چەمک و پاڵنەرەکانی هەمەڕەنگیی ئابووری

فەیسەڵ عەلی


هەمەڕەنگکردنی بنچینەیی بەرهەمداری، یەکێکە لەگرنگترین ئامانجە ستراتیجییەکانی گەشەپێدان، کە دەوڵەتانی خاوەن نەوت بۆ زامنکردنی سەقامگیریی ئابووری و بەرزکردنەوەی ئاستی گەشەی ئابووریی دەوڵەتەکانیان پەیڕەوی دەکەن. بۆ ئەم مەبەستە چەندین توێژینەوەو گفتوگۆی چڕ لە نێوان ئابووریناسان لەمەڕ سیاسەتی هەمەڕەنگکردنی ئابووری و ئاستی گرنگییەکەی کراون، تا بزانن چ سیاسەتێک گونجاوترە بۆ ئەوەی دەوڵەتەکانیان لە پشتبەستن بە یەک سەرچاوەی داهات رزگار بکات، ئامانجە ئابوورییەکانیانی لێوە دەستەبەر دەکەن.
هەمەڕەنگکردنی ئابووری Economic Diversity، پڕۆسەی گۆڕانکاریی پەیکەرییە لە بونیادی ئابووری و کۆمەڵایەتی و پەیوەندیی بەرهەمداری، کە هاوکاتی گەشەی بڕەکییە (النمو الکمی)، بە ئامانجی دەستەبەرکردنی خۆشگوزەرانی، یان هەمەڕەنگکردنی سەرچاوەکانی داهاتە لەڕێی گرتنەبەری شێوازێکی هاوسەنگی گەشەپێدانەوە کە لەسەر تەواوکاریی نێوان کەرت و چالاکییە ئابوورییە هەمەجۆرەکان دامەزراوە.

کەرتی نەوت، بە گشتی یەکێکە لەو کەرتانەی کە توانای وەرگرتن و وەگەڕخستنی دەستی کاری زۆری نییەو پێویستی بە دەستی کاری شارەزا هەیە لە ئاستی زۆر بەرزدا

پێناسەی ئابووری هەمەڕەنگ
موحسن عەتاران، ئابووریناسی ئەمریکایی هەمەڕەنگکردنی ئابووری پێناسە دەکات بەوەی: «فەراهەمکردنی ژمارەیەکی زۆرو هەمەجۆری پیشەسازییە لە دەوڵەتێکدا». سەبارەت بە هەرێمی کوردستان، هەمەڕەنگکردنی ئابووری، کەمکردنەوەی پشت بەستنە بە نەوت، وەک سەرچاوەی سەرەکی دەستهاتی گشتیی و بودجە گشتی، ئەمەیش لەڕێی گەشەدان بە کەرتی غەیرە نەوتی و هەناردەی نانەوتی و خوڵقاندنی سەرچاوەی داهاتی تری نوێ، وێڕای ئەوەی بچوککردنەوەی قەبارەی کەرتی گشتی و پەرەدان بە کەرتی تایبەت دەگرێتەوە، یان رەخساندنی ژینگەیەکی نوێی ئابووری کە هۆکارەکانی مانەوەی لە دەرەوەی چوارچێوەی نەوت فەراهەم بکات، هاوکاتیش پارێزگاری لەسەر ئاستێکی بەرزی داهات لە دوای بەسەرچوونی سەردەمی نەوت بکات. هەمەڕەنگکردنی ئابووری، پسپۆریی هەمەجۆر و فرەڕەنگ دەخوازێت، واتە دەبێ چالاکی و کەرت و پیشەسازییەکان فرەچەشن بن و پەیوەندییەکی پتەو بە یەکیانەوە گرێ بدات، تەواوکاری یەکتر بن، واتە پێداویستییەکانی یەکتر پڕبکەنەوە.

مەترسی بارگۆڕانی ئابووری کەم دەکاتەوە
جۆن ڤاگنەری ئابووریناس رای وایە، چەند ئاستی هەمەڕەنگیی ئابووری لەناو ئابوورییدا بەرزبێتەوە، ئەو ئابوورییە کەمتر رووبەڕووی هەستیاریی و مەترسی ئەو بارگۆڕانە ئابوورییانە دەبێتەوە کە هۆکارە دەرەکییەکان دروستی دەکەن.
لەمانەی سەرەوە دەردەکەوێت، هەمەڕەنگکردنی ئابووری لە دەوڵەتە خاوەن نەوتەکاندا، بە شێوەیەکی سەرەکی بۆ هەمەڕەنگکردنی بنچینەی بەرهەمدارییە، تا جێگیریی سەرچاوەکانی داهاتی دەوڵەت زامن بکەن و کاریگەریی ئەو بارگۆڕانە ئابوورییە دەرەکیانە کەم بکەنەوە کە بەهۆی پشتبەستن بە یەک سەرچاوەی داهات (نەوت بە نموونە) وەک تاکە سەرچاوەی سەرەکیی داهات دروست دروست دەبن. واتە هەمەڕەنگکردنی ئابووری کاریگەرییە لەناکاوەکانی دەرەکی لەسەر ئابووری سنووردار دەکات و سەقامگیریی ئابووری کە بە ئامانجێکی سەرەکی هەر دەوڵەتێک دادەنرێت فەراهەم دەکات، بۆ دەستەبەرکردنی ئەو ئامانجە دەبێ ئاستی بەشداریپێکردنی کەرتە ئابوورییەکانیتری ناو خودی پڕۆسەی ئابووری لە پێکهێنانی کۆی بەرهەمی ناوخۆییدا بەرز بکرێتەوە، هاوکات ئاستی بەشداریی کەرتی نەوتیش کەمبکرێتەوە، بەڵام بەبێ ئەوەی بەرهەمهێنانی نەوت و هەناردەی نەوت کەمبکرێتەوە.
 ئاڵنگاریی زۆر هەیە کە رووبەڕووی دەوڵەتانی بەرهەمهێنی نەوت و ئیدارەدانی ئابووریی قازانجخواز دەبێتەوە، کە بە زەحمەت دەتوانرێ پێشبینی بکرێن، لەبەر ئەوە پێوستە ئەم دەوڵەتانە پلان بۆ ئایندەیان دابڕێژن و ئەوەش لەبەرچاو بگرن کە نەوت کاڵایەکە چۆڕبڕ دەبێت، لەبەر ئەوە دەخوازرێت پلان و بەرنامە بۆ قۆناغی دوای نەوت دابنرێت.

