەزراوەو یەکەم سەرۆکیشی سەعدون شاکر بووە و جێگرەکەشی بەرزان تکریتی زڕ برای سەدام بووە. هەرچەندە پێشتر لە عیراقدا دەزگایەک بەناوی « ئیستخباراتی سەربازی «ی هەبووە، بەڵام تاڕادەیەک جیاوازتر بووە لە دەزگای هەواڵگری. 
هەیکەلی ئیداری دەزگای هەواڵگری
نووسەر لە کتێبەکەیدا هەوڵیداوە هەیکەلی ئیداری  ئەم دەزگایە باس بکات، کە ئەویش لەچەند هۆبەی سەرەکی پێکهاتووە کە گرنگترینیان: هۆبەی( ئێران، ئیسرائیل، تورکیا) بووە. دوای ئەوانیش وڵاتانی عەرەبی و ئەوروپا و ئەمریکا بووە. ئەوەی مایەی سەرنج و تێڕامانە، دەزگای هەوڵگری عیراق، لەڕووی شێوازی ڕێکخستنەوە، هەوڵیداوە پشت بە باشترین هەیکەلی ئیداری ببەستێت، کە دەزگا هەواڵگرییە جیهانییەکان هەیانبووە، کە دواتر نووسەر بە درێژی باسی ئەو پەیوەندییانە دەکات.
پەیوەندیی لەگەڵ دەزگا هەواڵگرییەکانی تری جیهان
نووسەر لە کتێبەکەیدا، باسی ئەو تۆڕی پەیوەندییە زۆرانەی دەزگای هەواڵگری عیراق دەکات لەگەڵ دەزگا هەواڵگرییەکانی دیکەی جیهان، لەمەشدا هەندێک دەوڵەتی عەرەبی لەپێش هەموویانە(میسر) رۆڵی زۆری هەبووە، لەڕووی پێگەیاندنی کادیر و زانیارییەوە، زۆر هاوکاری دەزگای هەواڵگری عیراقی کردووە. لە جیهانییەکانیشدا، دەزگای هەواڵگری یەکێتیی سۆڤیەت لەپێش هەموویانەوە بووە، کە زۆر هاوکاری دەزگای هەواڵگری عیراقی کردووە، بەتایبەتی  لەڕووی پێگەیاندنی کادیر و پێدانی زانیارییەوە. لە هەمووی سەیرتر هەندێک دەوڵەتی خۆرئاواییش رۆڵی باشیان هەبووە، بەتایبەتی دەزگای هەواڵگری ئەڵمانیا، ئەمەش لەکاتێکدا وڵاتانی خۆرئاوا لەڕێی ئیعلامی و رەسمییەوە خۆیان واپیشان دەدا، کە دژی رژێمی بەعسن. ئەڵمانیا بەهەردوو بەشەکەیەوە(خۆرئاوا و خۆرهەڵات) زۆر دۆستی رژێمی بەعس بوون، هاوکاری زۆری دەزگای هەواڵگری عیراقیان کردووە بەتایبەتی لەڕووی پێگەیاندنی کادیر و پێدانی تەکنۆلۆژیای نوێ.
دەستبردن بۆ هەموو شتێکی تایبەتی تاکی عیراقی
لای زۆربەمان ئاشكرایە بەتایبەتی ئەوەی کە لە سەردەمی سەدام حسێندا ژیابێت، دەزانێت کە ئەو دەسەڵاتە، هیچ کاتێک دەستی لە پەلاماردانی ژیانی تایبەتی خەڵکی نەپاراستووە، نووسەری ئەم کتێبەش، باسی ئەوە دەکات، کە چۆن  دەزگای هەواڵگری عیراقی، لقی هەبووە لە دائیرەی پۆست و چاودێریی نامەی خەڵکی کردووە، لەکاتێکدا ئەمانە لە وڵاتانی جیهاندا، بە مافی تایبەتی هاووڵاتییان دادەنرێت. هەروەها بۆ کۆکردەوەی زانیایش لەبارەی هاووڵاتییانەوە، لەرێگەی فۆرمی بایەعیەوە، کە وەکو نووسەر دەڵێت: سەرچاوەیەکی گرنگ بووە بۆ زانینی زانیاری لەبارەی خێزانەکانی عیراقەوە ل117
 نەک ئەوەش تەنانەت بۆ کۆکردنەوەی زانیاری، دەزگای چاودێرییان لە( ژووری نووستن، مێزی نانخواردن لە رێستۆرانت و شوێنە گشتییەکان، پۆستی تایبەتی، تەلەفونی تایبەتیش، داناوە،172)
بەکارهێنانی  دیپلۆمات و رۆژنامەنووسان
خاڵێکی تر کە نووسەر باسی لێوەدەکات، بەکارهێنانی ئەو کەسانەیە کە لە دەزگای هەواڵگرییدا کاردەکەن، دیارە ئەمەش دوای راهێنان  و مەشقێکی زۆر، ئەو کەسانە وەردەگیرێن کە لە پەیمانگەکانی پێگەیاندنی کادیران خوێندنیان تەواوکردووە. هەرچەندە لەڕووی سیاسەتی نێودەوڵەتییەوە نابێت دەوڵەتان پەیوەندییە دیپلۆماتییەکان بۆ مەرامی هەواڵگری بەکاربهێنن، بەڵام وەکو نووسەر دەڵێت: (شاندە دیپلۆماتییەکانی عیراق لە دەرەوەی وڵات، باشترین شوێن بوون بۆ دەزگای هەواڵگری لە دەرەوەی وڵات. لە هەموو باڵیۆزخانەکانی عیراق، بەلایەنی کەمەوە دوو ژوور بۆ دەزگای هەواڵگری تەرخانکرابوو. یەکێكیان بۆ ئیدارەدانی کاری بنکەکە، ئەویتریان بۆ کۆکردنەوەی زانیاریی. ل 149/150)
