چەرچڵ لە ژووری هەواڵەوە بۆ راڕەوەكانی سیاسەت

و/ فەرید دڵشاد

كتێبی ژیان لەناو هەواڵەكاندا باس لە ژیانی وینستۆن چەرچڵ سیاسەتمەداری بەناوبانگی بەریتانیا دەكات، لە دوای گەشتەكەی بەرێگە سەختەكانی ژیاندا، لەوكاتەی پەیامنێری جەنگ بووە تا ئەو كاتەی بووە بە سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا  لەماوەی جەنگی جیهانی و دوای جەنگ.
 كتێبەكە لە نووسینی ریچارد تۆی پڕۆفیسۆری مێژووی هاوچەرخ لە زانكۆی ئێكزێتەری بەریتانیا، كە خاوەنی چەندین كتێبی دیكەیە، دەربارەی كەسایەتی چەرچڵی رۆژنامەنووس و سیاسەتمەدار، مشتومڕێكی زۆری لەو بارەیەوە لێكەوتەوە. 
چیرۆكی ژیانی چەرچڵ، كە لە نێوان میدیا و سیاسەتدا دابەشكراوە، چیرۆكێكی دوورودرێژە پڕە لە دڵەراوكێ و سەركێشی لەگەڵ كاتدا، بەتایبەتی لەماوەی جەنگی دووەمی جیهان.

 چەرچەڵ و رۆژنامەنووسی
بە وتەی نووسەر، چەرچڵ پێش ساڵی 1900 دەستی بەنووسین كردووە بۆ رۆژنامەكان، پێش ئەوەی ناوێكی لە جیهانی سیاسەتدا بۆخۆی نەخشاندبێت، لەوكاتەدا چەرچڵ سیمبوڵێك بوو لە جیهانی دروستكردنی هەواڵدا، بەو هۆیەشەوە رۆژنامەكان بەشدارییان كرد لە دروستكردنی سیاسەت لای چەرچڵ، كە دنیای لێ پڕكرابوو خەڵكەكەشی بەخۆیەوە سەرقاڵ كردبوو.
خۆ ئەگەر چەرچڵ هەوڵ و كۆششی خۆی كردبێتی بە پاڵەوانی سەردەمەكەی، ئەوا هەر رۆژنامە بوو ناوبانگی بۆ ئەو پەیداكرد، رۆژنامە و چاپەمەنییەكان وێستگەیەكی گرنگی كەسایەتی سیاسی چەرچڵ بوون، ئەو دەستكەوتە مادیەی لە بواری رۆژنامەنووسی دەستی دەكەوت، بووە پاڵپشت بۆی تا لێوەی بچێنە جیهانی سیاسەتەوە.
نووسەر لە كێتبەكەدا وێڵ بووە بە دوای ئاشكراكردنی وێستگەكان و تایبەتمەندییەكانی ئەو پەیوەندییەی لە نێوان ژیانی سیاسی چەڕچڵ و پیشەكەی لە جیهانی رۆژنامەگەری هەیبووە، بەراوردی نێوان كەلتووری هەواڵسازی و دروستكردنی هەواڵ لە سەردەمی چەرچڵ دەكات، بە بەراورد بەو گۆڕانە مەزنەی ئەمڕۆ میدیا پێی گەیشتووە.

لە دایكبوون و مردن لەسەر پەرەی یەكەمی رۆژنامە
نووسەر سەرەتای بەشی یەكەمی كتێبەكەی بە تیشك خستنە سەر ساتەوەختی لەدایكبوونی چەرچڵ دەستپێدەكات، كە زۆر جیاواز بوو لە لەدایكبوونی هاوتەمەنە بەریتانیەكانی لەو سەردەمەدا. هەواڵی لەدایكبوونی چەرچڵ لە 30ی تشرینی دووەمی ساڵی 1874، لە لاپەڕەی یەكەمی رۆژنامەی»The Times»، نەك وەك یەكێك لە هەواڵەكان، بەڵكو وەك ریكلامێكی پریپەید لە لاپەڕەی لەدایكبووندا بڵاوبۆوە، لەو كاتەدا لاپەڕەی یەكەمی بەناوبانگترین رۆژنامەی بەریتانی بە تەواوی تەرخانكرابوو بۆ ریكلام كە پەیوەندی بە هەواڵی شووکردن و ژنهێنان و لەدایكبوون و مردن و ئاهەنگ و خزمەتگوزارییە جۆراوجۆرەكانەوە هەبوو. لەكاتی مردنی چەرچڵ لە ساڵی1965 رۆژنامەكە هەواڵی مردنی چەرچڵی لە لاپەڕەی یەكەم بڵاوكردەوە، لەو سیاسەتە لایدا كە لاپەڕەی یەكەم تایبەت بوو بە ریكلامە پریپەیدەكان، نەك هەواڵ.

