ئاوات کۆکەیی
هەڵبژاردنی ئەو مانشێتە، ئاوێنەی هەموو ئەو رێنمایی و راسپاردەو ئامۆژگارییانە نییە كە مامی گەورە بۆی بەجێهێشتووین، دەرخەری هەموو ئەو پەرۆشی و بەتەنگەوەهاتنە نەتەوەیی و نیشتمانی و حزبییە نییە كە مام هەیبوو، هەروا مانشێتەكە و ئەوەشی لە درێژەی باسەكەدا دەیڵێین لە مشتی نموونەی خەروارەكەش كەمترە بۆ خەرمانی پڕ بەرەكەتی بیر و ئەندێشەی مام لە بارەی تەواوی كایەكانی ژیانەوە.
بەڵێ، مامی رابەر و مامی مامۆستا و دڵسۆز هیچ شتێكی بۆ نەهێشتووینەوە تا بڵێین ئاه نەمانزانی، یان بیرمان نەبوو یان كەمتەرخەمییەك و جۆرێك لە فەرامۆشیمان هەبێت.
وتەكانی مام (ئاماژە و بەرچاو روونی، رێنونی و ئامۆژگاری، گلەیی خەمخۆرانە و نەخشەڕێگە و دەستگیرۆیكردن)مانە بۆ چوونە سەر راستەڕێی كار و كردەوەكانمان و بۆ بە جێگەیاندنی ئەركەكانمان.
وتەكانی مام لە سەدان سەرچاوەوە تیشك دەدەنەوە، دۆزینەوەیان ماندوبوونی ناوێ و كەمێك گەڕانی دەوێ بەنیەتی لێ فێربوون، ئەگەر ئەو كەمە گەڕان و نییەتەمان هەبێت، ئەوا دەبینین چ گەنجینەیەكی دەوڵەمەندی بۆ بەجێهێشتووین.
ئەمانەی خستوومانەتە روو چەند نمونەیەكی كەمن لە چەشنی دڵۆپی دەریایەك، كە لە چەند كتێبێكدا وەرمان گرتووە.
وەفاداری بەرامبەر شەهیدان لە پەیامەكەی مام جەلالدا
با لە پەرۆشی و وەفای مام-ەوە دەستپێبكەین بۆ بەزیندوو هێشتنەوەو و بەرز راگرتنی یاد و یادەوەریی و یادگاریی شەهیدان. سەرۆك مام جەلال لە سەرەتای لاوێتی و دواتریش لە سەرەتای چوونە نێو دنیای سیاسەتەوە، تا رۆژی لە دنیا دەرچوونیشی، چەمكی وەفا شتێكی چەسپیوبوو لە بیرو باوەڕی ئەودا، وەفاو وەفاداری رۆژ بەرۆژ لەلای گەورەتر و بایەخدارتر دەبوو، بەتایبەت بۆ شەهیدان و بۆ باقی تێكۆشەرانی بزاڤی رزگاریخوازی گەلی كوردستان.
لە هەزاران بۆنە و نووسراو كۆڕ و كۆبوونەوەدا جەختی لەوە دەكردەوە دەبێ وەفاداربین بەرامبەر خەبات و خوێنی شەهیدان و یادیان بەرز رابگیرێت، ئەو دەورووبەر و ئەوانەی دوای خۆشی بەو جۆرە پەروەردە دەكرد، چونكە وەفاداری ریشەیەكی پتەوی لە هەناوی بیروباوەڕی مامدا هەبوو.
مام جەلال نائومێدی نەدەزانی و لە تاریکیدا رووناکی دەبینی
ئەمەش نموونەیەكی بچووكە كە لە پەیامێكدا بۆ كوردستانی نوێی ناردووە و لە ژمارە 1165ی رۆژی 14/12/1995 لەو رۆژنامەیە، بڵاوكراوەتەوە، پەیامەكەش ئاوا دەست پێدەكات: لە مام جەلال-ەوە بۆ كوردستانی نوێی بەڕێز و پاشان لە بەشێكیدا دەڵێت: ی.ن.ك شانازی بەوەوە دەكات كە حزبی شەهیدان سەدان و سەدان كادر و هەزاران ئەندام و هەزاران پێشمەرگەی فیدای كوردستان و دیموكراسی و رزگاریی عیراقە، یادكردنەوەی شەهیدە نەمرەكان نەك هەر هەقێكی ئاسایی خۆیانە، بەڵكوو مایەی سەربەرزی و سەروەریشە بۆ ی.ن.ك، بۆیە پێشنیار دەكەم رۆژانە لە كوردستانی نوێدا بەشێك بۆ شەهیدان بكەینەوە.
