خوێندنەوەیەک بۆ كتێبی رەهەندی تەندروستی لە شۆڕشی نوێدا

بورهان شێخ رەئوف

كتێبی رەهەندی تەندروستی لە شۆڕشی نوێدا لە نێوان ساڵانی 1976-1991 چاپ كرا و بڕیارە لە مەراسیمێکی شایستەدا لە زۆربەی شارەكانی كوردستاندا بڵاوبكرێتەوە، شایانی باسە ئەم كتێبە بیرۆكەی «خاتوو خەمین ساڵح» لێپرسراوی بۆردی ئەرشیف و مێژووی مەكتەبی گەشەپێدانی  بیر و هۆشیاری  یەكێتی نیشتمانی كوردستانە، نووسین و ئامادەكردنی مامۆستا «گۆران سەلام محەمەد»ە.
مەكتەبی گەشەپێدانی بیر و هۆشیاریی بە پێی مادەی (49) بڕگەی (ج) لە پەیڕەوی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، پەسەندكراوی چوارەمین كۆنگرە لە ساڵی 2020 دامەزراوە، ئاماژە بە مادەی هەشتەم، هەر دوو بڕگەی یەكەم و دووەم لە پەیڕەوی كاری مەكتەبی گەشەپێدانی بیر و هۆشیاری ئەركەكەی ئەرشیفكردن و دۆكۆمینتكردنی مێژووی (ی ن ك) و شۆڕشی نوێی گەلی كوردستانە، لە رێگەی چاپكردنی کتێب و نامیلكە و بەرهەمهێنانی فیلمی دۆكۆمینتاری تایبەت بە رووداو و بەسەرهات و داستانەكانی ئەو قۆناغە و تۆماركردنی ئەرشیفی زارەكی شۆڕشی نوێی گەلی كوردستانە .
كتێبەكە بە وتەیەكی جوانی سەرۆک مام جەلال دەستی پێكردووە ئەویش ئەمەیە: (شۆرش بە بێ‌ هەندێك ناوەند و دەزگا رەنگە ئەنجام بدرێت، بەڵام هەرگیز بەبێ‌ ناوەندی تەندروستی و چارەسەر ئەنجام نادرێت).
پێشەكی كتێبەكە لە لایەن فەرید ئەسەسەردەوە نووسراوە، بە یەكێ‌ لە كتێبە گرنگەكان كە باسی بوارێكی دیاریكراوی شۆڕش دەكات وەسف كردووە، لە ماوەی ساڵانی 1976- 1991 كە بواری پزیشكیە، ئاماژەی بەوەشكردووە ئەم بابەتە بە پێچەوانەی بابەتەكانی ترەوە زۆر كەمی لەسەر نووسراوە بۆیە دەرچوونی کتێبێکی دیكۆمینتاریی بەو زانیاری و قەبارەیەوە دەربارەی ئەم بابەتە بایەخێكی تایبەتی هەیە .

نەخۆشخانە و چەند بارەگایەکی شۆڕشی نوێ لە سەرگەڵو

ئاشكرایە شۆڕش لە ناوەڕۆكدا پرۆسەیەكی سیاسییە، بەڵام بە كردەوە لایەنی سەربازیی بەسەریدا زاڵە، ئەوەی تا ئێستا زۆری لەسەر نووسراوە دوو بوارە سیاسی و سەربازییەكەی شۆڕشە، بۆیە دەرچوونی ئەم كتێبە كە تایبەت كراوە بە باسكردنی بواری پزیشكەكانی شۆڕش و رۆڵیان لە جووڵانەوەی شۆڕشگێڕانەدا كەلێنێكی گەورە لەم بارەیەوە پڕ دەكاتەوە .
خاتوو «خەمینە ساڵەح»یش خاوەنی بیرۆكەی كتێبەكە وەڵامی پرسیارێك دەداتەوە كە خۆی كردوویەتی : ئەم كتێبە بۆ؟
دوای وردبوونەوە و تێڕامانێكی زۆر لە هەمبەر مێژووی خەبات و قوربانی و داستانەكانی شۆڕشی نوێی گەلەكەمان گەیشتمە ئەو بڕوایەی كە گەلی كورد بە گشتی و شۆڕشی نوێی گەلەكەمان بە تایبەتی وێڕای تۆماركردنی مێژوویەكی پڕ لە قوربانی و سەروەریی، كەچی وەكو پێویست ئەرشیف و بەڵگە و دۆكۆمێنتەكانی كۆنەكراوەتەوە و چاپ و بڵاو نەكراوەتەوە، بۆیە بڕیارمدا هەموو توانای خۆم لە پێناوی پاراستن و تۆماركردنی ئەو مێژووە و ئاشناكردنی بە نەوەكانی داهاتوو بخەمەگەڕ.
شایانی وتنە خەمین خان و بۆردەكەی هەر بەمەوە نەوستاون پێشتر كتێبی پارتیزانەكان و ئێستاش بێتەلەكانی شۆڕش و مامۆستایانی شۆڕشی نوێ‌ هەموو رێكخراوەكانی تری شۆڕشی نوێی  لە بەردەستدایە و كاری جدی لە سەر دەكات بۆ بە دیكۆمینتكردنیان و چاپكردنیان لە شێوەی كتێبی سەربەخۆ .
نووسەری كتێبەكەش مامۆستا (گۆران سەلام محەمەد) لە دەستپێكی كتێبەكەدا ئاماژەی بەوە كردووە، كە شۆڕی نوێی ساڵی 1976 بە رابەرایەتی (ی ن ك) كە شۆڕشی تەواوی كۆمەڵانی خەڵك بوو هەموو چین و توێژێك بۆ سەرخستنی ئەو شۆڕشە بەشداربوو ، چەندین پزیشك و كارمەندی تەندروستی لە سەردەمی شۆڕشدا بۆ پاڵپشتی شۆڕش نەخۆشخانەكانی شار و مووچە و ژیانی مسۆگەری خۆیان جێ هێشتووە و شانبەشانی پێشمەرگە درێژەیان بە بەرخۆدان داوە، لە دوای راپەڕین و دامەزراندنی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە تا ئێستا چەندین نەخۆشخانە كراون بەناوی نەخۆشخانەكانی شۆڕش و پزیشكەكانی شۆڕشەوە، لەوانە نەخۆشخانەی شەهید دكتۆرهادی، نەخۆشخانەی شەهید دكتۆر هێمن، نەخۆشخانەی شەهید دكتۆر رەفیق ...هتد. 
بەشی یەكەمی كتێبەكە لەم تەوەرانە پێكهاتووە :