لە نێوان تفەنگ و پێنووسدا
نووسەر لە بەشی یەكەمدا رۆشنایی دەخاتە سەر پەروەردەی چەرچڵ و خوێندنەكەی، ئەو كات لە قوتابخانەی بەناوبانگ دەستی پێكردووە، تا دەگاتە كۆلێژی سەربازیی بەناوبانگی «ساندهێرس» كە منداڵانی خێزانە ئەرستۆكراتیەكانی تیادا وەردەگیران. كتێبەكە ئارەزووی چەرچڵی نمایش كردووە، بۆ ئەوەی ببێتە كەسێكی پیشەیی لە بواری نووسیندا، ئەوە سەرەڕای ئاڕاستەكردنی بەرەو كۆلێژی سەربازی، هەروەها دەرفەتی ئەوەی پێدرا، كە لە سوپای بەریتانیادا خۆی تۆمار بكات.
 نووسەر سەرەتای ژیانی چەرچڵ لە رووماڵكردنی جەنگ و شەڕەكاندا دەخاتەڕوو. دوای دەرچوونی لە زانكۆی ساندهێرس كاتێك تەمەنی بیست ساڵ بوو، لە ساڵی 1895گەشتێكی كرد بۆ  كوبا، بۆ رووماڵكردنی جەنگی سوپای ئیسپانیا لەگەڵ شۆڕشگێڕانی كوبا، هەروەها دوای گەڕانەوەی لە كوبا لە ساڵی 1896، ئاماژە بە گەشتەكەی دەكات بۆ هیندستان، ئەو كات لەگەڵ ئەو كەتیبە سەربازییە بووە، كە دوای تەواوكردنی خوێندن پەیوەندی پێوە كردبوو، دواتر لە هیندستان سەرقاڵی رووماڵی هەواڵی شەڕ و جموجۆڵەكانی سوپای بەریتانیا بوو بۆ رۆژنامەی «The Telegraph» و «Pioner»ی هیندستان.

ئەركی چەرچڵ لە دۆڵی نیل
چەرچڵ دوای گەڕانەوەی لە هیندستان لە ساڵی 1898، لە چوارچێوەی هەڵمەتی فەرماندەی بەریتانی جەنەڕاڵ «هێربێرت كیچنەر» كە ئەوكات فەرماندەی سوپای میسر بوو، یاوەری سوپای بەریتانیا دەكات لە ئەركێكی سەربازیدا لە سودان، ئامانجی ئەم هەڵمەتە نەهێشتنی شۆڕش و دەوڵەتی مەهدی بوو كە 13 ساڵ لەوەبەر شكستی بە سوپای بەریتانیادا هێنابوو. چەرچڵ سەرەتا رووبەڕووی ئاستەنگ بۆوە، كە نزیك بوو بێبەشی بكەن لە گەشتەكەی بۆ سودان، لە هەمووی گرنگتر كە سەرۆكی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكە، ژەنەڕاڵ كیتچنەر، ئامادە نەبوو یاوەری پەیامنێرانی جەنگ بكات بۆ هێزەكانی، بەڵام چەرچڵ توانی بە پەیوەندییە بەرفراوانەكانی رازی بكات ئەو گەشتە بكات.

شێوازێكی نوێی گێڕانەوەی هەواڵ و راپۆرت
نووسەر دەڵێت: چەرچڵ لە سودان بیری لە داهێنانی شێوازێكی نوێ بۆ نووسینی راپۆرتەكانی كردەوە، جیاواز لەوەی لەوكاتەدا لە چاپەمەنی بەریتانیادا باو بوو. سەرەتا هەوڵی دەدا بابەتەكانی بەبێ ئیمزا بڵاوبكرێنەوە وەك نامەیەك كە بۆ هاوڕێیەكی دەنێردرێت، تا ئەو هاوڕێیە بەبێ ئاگاداری نووسەر بڵاوی بكاتەوە. چەرچڵ لە وتارێكدا بۆ هاوڕێكەی، رۆژنامەنووس «ئۆلیڤەر بۆرسویك» ئەو پاساوانە روون دەكاتەوە، كە بانگیان كردبوو بۆ گرتنەبەری ئەم شێوازە و دەڵێت: «ئەمە شێوازێكی ئەدەبییە، كە شتێكی سەرنجڕاكێش و چێژبەخش دروست دەكات».بەڵام ئەو وتارەی كە چەرچڵ لە سودانەوە نووسیبووی، وەك خۆی ویستی بڵاو نەكرایەوە، بەو پێیەی بەشی سەرنووسەری رۆژنامەی «مۆرنینگ پۆست» دەستكاری دەكرد و وەك راپۆرتی رۆژنامەوانی بڵاوی دەكردەوە. بە وتەی نووسەری كتێبەكە، ئەمە چەرچڵی پەیامنێری رازی نەكرد، كە ئاواتەخوازی هاتنە پێشەوەی شێوازێكی رۆژنامەوانی نوێ بوو، بەشێوەیەك جیاواز بێت لەوەی باو بوو، لەبەرئەوە چەرچڵ  لە نووسینی چەند نامەیەكدا بۆ دایكی و هاوڕێكانی ناڕەزایی خۆی لە كارەکانی سەرنووسەر باسكردبوو.