مایەی شەرمەزرای نییە بۆ هەموانتان
پاشان دەنووسێت: ئەرێ توگۆڕی شەهیدەكانتان فەرامۆشكردنی كەسوكاری شەهیدەكان، ئاوڕنەدانەوە لە دایك و خوشك و خێزان و منداڵەكانیان مایەی شەرمەزرای نییە بۆ هەموانتان، بۆ هەموانمان، هەر لەمنەوە تا ئەندامێكی سادەی ی.ن.ك؟! چ جای هاوڕێیانی شەهیدان، هاوڕێیانی زیندان و ئەشكەنجەدان و رۆژانی تاڵ و سەختی خەبات؟!.
ئەم پێنشنیار و تكاو گلەییانەی مام جەلال لە كاتێكیشدا بووە كە بەردەوام لە كوردستانی نوێ و كەناڵەكانی تری یەكێتیش یادی شەهیدان كراوەتەوە و لە بڵاوكراوەكانی سەردەمی شۆڕشیش هەروا، خودی مام جەلال خۆشی بەردەوام هاوكاری كەسوكاری شەهیدانی كردووە چ لە رووی یارمەتی مادی و چ لە رووی لێدوان و نووسین لەبارەیانەوە، بەڵام هەر كە تۆزێك كەمتەرخەمی بینیوە یان گلەیی كەسوكاری شەهیدێك یاخود سەرنجی دۆست و تێكۆشەرێكی بیستۆتەوە، راستەوخۆ ئەو هەڵوێستانەی بەرامبەر دەزگاكانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، وەرگرتووە و خۆشی خستۆتە ناو بازنەی گلەیی لێكراوانەوە.
بایەخدان بە ژن و دامەزراندنی كۆمەڵی مەدەنی
لە وتارێكی دیكەیدا كە لە ژمارە 1823ی رۆژی 16/3/1999 لە كوردستانی نوێ بڵاوكراوەتەوە و ئاراستەی گشت هەڤاڵانی یەكێتی و هێزی پێشمەرگەی كردووە، سەرۆك مام جەلال پشتیوانی و هاندانی ژنان دووپات دەكاتەوە و لە بڕگەیەكدا دەڵێت:
لەناو ژنان، هێزو تواناو هۆش و وەزەیەكی هەمەجۆر و هەمەچەشنە هەیە، خستنەگەڕیان، هێنانە جۆش و خرۆشیان، تواناو هێزی كۆمەڵی كوردەواری دوو بەرابەر دەكات و گوڕو تەوژمێكی تر دەدات بە جوڵانەوەی رزگاری و دیموكراتیی خەڵكی كوردستان.
لە بڕگەیەكی دیكەدا دەنووسێت:
هەر بۆیەش یەكخستن و رێكخستن و سازدانی ژنانی كوردستان و خستنەگەڕ و هێنانە جۆشی تواناو وزە و هۆش و ورەیان زۆر زۆر بەكەڵك و پێویستن بۆ گەشەپێدانی كوردەواری و پتر جۆشدانی كوردایەتی و دامەزراندنی كۆمەڵێكی مەدەنی كوردستان.
پاشان لە شەش خاڵدا ئەرك و رێنماییەكانی چۆنێتی هاندان و پشتیوانی ژنانی بۆ هەڤاڵانی یەكێتی و هێزی پێشمەرگە، روونكردۆتەوە.
نان و ئازادی بۆ نووسەرن ئەندامی نموونەیی
وەك هەموو كایەكانی تر لەناو یەكێتیدا، سەرۆك مام جەلال گرنگی بە چۆنێتی پەروەردەکردنی كادر و ئەندامان و درووستكردنی ئەندامی نموونەیی داوە، زیاتر لە هەموو كەس دەیزانی گرنگیی ئەندامی نموونەیی چەندە بۆ بنیادنانی كۆمەڵگەیەكی تەندرووست و پێشكەوتوو تا بەو هۆیەشەوە حزب گەشەی چۆنایەتی و چەندایەتی بكات.