تەوەری یەكەم: پزیشكی شۆڕش 
دەستەواژەیەكە لە مانا فراوانەكەیدا ئاماژە بۆ ئەو كادێرانە دەكات كە لە ماوەی ساڵانی 1976-1991 لە پێشمەرگایەتیدا خزمەتگوزاری پزیشكیان پێشكەش كردووە، دەستەواژەكە هەموو ئەو كەسانە دەگرێتەوە كە بە پیشە پزیشك بوون، كارمەندی دامەزراوەیەكی پزیشكییان پێشكەش بە هێزی پێشمەرگە كردووە و خۆیشیان پێشمەرگە بوون. ئیتر لەم تەوەرەدا بە درێژی باسی هەموو وردەكارییەكان كراوە، بوار نیە من لێرەدا باسی بكەم.
تەوەری دووەم: نەخۆشخانەی مەڵبەندەكان(سەرەكییەكان) 
دوای تێكچوونی وتوێژەكانی یەكێتیی و رژێم ساڵی 1985 و داستانی دابان – حەلاج لە 15/2/1985 دەستپێكردنەوەی شەڕی نێوان پێشمەرگە و رژێمی بەعس، دەزگای تەندروستی و نەخۆشخانە تاكو پاییزی 1985 لە ناوچەی مەرگە و كانی توو و سیروان هەبووە، پاشان سەركردایەتی بڕیاریدا كە:
یەکەم: نەخۆشخانەیەكی گەورە لە بەرگەڵوو بكاتەوە. دووەم:  نەخۆشخانەی مەڵبەندی یەك لە ناوچەی قەرەداغ بکاتەوە. سێیەم:  نەخۆشخانەی مەڵبەندی دوو لە گوندی سەرگەڵوو تایبەت بە پێشمەرگەكانی مەڵبەندی دوو کرایەوە. چوارەم:  نەخۆشخانەی مەڵبەندی سێ‌ لە سماقووڵی نزیك سەری رەش کرایەوە .پێنجەم:  نەخۆشخانەی مەڵبەندی چوار لە بالیسان . دەست بەکار بوو. شەشەم: نەخۆشخانەی مەڵبەندی بادینان لە ناوەڕاستی ساڵی 1987 دوای ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییەكانی یەكێتیی و پارتی و حیزبەكانی بەرەی جود دامەزرا.

تەوەری سێیەم: نەخۆشخانەكانی دیكە (لاوەكییەكان)
یەکەم: بنكەی تەندروستی گوندی یاخسەمەر تایبەت بوو بە سكرتاریەتی هەڤاڵ مام جەلال و پێشمەرگەكانی ئەو سنوورە .دووەم:  نەخۆشخانەی كانی زەرد .سێیەم:  نەخۆشخانەی قوڵە هەرمێ‌. چوارەم:  نەخۆشخانەی سوورداش .پێنجەم: نەخۆشخانەی مەرگە .شەشەم: نەخۆشخانەی سیروان .حەوتەم: نەخۆشخانەی سوورقاوشان.

تەوەری چوارەم: پزیشكی تیپ
تیپەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان پزیشك و یاریدەدەری پزیشك بوون و برینپێچیان هەبووە، پزیشكەكانی تیپ زیاتر یاریدەدەری پزیشك بوون، بەڵام لە سنووری خۆیاندا جێگەی پزیشكیان گرتووەتەوە .

بەشی دووەمی كتێبەكە لەم تەوەرانە پێكهاتووەك
یەکەم: دەزگای تەندروستیی كوردستان و رێكخراوی فریاكەوتنی كوردستان 

دووەم: قۆناعەكانی كاركردنی دەزگای تەندروستی كوردستان.

بەشی سێیەم ژیان و بیرەوەریی پزیشكان و كارمەندانی تەندروستی شۆرش .

لە كۆتاییدا سێ‌ پاشكۆ لە خۆ دەگرێت كتێبەكە
یەکەم:  پاشكۆی لیستی ناوی پزیشك و كارمەندانی تەندروستی شۆرش 1976-1991 كە 172 كەسە .
دووەم: پاشكۆی بەڵگەنامەكان 
سێیەم: پاشكۆی وێنەكان .