هاندەرەکانی هەمەڕەنگکردنی ئابووری 
یەک: هەمەڕەنگکردنی ئابووری زەمینەی دژ بە پاراستنی ئەوەی پێی دەوترێ نەخۆشی هۆڵەندی بڕەخسێنێت، ئەم نەخۆشییە لەو دەوڵەتانەدا دەردەکەوێت کە نەوت و سامانی سروشتییان بەگەڕدەخەن و هەناردەی دەرەوەی دەکەن و لە رێگەیەوە بەهای دراوی نیشتمانییان بەراورد بە دراوی بیانی بەرزدەبێتەوە، ئەمەش کاریگەریی نەرێنی لەسەر نرخی بازاڕی ناوخۆیی دەبێت، لە بەرامبەریشدا توانای کێبڕکێی لە بازاڕی نێودەوڵەتیدا لاواز دەکات، بەرئەنجام هاوردەی زیاد دەکات و هەناردەی غەیرە نەوتی کەم دەکات.
دوو: پشتبەستنی زۆر بە نەوت، ئاستی بەرهەمداری کەم دەکات و بەدوایشیدا توانای کێبڕکێی کەرتە غەیرە نەوتییەکان دەشکێنێت، وێڕای توانای رەخساندنی دەرفەتی نوێ کاریش کەم دەکاتەوەو بۆشاییەکی گەورە لە ئاستی بەرهەمداریی، چ بەرهەمداریی کار بێت، یاخود بەرهەمداریی سەرمایە بێت لە نێوان کەرتی نەوت و کەرتەکانی تری ئابوورییدا دروست دەکات.
سێ: کەرتی نەوت، بە گشتی یەکێکە لەو کەرتانەی کە توانای وەرگرتن و وەگەڕخستنی دەستی کاری زۆری نییە، چونکە بە شێوەیەکی سەرەکی پشت بە وەبەرهێنانی سەرمایەگوزاریی گەورە، واتە سەرمایەی زۆرو دەستی کاری کەم دەبەستێت، وێڕای ئەوەی ئەو دەستی کارەی ئەم کەرتە گەرەکیەتی، لەو جۆرەیە کە ئاستی شارەزاییەکەی بە رێژەیی زۆر بەرزە، کە زۆر بە زەحمەت ئەم جۆرە دەستیکارە لە ناوخۆدا دەستکەوێت، لەبەر ئەوە هەمەڕەنگکردنی ئابووری دوور لە نەوت، پەرەسەندنی کەرتە ئابوورییەکانیتری لێدەکەوێتەوە (وەک پیشەسازیی تەحویلی، کشتوکاڵ و گەشتیاری)، ئەمانەش کاریگەریی روونیان لەسەر وەرگرتن و وەگەڕخستنی دەستی کارو کەمکردنەوەی رێژەی بێکاری ناو پڕۆسەی ئابووری دەبێت.
چوار: هەمەڕەنگکردنی ئابووری مەترسی دەرخستنی ئابووری بۆ ئابووریی نێودەوڵەتی زیاتر دەکات و کاریگەریی بارگۆڕانە ئابوورییە دەرەکییەکانی لەسەر زیاتر دەکات، ئەمەیش کاریگەریی لەسەر سەقامگیریی دەستهاتی بودجەی گشتی دەبێت، بەدوایشیدا لەسەر گەشەی ئابووری و پڕۆسەی گەشەپێدان بەردەوامیش دەبێت.
سەبارەت بە لایەنی هاوردە، هەمەڕەنگکردنی ئابووری، کەرتێکی بازرگانیی دەرەکی هاوسەنگ دەخوڵقێنێت، وەک دەبینرێت، زۆربەری دەوڵەتانی نەوت، جگە لە نەوت هەموو شتێک هاوردە دەکەن، ئەمەش ئابوورییەکانیان رووبەڕووی مەترسی هەمەجۆر و زۆر دەکاتەوە.
پێنج: هەموارکردنی بونیادی ئابووریی هەرێم لەڕێی پێدانی رۆڵێکی زیاتر بە کەرتە بەرهەمدارییەکانەوە دەبێت، وەک کشتوکاڵ و پیشەسازیی تەحویلی، ئەمانەش کاریگەریی ئەو مەترسیانەی داشکانی لە ناکاوی نرخ دروستی دەکات کەم دەکاتەوە.