لەو رووەوە وتارێكی لە ژمارە 2554ی رۆژی 10/9/2001 لە كوردستانی نوێ بڵاوكردۆتەوە بەناوی ( ئەركی پیرۆزی ئەندامانی ی.ن.ك - نموونەبوون).
دەست و دەم و داوێن پاك
لە بەشێكی ئەو وتارەدا نووسیوێتی: پێویستە ئەندامی (ی.ن.ك) نموونەبێت لە رەوشت و خووی پاك و باش، لە دەست و دەم و داوێن پاكی، واتە: دژایەتی دزین و مشەخۆری بكات، پەرۆشی ماڵ و سەروەتی گشتی و حكومی بێت.
رووی خۆش بێت، قسەی شیرین و پێ سەلمێنەربێت لەگەڵ كۆمەڵانی خەڵك، نەك بیرۆكرات و لە خۆبایی و خۆسەپێن بێت.
بێگومان لە باسی ئازادی و ئازادی رادەربڕینیشدا، ئەوا دیارە كە مام جەلال تاقانە سەركردە بووە ئاوا بە زەقی بە پەرۆشەوە تا ئاستی قوربانیدان بە خۆی و بە حزبەكەی، پشتیوانی لێكردووە و هەروەها درووشمی (دابینكردنی نان و ئازادی بۆ نووسەران و ئەدیبان و هونەرمەندان) و پیادەكردنیشی، بەڵگەی سەلمێنەرن.
هەڵڵاكەی رۆمانی (سەگوەڕ)ی محەمەد موكری لە شاخ و لە شاریش نۆڤلێتی (ملازم تەحسین و شتی تریش)ی فەرهاد پیرباڵ، كە لە هەردووكیاندا تێكۆشەرانی یەكێتی بەگشتی نیگەران بوون و هەڵوێستیان وەرگرت، بەڵام مام جەلال هەر زوو كەوتە خۆ و پشتیوانیی هەردوو نووسەری كرد، تەنانەت خۆی پێشەكی بۆ چاپی دووەمی رۆمانی سەرگوەڕ نووسی و لەوەی ملازم تەحسین و شتی تریش هەم بڕیاریدا و هەمیش قسەی كردوو نووسینیشی بڵاوكردەوە، لەو بارەیەوە لە ژمارە 2639ی رۆژی 22/12/2001 لە كوردستانی نوێ بەناونیشانی ( بۆچی ئەم جارەش هاتمە كایەكەوە) بابەتێكی بڵاوكراوەتەوە و لە بڕگەیەكدا دەڵێت: شكاتیان بردۆتە بەردەم دادگا و هەڕەشەش لە قەدەغەكردنی هاتوچۆی د.فەرهاد پیرباڵ دەكرێت، بۆیە منیش دەستبەجێ رەخنەم لەو دەزگایەی ه.پ.ك كوردستان گرت كە ئەم بەزمەی ناوەتەوە.
سەرۆك مام جەلال نووسیویشیەتی كە داوای كردووە داواكەی دادگا وەربگیرێتەوەو رێزو تەقدیریش بۆ نووسەرەكەی دەرببڕن و بەگەرمیش پێشوازی بكەن، خۆ ئەگەر گلەیی و گازندەشیان لە نووسینەكەی هەیە، ئەوا بەنووسین وەڵامی بدەنەوە.
لە ناواخنی وتارەكەدا مام جەلال دژایەتی زۆری خۆی بۆ بەرتەسككردنەوەی ئازادیی نووسین و ئازادی نووسەران دەربڕیوە و بیری هەڤاڵانی خستۆتەوە كە ئەوە پێچەوانەی نەریت و سیاسەتی یەكێتیی نیشتمانی كوردستانە.