چوونە ناو راڕەوەكانی سیاسەت
چەرچڵ لە بەهاری ساڵی 1899 دوای ئەوەی رووماڵی لەشكركێشی سودانی كرد، گەڕایەوە بەریتانیا، دوای چەند رۆژێك چوو بۆ رووماڵكردنی جەنگێكی دیكە لە باشووری ئەفریقا.چەرچڵ پێش ئەوەی گەشت بكات بۆ باشووری ئەفریقا بۆ رووماڵكردنی جەنگی نێوان ئیمپراتۆریەتی بەریتانیا و كۆماری بویر لە ئەفریقا، دەرفەتی ئەوەی هەبوو بەدوای جیهانی سیاسەتدا بگەڕێت، كە دواتر دەچووە ناو رارەوەكانی سیاسەتەوە. لە هاوینی ئەو ساڵەدا چەرچڵ بانگ كرا بۆ ئەوەی لە هەڵبژاردنی لاوەكی لە» ئۆلدهام» بەشداری بكات. هەرچەندە بەختی نەبوو كورسییەكی پەرلەمان بەدەست بهێنێت، بەڵام توانی خۆی بەو حزبە سیاسییە بناسێنێت، كە رۆژنامەی «زە مەیڵ» ستایشی بیرۆكە سیاسییەكانی و شێوازی پێشكەشكردنی دەكرد. 
چەرچڵ لە ئۆكتۆبەری 1899 گەشتێكی بۆ باشووری ئەفریقا كرد، لەوێ زۆر نەمایەوە، دوای ئەوەی لەگەڵ كۆمەڵێك سەربازی بەریتانی بە دەستی بۆرەكان دەستگیركرا.رۆژنامەی «ناتال دەیلی» ئەفریقای باشوور، ساڵانێك دوای ئەو جەنگە چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ «فرانز چانگوێن» بڵاوكردەوە، كە لەنێو ئەو گروپەدا بوو كە چەرچڵیان دەستگیركرد. پێی وابووە كەسانی وەك چەرچڵ  وەك رۆژنامەنووس ئاگری شەڕ خۆش دەكەن.

كاتێك پەیامنێر خۆی دەبێتە هەواڵ
بڵابوونەوەی هەواڵی دەستگیركردنی چەرچڵ لەلایەن تەلەگرافەوە گەیشتە زۆرێك لە رۆژنامەكانی بەریتانیا، كە لە 17ی تشرینی دووەمی 1899 بڵاویكردەوە، باسی ئەو پیاوەی كردووە كە پاڵەوانێكی بەریتانیایە، بەهۆی ئەوەی لەگەڵ سوپادا بەشداری كردووە بۆ وەستاندنی پێشڕەویی بۆرەكان. پێدەچێت بازنەی فراوانبوونی قسەكردن لەسەر قارەمانێتی چەرچڵ لە بەرژەوەندی ئەو نەبووبێت، بەتایبەتی لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ئەو دەنگۆیانەی كە دەیانوت كاتێك دەستگیركرا دەمانچەیەكی پێ بووە، ئەمەش وایكرد كە دەستگیركراوەكانی بە دیلی جەنگ بزانن نەك رۆژنامەنووس، هەرچەندە رێگەیان پێدا راپۆرت لەسەر رووداوەكان بنێرێت، هاوكات رێگەیان دا پەیامنێرێكی ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز چاوپێكەوتنێكی لەگەڵدا بکات. 
نووسەر باس لەوە دەكات چەرچڵ زۆر لە دیلێتیدا نەمایەوە، دوای چەند رۆژێك توانی خۆی دەرباز بكات و لە سایەی هاوكاریی هەندێك لە هاوڕێ‌ ئینگلیزەكان گەیشتە ناوچەكی كۆلۆنیالیستی پورتوگالی و لەوێشەوە بۆ كۆلۆنیالیستی بەریتانیا. نووسەری كتێبەكە پێی وایە ئەوەی لە باشووری ئەفریقا بەسەر چەرچڵدا هاتووە، هاوكارییەكی زۆری كردووە بۆ ئەوەی ببێتە یەكێك لە ئەستێرە دیارەكانی بواری رۆژنامەگەری، دواتریش بەشداری دەكات لە پێدانی پێگەیەكی دیار لە ناو حزبە سیاسییەكانی بەریتانیادا. دوای گەڕانەوەی لە گەشتێكی بۆ باشووری ئەفریقا، چەرچڵ دەستی بە كاری سیاسی كرد و توانی بگاتە داون ستریت، شوێنی دانیشتنی حكومەتی بەریتانیا، لەوێ وەك ئەندامی پەرلەمان بۆ بازنەی هەڵبژاردنی «ئۆڵدهام» هەڵبژێردرا. چەرچڵ پێی وایە رۆژنامەكان ئەو هەلەیان بۆ رەخساندووە، وەك سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا بگاتە لوتكەی شكۆمەندیی سیاسی.

سەرچاوە: الجزیرة