مەحمود شێرزاد
چۆن بزانین به دروستی چووینه‌ته بوارەکه‌وه؟
هه‌موومان له بوارێک یا له چه‌ند بوارێکدا چالاکین، ئه‌مه ئاساییه. که‌چی زۆربه‌ی کاته‌کان که‌سه‌کان رقیان له هاوپیشه و هاوبواره‌کانی خۆیانه، بۆ نمونه ململانێ له‌گه‌ڵ هاوبوارەکەی خۆیان ده‌که‌ن، چاو‌دێریان ده‌که‌ن، هه‌وڵده‌ده‌ن هه‌ڵه‌یه‌ک یان که‌موکوڕییه‌ک له کاره‌کانیاندا بدۆزنه‌وه و ره‌خنه‌یان لێ بگرن و هێرش بکه‌نه سه‌ریان. ئه‌م حاڵه‌ته جگه له بواره ماددیی و زانستیی و دینییه‌کاندا ته‌نانه‌ت له بواره مه‌عنه‌وییه‌کانیشدا زۆر ده‌بیندرێ.
راستییه‌که ئه‌مه‌یه هه‌رکه‌س هۆشی له‌سه‌ر هاوبواره‌کانی خۆی یان هه‌رکه‌سێکیتر بێ، نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه هۆشی لای خۆی و لای بوارەکەی خۆی نییه، نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه له بواره‌که‌ی خۆیدا قووڵ نه‌بۆته‌وه، نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه له‌گه‌ڵ بواره‌که‌یدا یه‌کیان نه‌گرتووه و هێشتا مه‌ودا هه‌یه له نێوانیاندا. هه‌رکه‌س به ره‌سه‌نی بڕواته هه‌ر بوارێکه‌وه و ره‌سه‌نایه‌تی ئه‌م بواره وه‌رگرێ، هه‌رگیز و له هیچ حاڵه‌تێکدا کاری به هیچ که‌سێکیتر نییه، چونکە هۆشی به ته‌واوی له‌سه‌رخۆیه‌تی، هۆشی به‌ته‌واوی له‌سه‌ر کاره‌که‌ی خۆیه‌تی و له بواره‌که‌دا نووقم بووه. تا ئێستا هیچ بوارێکی دروست و راسته‌قینه نه‌یگوتووه بڕۆ چاو‌دێری خه‌ڵک بکه بزانه کێ له بواری مندا راسته‌قینه و کێ ناڕاسته‌قینه‌یه؟! ئه‌ی تۆ بۆ ئه‌م کاره ده‌که‌ی؟! له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌ر له هه‌موان خۆت ئه‌م بواره‌ت به ناڕاسته‌قینه‌یی وه‌رگرتووه. که‌واته چاوه‌دێری خۆت بکه بزانه چاو و خه‌یاڵت له‌سه‌ر خۆت و کاره‌کانی خۆته یان خه‌ڵک و کاری خه‌ڵک؟ ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر خۆته زۆر باشه و قووڵتر به‌ره‌وه، ئه‌گه‌ریش له‌سه‌ر خۆت نییه، بگه‌ڕێوه سه‌رخۆت و لێگه‌ڕێ با هه‌موو دنیا بۆ نمونه یۆگی، پزیشک، دارتاش، فیته‌ر و..هتدی ناڕاسته‌قینه بێ، به تۆ چی! دروسته‌که ئه‌مه‌یه خۆت راسته‌قینه بی، ئه‌مه ته‌واوه.
بنەماکانی سەرکەوتن
چوار خاڵ بنه‌مای سه‌رکه‌وتنن، یه‌که‌م: به‌رده‌وامبوون، دووه‌م: په‌له نه‌کردن، سێیه‌م: ململانێ نه‌کردن له‌گه‌ڵ ئه‌وانیتر، چواره‌م: فه‌رامۆشکردنی ئامانج. فه‌رامۆش کردنی ئامانج یانی ئه‌وه‌ی له‌کاتی هه‌وڵداندا بیر له ئامانجه‌که‌ت مه‌که‌وه و ته‌نیا له هه‌وڵه‌که‌دا نغرۆ به. چونکه بیرکردنه‌وه‌که‌ت ناهێڵێ هه‌وڵه‌که‌ت بۆ گه‌یشتن به ئامانج کامڵ بێ. یانی ته‌نیا هه‌وڵبده و بیر له‌وه مه‌که‌وه که بۆی هه‌وڵده‌ده‌ی. ئه‌و ساته‌ی فه‌رامۆشی ده‌که‌ی روو ده‌دا، به‌ڵام هه‌تا له بیرت بێ، دوورتر ده‌که‌وێته‌وه.
