خوێندنەوەیەک بۆ (من ئۆرژیناڵم)ی داستان بەرزان

بەیان سەلمان

2-2

دیوانەشیعری من ئۆرژیناڵم''
ناوەندی یاسەمین بۆ چاپ و بڵاوكردنەوە
چاپخانەی: یاد، سلێمانی، كوردستان، 2022

دواتر دەڵێت:''من زۆرم چەشنی –با- بۆیە بوێرییم هەیە كە بڵێم: من زۆرم چونكە دەبینم كە –با-كان لە مندا هەڵدەكەن و لە مندا بۆ هەمیشە هێور نابنەوە...'' ئەودیوی (با) شنە و سروەیە كە نەرمی و ئارامییە. تەوژمی هەلكردنی با لەشاعیردا، بەكۆ ئاماژەی پێ دەكات (باكان)، بۆ سەلمانی توخمێكی نەگۆڕە، كە هەڵدەكەن چیتر هێور نابنەوە. هەڵبژاردنی با هەمان وێنەی تەحەدایە، سەرپێچیكردنە لە نەریتی خواست و خۆزگە كە وێنەی سروە و شنە بە زۆری بەكار دەبرێت بۆ دەربڕینی ناسكیی هەست و سۆز. لە كاتێكدا (با)كان پڕ لە مەترسی و هەڕەشەیە، وەلێ شاعیر خۆی دەداتەبەریان.
لەهەڵبەستی ''من دۆزەخم'' وەها دەست پێ دەكات: ''من خۆمێكی رەنج بەخەسارم هەیە...'' ئەم خۆمە تەواو لە خودی خۆی جیاكراوەتەوە. ''خۆمێك'' هەیە لەناواخنی ''من''دا كە بكەرە و هاندەرە بۆ ئەوەی لەویتر خۆی جودا بكاتەوە هەتا ئەو رادەییەی ئەویتر لێرەدا دەكاتە رووبەڕوو و پاساو بۆ كرداری خۆویستی و خۆشەویستی خۆم كە هەر ئەوە:''... ئاخر بۆیە من خۆمم زۆر زۆر خۆشەوێت، تۆش لەبەر خۆتمە هەر نەبێت، كەمێك هۆشت بەخۆتەوە بێت، نەفڕێت...'' ئەم ئامۆژگاری نەفڕینە وەك ئامۆژگارییەك هەر بۆ''خۆ''یەتی، واتە سەرەڕای یاخیبوونی، مەترسییەكیشی هەیە لەوەی بكەوێتەخوارێ، چونكو "نەفڕیت" فەرمانە، دەكاتە: ئەگەر فڕیت دەكەویت! ئەم كۆپلەیە لە بەشەكانی دواتر باشتر روون دەبێتەوە كاتێ دەڵێت:''رەنگە بفڕم و بچمە ناو ئاوێنەكەوە، بیرم كەوتەوە، هەموو فڕینێك هەوڵێكە بۆ كەوتن.'' شاعیر هەمیشە بەدوای فڕینەوەیە، بەڵام وشەی''ئەگەر''ی بەكارهێناوە بۆ ئەوەی محاڵبوونی دۆخەكەی بخاتەڕوو، هەر بۆیە بەدەرئەنجامێكی فەلسەفییانە كۆتایی پێدەهێنێت كە هەموو فڕینێك هەوڵێكە بۆ كەوتن! ئەمە هەوڵەكانی پێشینانمان وەبیردەهێنێتەوە وەك عەباس بن فەرناس كە لەفەڕینەكەیدا سەرنەكەوت. بەشێوەیەك لەشێوەكان ئەو هەڵوێستەی عەباس بن فەرناس هەوڵێكە بۆ شیعرییەت! شاعیریش لێرەدا فڕین وەك ئەودیوی ئازادی بەكار بردووە. ئازادی هەمیشە مەترسیەكە، بۆ دەربازبوون پێویستە خۆت لە مەترسی بدەیت. بەكارهێنانی ئاوێنە وەك دیوێكی محاڵە بۆ تیشكدانەوەی بیرۆكەی فڕین و ئازادی، كە بەوشەی "ئەگەر" ئەو خواستی ئازادییە دەردەبڕێت.
تەرخانكردنی زەمینەی شیعری لەلای شاعیرانی تر وەك هەور، ئەستێرە و خۆر هەڵبین... بۆ خۆیشی''بەڵام بۆ خۆم كێشەم لەگەڵ هەور و ئەستێرە و خۆردا هەبوو، بۆیە لە شیعری خۆمدا، ئەوان و زۆر شتی دیكەم ئەتككردن، تاكو بڕۆن و جارێكی دیكە روویان نەبێت بێن و بڕەوێنەوە و بربیسكێنەوە و بكوژێنەوە هەڵبێن و پاشان ئاوابن.'' وشەی ئەتككردن جۆرە توندییەكە بۆ وەستانەوە دژی ئەوەی دووبارە دەبێتەوە. هەڵاتنی خۆر و ئەستێرە... ئەم وێنەی بێزارییە كە شاعیر هەراسان دەكات، دیسان بە رەتكردنەوەی ریتمی خۆدووبارەكردنەوەی رۆژانەیە، كە ئەو لێیان رادەمێنیت؛ وەك خۆرهەڵهاتن و شەوداهاتن كە بێگومان ئەستێرەكان نوێنەری شەون. دواتر هەمان ئەو وێنەیە لە دووبارەبوونەوەی بەیانی، نیوەڕۆ، ئێوارە... بەناو یەكدا دەچن و لەبازنەیەكی بەتاڵدا دەخولێنەوە. بێگومان ئەوە هەستی شاعیرە كە دووبارەبوونەوەیان بۆ ئەو، لە هەمان كاتدا مایەیی بێزاری و دڵەڕاوەكەیە. ئەم دڵەڕاوكەیە لە نەزانینی گریمانەی داهاتووە، لەوەی ئاخۆ ''من''ی شاعیر چی بەسەردێت؟!.
شاعیر كە دەنووسێت هۆشی بەخۆی و بەدەوروبەری هەیە. تێگەیشتووە لەوەی "خۆی" پڕە لە كەموكوڕی، بەڵام رەتی هەموو بیروڕای "ئەوانی تریش" دەكاتەوە. بەرنگاریی هەموو جۆرە خۆشییەكیش دەبێتەوە كە تاكەكان هۆشیان بە هیچ نەبێت:''ئێوە دەڵێن: كە من چەوتم لار و وێڵ و گێل و خێلم، بۆ ئاگاداریتان من خۆشم ئەوانە دەزانم، كەواتە لێگەڕێن كۆیكەمەوە، ئەم قاپ و قاچاخی خەونە، ئەم نون و بوون و كەونە، بەڵكو ئێوە فریا بكەون ئەو خەڵكە چیتر هەڵە نەكەن لار نەوەستن سەلار سەنگین رەنگین بە رێیبكەن ژیانێكی خۆش- بەڵام بەبێ هۆش..."
خۆ خستنە بەرابەر بەنێوەندی گەمەی: ئێوە/ خۆم، شاعیر خۆی دەكاتە خانەیەك و ئەوانی دی لەخانەیەكی دیكە. ئامانجی ئەم جۆرە شیعرە بەرگریكردنە لەدۆزێك، وەستانەویە دژی هاوبەشكردن، لەگەڵ ئەوانەی كە لە راستیدا گوێی لێ ناگرن، گوێی پێ نادەن، بایەخی پێنادەن... بەڵام داواشیان لێ دەكات هاوبەشی تووڕەیی ئەو بن وەك مرۆڤێك. بۆ پێكاندنی مەبەستەكەیشی، ئەو پرۆسانەی بەكاریهێناون بریتین لە: بانگەوازكردنی خوێنەر، بواری وشەسازیی و فەرهەنگیی، چەمكی توندوتیژی، دادپەروەری، بۆچوون، دووبارەكردنەوەی وشەی سەر كۆپلەكان، دژییەكەكان. تەوەری مێژوویی، سیاسی، ئایینی، كۆمەڵایەتی، هتد.