زمانی كوردی لە هۆڵی نەتەوە یەكگرتووەكاندا
دیبلۆماسیەتی كوردی لە دوو قۆناغدا گەشەی گەورەی كردووە و هەنگاوی گەورەشی ناوە بۆ زیاتر ئاشناكردنی كێشەی كورد بە جیهانی دەرەوە، لە هەردوو قۆناغەكەشدا رۆڵی مام جەلال پلەی یەكەمین و كاریگەرترین كاراكتەر وەردەگرێت، رۆڵی مام بەجۆرێكە دەكرێ بوترێ تاقانانەییە، چونكە لە زۆر بواردا ئەوەی ئەو كردوویەتی كەس نەیكردووە.
قۆناغی یەكەم لە دوای راپەڕینی ساڵی 1991ی خەڵكی كوردستانەوە دەستپێدەكات، دووەم قۆناغیش ساڵی 2003 و لە سەروبەندی پڕۆسەی ئازادی عیراقدا، بەتایبەتیش ئەوكاتانەی كە مام جەلال سەرۆك كۆماری عیراق بوو، ئەو سەردەمە هەم عیراقیش و هەمیش كورد لە قۆناغی زێڕینی سەردەمی نوێدابوون، چونكە مام چ وەك سەرۆكی عیراق و چ وەك سكرتێری ی.ن.ك هەردوو ئەركەكەی تا لوتكە، رادەپەڕاند.
هەموو لە بیرمانە كە رۆژی 13/9/2005 سەرۆكی زلهێزترین دەوڵەتی دنیا (لەوكاتەدا)، واتا جۆرج بوشی كوڕ سەرۆكی ئەمریكا لە كۆشكی سپی پێشوازییەكی نایابی لە مام جەلال كرد وەك سەرۆكی عیراق.
هەموو ئەو دیمەنانەمان لەبەر چاوە كە سەرۆكی ئەمریكا بەر لەوەی هیچ وشەیەكیش بڵێ بە رووخساریدا دیاربوو چەند شادومان و خۆشحاڵە بەو دیدارە.
دوای تەواوبوونی كۆبوونەوەكەشیان، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسیدا سەرۆك بووش دوای سوپاسكردنی كەناڵەكانی راگەیاندن یەكەم قسەی ئەوەبوو كە وتی:
شەرەفێكە بۆ من كە بەخۆشحاڵییەوە بەخێرهاتنی یەكەم سەرۆكی بەدیموكراتی هەڵبژێردراوی عیراق بكەم بۆ كۆشكی سپی.
پاشان رویكردە مام جەلال و وتی: بەڕێز سەرۆك، شەرەفمەندم كە بەدۆست بانگت بكەم و وتیشی: شانازییە لەگەڵیدا بوەستم.
هەر بە حزوری مام جەلال جۆرج بوش باسی وێرانكردنی گوندەكانی كوردستان و هێرشە كیماییەكانی كرد بۆسەر كوردستان لەلایەن رژێمی سەددام حسێنی سەرۆكی پێشووی عیراقەوە.
رۆژی 15/9/2005یش، مام جەلال وەك یەكەم سەرۆكی هەڵبژێردراوی عیراق لەمێژوودا، بەشداریی لە كۆبونەوەی ساڵانەی نەتەوەیەكگرتووەكاندا كردو وتارێكی گرنكی بەزمانەكانی عەرەبی و كوردی پێشكەش كرد.
هەروەها یەكەمجاریش بوو بەدرێژایی مێژوو زمانی كوردی لەناو هۆڵی نەتەوە یەكگرتووەكاندا قسەی پێبكرێت و هەموو جیهان بە بێدەنگی گوێی بۆ بگرن.
ئەم كورتە وتارە بە زمانی كوردی هەنگاوێكی بوێرانەی مام جەلال بوو بۆ بەكردار كردنی ئەو یاساو رێسایانەی تازە لە عیراقی نوێ گەڵاڵە دەكران، هەنگاوەكەی مام ئاماژەی ئەوەبوو كە چیتر كورد تەنیا لەسەر كاغەز خاوەنی ماف نییە لە عیراقدا، بەڵكوو وەكو پێكاتەیەكی گرنگ و بنەڕەتیی عیراق، خاوەن بڕیار و بەشداری راستەقینەیە لە ئەرك و مافدا و چیتر نەتەوەی پلە دوو و پەراوێزخراو نییە.
دەقی وتەكە لە نەتەوە یەكگرتووەكان
بەڕێزان، سڵاوی كۆمەڵانی خەڵكی كوردستانیش وەك بەشێك لە گەلی عیراق لە هەمووانتان دەكەم.