جگە لەمانیش، زۆرجار دەزگای هەواڵگری عیراقی پشتی بە رۆژنامەنووسان بەستووە، بەتایبەتی لە دەرەوەی عیراق، لەمبارەیەوە نووسەر دەڵێت: (پەیامنێری ئاژانسی هەواڵی عیراقی لە نیویۆرک، رۆژنامەنووسێک بوو، کە ماوەی چەندین ساڵ بوو، پلەی ئەفسەری هەواڵگری هەبوو لە دەزگای هەواڵگری، بەڵام لەناو وەزارەتی رۆشنبیری عیراقی دانرابوو. ل151)
هەرێمی کوردستان
نووسەر لە زۆر شوێندا باسی هەرێمی کوردستان دەکات، لە بەشێکی تایبەتدا دەڵێت: لەپاش دەرچوونی هەرێمی کوردستان لەژێر سایەی رژێمی عیراق، هەرێمی کوردستان ببووە مایەی مەترسی بۆسەر ئاسایشی نیشتمانی عیراق، بەتایبەتی سلێمانی ببوو بە بنکەیەک، بۆ لایەنی ئۆپۆزستیۆن و دەوڵەتانی دوژمنی عیراق لەپێش هەموویانە ئەمریکا، کە چالاکی دژی عیراق ئەنجام بددەن ل 301- 302
هەرچەندە لە شوێنێکی تریشدا دەڵێت: هەرێمی کوردستان، باشترین شوێن بووە بۆ راکێشانی ئەندام  و کۆکردنەوەی زانیاریی بۆ دەزگای هەواڵگری عیراق.ل 172
کار و چالاکییە تیرۆریستییەکانی دەزگای هەواڵگری عیراق
لەکاتێکدا رژێمی سەدام هەموو نەیارانی بەتایبەتی هێزە کوردییەکان بە( تیرۆریست و تێکدەر) وەسف دەکرد، کەچی خۆی هیچ سڵی نەکردۆتە لە گرتبەری سەدان کاری تیرۆریستی لە دژی نەیارانی ناوخۆ و دوژمنانی دەرەکی. نووسەر لە کتێبەکەیدا پانتایی باشی بۆ کار و چالاکییە تیرۆریستییەکانی ئەم دەزگایە داناوە، دیارە ئێران بەشی شێری بەرکەوتووە. نووسەر دەڵێت: ( دەزگای هەواڵگری عیراقی190چالاکی دژی ئێران، لەناو ئێراندا ئەنجامداوە.ل253) لەو چالاکییانەش کە کردوویانە بریتی بووە لە کوشتن، تەقینەوە، بەتایبەتی لە بەندەر و فرۆکەخان و دائیرە حکومییەکانی ئێراندا، نووسەر هەموو ئەوانەی تۆمارکردووە. لەمەشدا رێکخراوی( موجاهدینی خەلق)ی ئێرانی، رۆڵی سەرەکی هەبووە لە ئەنجامدانی ئەو کارانە لەناو ئێراندا. ئەمەش بەڵگەیەکی ترە، بۆئەوەی بیسەلمێنێت کە ئەو ڕێکخراوە، سەر بە رژێمی بەعس بووە.
هەوڵی تیرۆرکردنی دانێیاڵ میتران
ئەوەی روون ئاشکرایە کە (دانیاڵ میتران) ژنی سەرۆکی پێشووی فەرەنسا (فرانسۆ میتران) دۆستێکی نزیکی گەلی کورد بووە، ساڵی 1992 سەردانی  هەرێمی کوردستان دەکات و لەکاتی سەردانیکردنی بۆ شاری هەڵەبجە، لە هەوڵێکی تیرۆر رزگاری بوو، نووسەری ئەم کتێبە، دان بەوەدا دەنێت، کە دەزگای هەواڵگری لەپشت ئەو هەوڵەوە بوو، ئەمەش بەڵگەیەکی گرنگە بۆ ئەو تاوانە، هەرچەندە خۆشبەختانە ئەو هەوڵە پووچەڵکرایەوە. 
جگە لەمە، باسی کۆمەڵێک چالاکی کوشتن و تەقینەوەی تر دەکات، کە هێندەی تر ئەو دەزگایەی ریسوا کردووە.
سەرنج و تێبینی
نووسەر هەڵگری هەمان دیدە کە زاڵبووە بەسەر بەرپرسانی رژێمی بەعسدا، هەربۆیە ئەمەش لە تێگەیشتن و فکری شەخسی خۆیدا رەنگیداوەتەوە، بەتایبەتی لەبارەی وڵات و کەسایەتییەکان. جگەلەوەش بیانوو بۆ تاوانە قێزەونەکانی دەزگای هەواڵگری دەهێنێتەوە، بەتایبەتی لە کوشتنی نەیارانی رژێمەکە و کردەوەی تیرۆریستی دژی وڵاتانی نەیاری عیراق. هەروەها زۆر زانیاریی هەیە، بەڵام کەمی باسکردووە بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندیی بە حزب و لایەن عیراقییەکان، یان دەوڵەتانی بیانی هەیە. دەکرا زۆرتر زانیاریی پێشکەش بکات.