جیهان لەسەر شانی قورسە
شاعیر دەڵێت: ''منتان وەك شەیتان دێتە پێشچاو؟ ئێوە هەرگیز بیرتان لە پیاوێك كردۆتەوە لە بۆشاییدا؟ ئەو پیاوە، دەڵێم كە رۆژانە خەریكە خۆی دەكێشێت، هەمان ئەو پیاوە نووسین فریای ناكەوێت، جیهان لەسەر شانی قورسە، رۆژەكان بۆ ئەو بارێكن كە ناتوانێت بیانگوێزێتەوە بۆ داهاتوو...'' ئەم وێنەی بەراوردكردنە بە فیگەری شەیتان، بێگومان لە وێناكردنی ئەوانی ترەوە بۆ ''ئەو'' لە بازنەیەكی بەتاڵدا دەسوڕێتەوە. وشەی خۆی دەكێشێت (consumer) بۆ نیشاندانی توندوتیژیی نەمانی هیز و وزەیەتی. ''پێشتر ویستم بڵێم: بەستەڵەكە ئەم جیهانە، چونكە هەرچی شتەكانی هەیە پێشترت بڕیاریان لێدراوە، جوان باش خۆش خراپ ناشیرین ناخۆش، ئەی من كارم چییە؟'' لێرەدا دێینەوە سەر تەواویی یاخیبوون و رەتكردنەوەی هەموو وێنەیەك و بیرۆكەیەك، كە پێشتر بڕیاری لەسەر دراوە. ئەم بڕیارە بە ''كۆ'' وەرگیراوە، هەموان كۆكن لەسەر ئەوەی مانگ جوانە، رۆژ كرانەوەیە... بۆیە ئەو دەپرسێت كە ئێوە پێشتر هەموو بڕیاڕێكتان دەركردووە چی بۆ ''من''ی شاعیر دەمێنێتەوە تاكو قسەی لەسەر بكەم و بەو شێوەییەی ''خۆم'' دەمەوێت قسەی لێ دەكەم، نەك بەو جۆرەی ئێوە پەسەندی دەكەن.
بێهودەیی لەم كوپلانەدا: ''خەون نەخۆشییە كوشندەكە- من خەونەكانم وەك دڵۆپەی ئاو، لە شاخێكی بەرزەوە بۆ سەر رووی گابەردێك دەتكێنە سەر گیانم، و لەسەرخۆ چاڵی دەكەن، كونی دەكەن، وردی دەكەن، ئەم گیانە هەرزان و تاڵانە...'' دەچنە تەك بێزاری و دڵەڕاوكە. جەستەی شاعیر وەك فیزیكی نییە لێرە، چونكو وشەی، "گیانم" بەكار دەبات، كە لایەنی رۆحییش دەگرێتەوە، هیچ بەهایەكی لەلای نەماوە. بەڵام، ئەم بەهایە هەمیشە گەمەیەكە، بەمبەستەوە ئەوپەڕ و ئەمپەڕی پێ دەكات. ئەم جێگۆڕكێیە بۆ قووڵكردنەوەی هەستی تەنیاییە كە ''من، خۆم'' لە دنیای ئەوانی تر ناگونجێم. ئەم وسیتێكی ئازدانەیە بۆ مانەوە لەبەرەی نەفرەتلێكراوەكان! پاشان هەست دەكەین كێشەیەكی گەورە لە ئارادایە، وەك ئاكامی نەهامەتیەكانی، سەبارەت بەخۆشەویستی، ''من ئەگەر هێزی خۆپیشاندانم هەبێت، یەكەمجار لەدژی خۆم رادەپەڕم، بەهەموو توانام، بەرامبەر خۆم دەوەستم و هاوار دەكەم: بڕوخێ دڵ... بڕوخێ دڵ... بڕوخێ دڵ...'' ئەم دروشمی یاخیبوونە مەجازیە لە دژی دڵ، بێگومان ئەودیوی دەكاتە هەرچیم بەسەرهاتووە هەتا ئێستا بەهۆی دڵە، بەهۆی خۆشەویستییە، وەلێ لەبەر ئەوەی هێزم نەماوە، بەرگریشم لەدەستداوە. كەوابێت خۆپێشاندانیش روو نادات!.