مایەی شانازیمانە كە كوردستانی عیراق هەروەك لە كاتی خەبات دژی دیكتاتۆریەت قەڵای ئازادیخوازانی هەموو ئۆپۆزسیۆنی عیراق بوو، ئاوهاش لە رووی تاقیكردنەوەی دیموكراسی و ئاوەدانكردنەوەو گەشەپێدانی ئابووریی و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگییەوە بووەتە نمونەیەكی زیندوو، ئەو راستییە دەسەلمێنن كە خەڵكی ئازاد و دیموكرات دەتوانن پێشڕەویی گەشەپێدانی هەمەلایەنی ژیان بن.
فیدڕاڵییەكەی تاڵەبانی
هەر لە زووەوە مام جەلال باوەڕی بەوە هەبووە كە دەبێ سیستمی فیدراڵی لە عیراق پیادە بكرێت و چیتر كورد خۆی بە حوكمی زاتییەوە نەبەستێتەوە، بەتایبەتیش لە دوای راپەڕینی ساڵی 1991 و دامەزراندنی یەكەم ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان كە ی.ن.ك بە رابەرایەتی مام جەلال پێداگری دەكرد لەسەر دیاریكردنی سیستمی فیدراڵی بۆ عیراق و لایەنی تریش سوربوون لەسەر سیستمی حوكمی زاتی، سەرەنجام پەلەرمانی كوردستان فیدراڵی چەسپاند.
دواتریش لە دوای پڕۆسەی ئازادی عیراق، بە پێداگریی هەموو كورد و بەوانەشەوە كاتی خۆی نەیاری بوون، فیدراڵی لە دەستووری عیراقی نوێدا، پەسەندكرا.
چەند وتارێكی بڵاوكردەوە
بەڕێز (یەتانا دیوخ نەوشا) رووناكبیرێكی مەسیحی-ی شاری كەركوكە، ساڵانێكی زۆرە لە ئیسپانیا نیشتەجێیە، ساڵی 2006 چەند وتارێكی بڵاوكردەوە و لە یەكێكیاندا دەڵێت:
ساڵی 1987بوو تاڵەبانی هات بۆ ئیسپانیا، لەوێ لەسەر هەلومەرجی عیراق و كێشەكانی ناوخۆی عیراق بەتایبەتیش بۆ چارەسەركردنی كێشەی گەلی كورد لە عیراقدا، پێشنیازی سیستمی فیدراڵی كرد و بەباشترین رێگا چارەی كێشەكانی عیراقی ناوبرد.
دواتر وای نووسیوە كە ئەوان زۆر لەیەكیان داوتەوە بڕوایان نەبووە رۆژێك بێت عیراقێكی خاوەن هێزی زەبەلاحی سەربازی و جبەخانە، وای لێبێت خەڵكی ئەوێ بتوانن بیر لە سیستمی حوكمڕانی خۆیان بكەنەوە، بۆیە قسەكەی تاڵەبانی هەروەك شتێكی ئاسایی ئەو كاتە تێپەڕیوە.
پاشان كە راپەڕین كراوە و كورد ئیدارەی خۆی دامەزراندووە، ئەو رووناكبیرە دەڵێت: من وەك كەسێكی چاودێر كە لەم وڵاتەم دەڕوانی، بینیم مەسەلەی فیداڵی هاتە ئاراوە و حزبەكەی تاڵەبانی مەسەلەی فیداڵی وەك درووشم بۆ بانگەشەی هەڵبژاردنی ناوخۆی كوردستان بەرزكردۆتەوە لە بەرامبەر حوكمی زاتی كە حزبەكەی بارزانی بانگەشەیان بۆ دەكرد، دوای ئەوەی نیوەی كورسییەكانی پەلەرمانیان بەدەستهێنا، ئەگەرچی مشتومڕێك لە نێوان بانگەشەكارانی حوكمی زاتی و فیدراڵیدا هەبوو، سەرەنجام تاڵەبانییەكان توانیان فیدارڵی بچەسپێنن و بیكەن بە داخوازی پەرلەمان و لە رۆژی 4/10/1992 پەرلەمان جاڕی فیدراڵی داو سیستمی فیدراڵی بە گونجاوترین رێگەچارەی پێكەوەژیان و چارەسەركردنی ناكۆكییەكانی عیراق، راگەیاند.