دەتەوێ سەرکەوی؟
ئەگەر دەتەوێ سەرکەوتوو بیت کەواتە هۆشت لەسەر خۆت و کارەکانی خۆت بێت. تۆ «وزە»یت، هۆشت لەسەر هەر کەس و هەر شتێک بێت وزەکەت دەچێتە سەر ئەو، بۆ نمونە کاتێ هۆشت لەسەر خۆت و کارەکە و بوارەکەی خۆت بێ، ئەوا وزە بە خۆت و کارەکە و بوارەکەت دەدەیت، بەمشێوەیە سەردەکەوی، بەڵام ئەگەر هۆشت لەسەر کەسێکیتر و کار و چالاکییەکانی کەسێکیتر بێت، ئەوا وزەی تۆ دەچێ بۆ ئەو، واتە ئەو بەهێز دەکات، یانی بەدەستی خۆت، خۆت لاواز دەکەیت و ئەو بەهێز دەکەیت. سەر نەکەوتن گەلێک هۆکاریی لە پشتە، هۆکاریی ناخەکیی هەیە و هۆکاریی دەرەکیی هەیە، بەڵام هۆکارە ناخەکییەکە سەرەکییە، یانی ئەگەر بیرکردنەوە و وێنا و هەستت بۆ کارەکە و بۆ بوارەکە ئەرێنی و خۆش نەبێ و ئەم سێ رەهەندە پێکەوە هاوئاهەنگ نەبن ئەوا تۆ لەدەرەوە سەر ناکەوێت. هەمیشە خەڵکێکی زۆر روو لە بوارە جیاجیاکان دەکەن، بەڵام هەمیشە یەکێکیان سەردەکەوێ و ئەوانیتر سەرناکەون. یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکان ئەوەیە کاتێ ئەو یەکە سەردەکەوێ ئاگایانە یان نائاگایانە دڵنیا بووە کە سەردەکەوێ، هۆکارێکیتریشی ئەوەیە کاتێ کەسێک سەردەکەوێ ئەوانیتر راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ دەست بە دژایەتی دەکەن و هەوڵدەدەن شکستی پێ بێنن، واتە هۆشیان لەسەر خۆیان و بوارەکەی خۆیان نامێنێ و بەو کەسەوە سەرقاڵ دەبن، کەچی نازانن بەم کارە ئەو کەسە زیاتر سەردەکەوێ و ئەوانیش شکستێکی قووڵتر دەخۆن. هۆکارەکەشی ئەوەیە ئەو وزەیەی دەبوو بۆ سەرکەوتنی خۆی بەکاری بێنێ، بە ئاسانی دەیدا بەو، بۆ نمونە بەردەوام ئەو بە سەرکەوتوو یان بە چالاکتر لە خۆی وێنا دەکا، لە بەرەنجامدا ئەوە روودەدات، ئەم گەردوونە هەمووی وزەیە و هەموو شتەکان وزەن. کەواتە ئەگەر دەتەوێ سەرکەوتوو بی؟ بەڕادەیەک هۆشت لەسەرخۆت بێ لە بوارەکەدا وەک ئەوەی تەنیا تۆ لەم بوارەدا چالاک بی و کەسیتر نا!
ته‌رکیز و سەرکەوتن!
تەرکیز پەیوەندی راستەوخۆی بەسەرکەوتنەوە هەیە، چۆن بتوانین تەرکیزمان بەهێز بکەین و لەسەرخۆمان و لەسەر بوارەکەی خۆمان رایبگرین. وەک هەموان دەزانن لەسەرەتادا زەین (بیرکردنه‌وه و عاده‌ت و حه‌ز و وێنه و خه‌یاڵات و وه‌همه‌کان) به هه‌وڵدان کونتڕۆڵ ناکرێ. هیچ که‌س ناتوانێ به هه‌وڵدانی راسته‌وخۆ مێشکی کونتڕۆڵ بکا. به پێچه‌وانه، ئه‌گه‌ر هه‌وڵبده‌ین کۆنتڕۆڵی بکه‌ین به‌هێزتر و ئاڵۆزتر ده‌بێ. یه‌کێک له نزیکترین رێگا ناڕاسته‌وخۆکان بۆ هه‌موان ئه‌وه‌یه زەین ئازاد بکه‌ین و ته‌نیا چاوه‌دێری بکه‌ین، لێگه‌ڕێین با بڕوا و ته‌نیا سه‌یری بکه‌ین، خۆمان پێی بڵێین بڕۆ، بۆ هه‌ر کوێ و بۆ لای هه‌رشتێک ده‌چی بچۆ! خۆمان به‌س بینه‌ر بین و لێکدانه‌وه بۆ شته‌کان نەکەین. با له‌سه‌ر راهێنانی چاوه‌دێریکردنی زەینمان به‌رده‌وام بین، سه‌ره‌تا نامۆیه، به‌س ئه‌گه‌ر ماوه‌یه‌ک به‌رده‌وام بین بەرە بەرە شاره‌زا و ئاشنا ده‌بین و چاو‌دیریکردن به خۆکار رووده‌دا. دوای قووڵبوونه‌وه له‌م راهێنانه‌دا زەین له ناوه‌ندی خۆیدا ئۆقره ده‌گرێ، ئێستا ته‌رکیز رووده‌داو خۆمان پاشای مێشکی خۆمانین نه‌ک کۆیله‌ی مێشکمان. بەمشێوەیە دەتوانین هۆشمان لەسەر خۆمان و بوارەکەی خۆمان بێ و لەهەر بوارێکدا چالاک بین سەرکەوتن بەدەست بێنین.