لەبنەڕەتدا گەمەیەكی زمانەوانییە
شیعرەكەی بەوە كۆتایی پێ دەهێنێت كە، ''پاش چەند ساڵێك، رۆژێك ئەو قسانەی سەرەوەم بیر دەكەونەوە، زۆر پێكەنینم بەخۆم دێت، چونكە بۆم دەردەكەوێت، شتەكە چ گاڵتەجاڕییەك بوو! بەڵام ئەوەی باشە، ئەوكاتە من بۆ هەمیشە خەوتووم. شەوتان شاد/ ژیانتان شاد.'' لێرەدا قفڵكردنی بابەتەكەی بەتەواویی لەسەر وشەی خەوتنە نەك ئەوەی بەدوایدا دێت؛ كە جۆرێك لە سڵكردنەوەی تێدایە بەرامبەر بە بەكارهێنانی وشەی مردن، چونكە دەەربڕینی رستەیەكی پەنهان لەم چەشنە: ''(بۆ هەمیشە) خەوتووم'' دوولای تێدایە، هەمیشە/ خەوتن، كە هەردووكیان پشتگیری لە واتای مردن دەكەن. هەرچی بەدوایشیدا دێت: ''شەوتان شاد/ ژیانتان شاد'' تەنها رستەیەكی پێشهاتە و پێش وەختە، كە لە هەنووكەوە بۆ داهاتووی ''خۆم'' لە مردنیدا ئاشكرای دەكات، وەك بزانێت كە ئاكامی ئەوەی دەیچێژێت هەر بەم شێوەیە كۆتایی پێدێت. بەڵام، گشتی لەبنەڕەتدا گەمەیەكی زمانەوانی شیعرییەتە، كە شاعیر بۆ پێكانی مەبەستەكانی دەبوو لە سەرەتاوە تاكو كۆتایی قفڵكردنی شیعرەكەی بەو شێوەیە دەربڕینەكانی ''خۆم'' بخاتەڕوو. تەنانەت كە لەسەرەتایشەوە پێداگریی لەسەر ناوی راستی خۆی دەكات: ''مەترسی داستان بەرزان'' ئەوەش هەر گەمەیەكە لە بەكارهێنانی راستی بۆ خزمەتی داهێنانی دەقێكی شیعریەت و خەیاڵیی.