دواتر باس لەوە دەكات كە ئەوەی بینیوە محازەرەكەی پێنج ساڵ لەوەوپێشی مام جەلالی بیركەوتۆتەوە و باوەڕی خۆشی خستۆتە روو كە دەكرێت ئەو ئامانجە بێتە دی.
توند دەستی تاڵەبانی بگوشم
لە بەشێكی تری وتارەكەیدا یەتانا دیوخ نەوشا باسی سەردەمی عیراقی نوێ دەكات و دەڵێت:
كاتێ ئەنجومەنی حوكم دروستبوو، سەر لەنوێ مەسەلەی فیدراڵی سەریهەڵدایەوە، هەبوون لە ناو ئەنجومەن ئەو بیرۆكەیەیان رەتدەكردەوە و دژی باسكردنیشی بوون، بەڵام كوردەكان داكۆكییان كرد و لە پڕۆژەی دەستووری كاتی یاسای عیراقدا بەسەند كرا، ئەمجارەش بێ ئەوەی خۆم بمەوێ هەموو ئەو هەوڵانەی لەسەر فیدراڵی درابوون، لە محازەرەكەی ئیسپانیای تاڵەبانییەوە تا یاسای دەوڵەتی عیراق، پەتپەتییەكانی ئەم (فیداڵی)یە بەستەزمانەم بیركەوتەوە.
حەزم دەكرد رۆژێك كە شایانی ئەو رێزلێنانەبێت لە جێگەیەكی شایستەدا توند دەستی تاڵەبانی بگوشم و پیرۆزبایی لێبكەم.
ئەو روناكبیرە مەسیحییە كەركوكییەی دانیشتووی ئیسپانیا، لە وتارەكەیدا باسی هەموو ئەو رێگرییانەی بەردەم بیرۆكەكەی مام جەلالی كردووە چ لە كوردستان و چ لە عیراقی نوێشدا، لەبەرامبەردا باسی دووربینی و خۆڕاگرییەكانی مام جەلالیشی كردووە، بۆیە كە بە پێداگریی كورد فیداڵی لە عیراقدا دەچەسپێت، ئەو روناكبیرە دەڵێت: لەگەڵ پیرۆزبایی و خۆشحاڵیمدا بۆ كوردەكان، لە ناخەوە ئیرەییم بە تاڵەبانی دەبرد بۆ پشوو درێژییەكەی لە خەباتدا و بۆ ئەو تێكۆشان و كۆڵنەدانەی بۆ گەلەكەی دەیدات.
هەر ئەو روناكبیرە كەركوكییەكە لە وتارێكی دیكەیدا بەناوی (فیدراڵییەكەی تاڵەبانی) لە بڕگەیەكدا دەڵێت: جگە لەو محازەرەیەی ئیسپانیا، نە پێشترو نە دواتریش تا هەڵبژاردنی پارلەمانی كوردەكان لە هیچ جێگەیەكی تر نەمبیستبوو كە چ تاڵەبانی و چ خەڵكی تر داخوازی لەو جۆرەیان هەبووبێت، من پێشنیارو بۆچوونەكە و دەستكەوتەكەش بەهی (تاڵەبانی) دەزانم، چونكە وەك وتم یەكەمجار ئە بۆچوونە لە رۆژگارێكی زۆر سەیردا لەلایەن ئەوەوە پێشنیاركرا.
سەرچاوەكان:
1- كوردستانی نوێ-م چۆن دەوێ چەپكێك لە وتارەكانی هەڤاڵ مام جەلال لە رۆژنامەی كوردستانی نوێدا، ئامادەكردنی سۆران عەلی- لە بڵاوكراوەكانی كوردستانی نوێ- ساڵی 2012.
2- سەرۆك تاڵەبانی لە دیدارەكانی لوتكەدا- لە بڵاوكراوەكانی مەكتەبی راگەیاندنی ی.ن.ك- ساڵی 2005.
3- تاڵەبانی و خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی- لە بڵاوكراوەكانی مەكتەبی بیروهۆشیاری (ی.ن.ك) ساڵی 2006.
