پەیوەندییەكانی میوزیك و ئەدەب

بەختیار سەعید

ئەدەب و میوزیک فۆرمێکی هونەریی بەیەکەوە گرێدراون، کە لە رێگەی توخمە هاوبەشەکانەوە یەکتر بەرز دەکەنەوە، میوزیك دەتوانرێت وەک ئەدەب سەیر بکرێت کاتێک لایەنی گێڕانەوە و شیعریی لەخۆبگرێت، لە کاتێکدا بەرهەمە ئەدەبییەکان زۆرجار سوود لە تەکنیکە میوزیكییەکان وەردەگرن بۆ ورووژاندنی هەستەکان. 
خاڵە سەرەکییەکان بریتین لە:
– کاریگەریی میوزیك لەسەر ئەدەب: 
دەقە مێژووییەکان، کاریگەریی میوزیك لەسەر تەکنیکە ئەدەبییەکانی وەک ریتم و هارمۆنی نیشان دەدەن.
– توخمە شیعرییەکان لە میوزێکدا:
 پێوەر، ریتم، پێکهاتە بابەتییەکان، وێنەسازی و میتافۆرەکان، هێزی دەربڕینی مۆسیقا لە     قاڵب دەدەن.
– چیرۆکگێڕانەوە لە میوزیكدا: 
گۆرانییەکان لە رێگەی پەرەپێدانی کارەکتەرەکان و مێژووی زارەکییەوە گێڕانەوەکان دەگوازنەوە.  ئەم تێکەڵاوبوونەی ئەدەب و میوزیك دەربڕینی کەلتوریی دەوڵەمەندتر دەکات و جەخت  لەسەر هێزی چیرۆکگێڕانەوە دەکات،  ئەدەب و میوزیك، هەرچەندە  فۆرمی هونەریی جیاوازن، بەڵام پەیوەندییەکی قووڵ و سەرنجڕاکێشیان بەیەکەوە هەیە کە هەردوو ژانرەکە دەوڵەمەند دەکات. میوزیك دەتوانرێت بە ئەدەبیات هەژمار بکرێت کاتێک توخمە گێڕانەوە و شیعرییەکان بەکاردەهێنێت بۆ گەیاندنی چیرۆک و هەستەکان لە رێگەی تێکست و ئاوازەکانییەوە، لە لایەکی دیکەوە بەرهەمە ئەدەبییەکان دەربڕینی شیعرییان لە میوزیكدا دۆزیوەتەوە کە رۆڵێکی دانەبڕاو  دەگێڕن و هەستەکان دەورووژێنن و گێڕانەوەکە بەرز دەکەنەوە.
 زانایانی مۆدێرن بیر لەوە دەکەنەوە، چۆن پێکهاتە و نەخشەکانی میوزیك دەتوانن هاوشێوەی تەکنیکەکانی گێڕانەوە لە ئەدەبدا بن، بە پێچەوانەوە، زانایان شیکاری تێکستەکان دەکەن بۆ توانای چیرۆکگێڕانەوەیان، هاوشێوەی شیعر، ئەمەش نیشان دەدات میوزیك و ئەدەب دەتوانن وەک فۆرمێک کار بکەن کە بە قووڵیی یەکتر ئاگادار دەکەنەوە و دەوڵەمەندتری دەکەن. لە رووی مێژووییەوە باسەکان سەبارەت بە بوونی میوزیک لە ئەدەبدا رەگ و ریشەی لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمەوە هەیە، (ستیڤن پاوڵ شێر) پۆلە جیاوازەکانی دەستنیشان کرد، وەک «میوزیك لە ئەدەبدا»، جەختی لەوە کردەوە چۆن بەرهەمە نووسراوەکان تەقلیدی سیفەتە ئاکۆستیکییەکانی میوزیك دەکەن. لە سەردەمی هاوچەرخدا لێکدانەوەی میوزیک لە ئەدەبدا فراوانتر بووە، بۆ نموونە ئەدەبیاتی دوای کۆلۆنیالیزم و کۆچکردن زۆرجار میوزیك بەکاردەهێنن بۆ دەربڕینی ناڕوونییە کەلتورییەکان و تەحەدای گوتارە باڵادەستەکان. 
  پێکهاتە بابەتییەکان لە تێکستی گۆرانیدا رێگە بە گەڕان بەدوای مۆتیڤ و بیرۆکەی دووبارەبووەوە دەدات، ئەم توخمە بابەتیانە دەتوانن بابەتگەلێکی فراوانی وەک خۆشەویستی، لەدەستدان و ناسنامە بگرێتەوە، کە زۆرجار لە فۆرمێکی گێڕانەوەدا دەخرێنەڕوو. زۆرجار رێکخستنی بەیت و کۆڕەکان تیشک دەخاتە سەر ئەم بابەتانە، گوێگر دەتوانێت لە رووی سۆزدارییەوە لەگەڵ مۆسیقاکەدا پەیوەندی بکات. تێکستی شیعریی گۆرانییەکان زۆرجار خۆبەدوور گرتن و دووبارەکردنەوە بەکاردەهێنن، ئەمەش تەوەری سەرەکیی بەهێز دەکات و پەیامی گۆرانییەکە کاریگەرتر دەکات، ئەم تەکنیکە گێڕانەوەکە پتەوتر دەکات و بەشداریی گوێگر بەرز دەکاتەوە.
پەیوەندی نێوان میوزیك و ئەدەب:
ئیلهام:
 میوزیك دەتوانێت سەرچاوەی ئیلهامبەخش بێت بۆ ئەدەب، بەو پێیەی نووسەران ئیلهام لە مێلۆدی و گۆرانی بۆ بیرۆکە و وشە وەردەگرن.
دەربڕین: 
میوزیك و ئەدەب هەردووکیان ئامرازن بۆ دەربڕینی هەست و بیرۆکە. مۆسیقا دەتوانێت راستەوخۆ هەستەکان بگەیەنێت، لە کاتێکدا ئەدەب لە رێگەی وشە و چیرۆکەوە هەستەکان دەردەبڕێت.
کەش و هەوا:
میوزیك دەتوانێت کەشێکی تایبەت لە بەرهەمێکی ئەدەبیدا دروست بکات، جا چ رۆمانسی بێت، چ خەمناک، یان ترسناک بێت.
ریتم:
دەتوانرێت ریتم لە ئەدەبدا بەکاربهێنرێت بۆ ئەوەی لە ریتم بچێت لە میوزیکدا، دەقی ئەدەبی دەتوانێت ریتمیی بێت، ئەمەش وا دەکات زیاتر سەرنجڕاکێش بێت بۆ خوێنەر.
ئاواز:
ئەدەب دەتوانێت هاوئاهەنگ بێت، هەروەک چۆن میوزیك هاوئاهەنگ بێت، هاوئاهەنگی نێوان وشە و بیرۆکەکان دەتوانێت ئەزموونێکی خوێندنەوەی چێژبەخش و سەرنجڕاکێش دروست بکات.
هۆنراوە:
شیعر پەیوەندییەکی نزیکی بە میوزیكەوە هەیە، بەو پێیەی شیعر زۆرجار میوزیكی لەگەڵدایە، شیعر دەتوانێت لیریکیی بێت، وا دەکات زیاتر لە میوزیك بچێت، میوزیك دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە گێڕانەوەی چیرۆکەکان بە دروستکردنی کەشێکی گونجاو یان بە دەربڕینی هەستی کارەکتەرەکان.