تیپی شانۆی شۆڕش

10:43 - 2023-03-13
کەلتور
376 جار خوێندراوەتەوە

عەباس عەبدولڕەزاق 


دوای ئاشكرابوونی شانەی رێكخستنەكانمان و دەستگیركردنی چەند هاوڕێیەكمان، بڕیاردرا پەیوەندی بە هێزی پێشمەرگەوە بكەین.
كاتێ شارمان بەجێهیشت، چووینە ناوەندی كۆمەڵە و لەوێ لەگەڵ عەلی بچكۆل دانیشتین و لە بارەی شانۆ و پێشمەرگایەتییەوە قسەمان كرد، مەلا بەختیاریش لەوێ  بوو.
كاتی خۆی لە یەكێتی لاوانی كوردستان تیپێكی هونەریمان دامەزراندبوو، لە سەر بنەمای شۆڕشی رۆشنبیریی چین كارمان دەكرد، لەپێناوی هۆشیاركردنەوەی خەڵكی دەرەوەی شارەكان شانۆكانمان دەبردە گوندەكان و لەوێ نمایشمان دەكردن.
هەر ئەو كاتەش رۆژنامەی (التأخی) بەلاپەڕەیەك لە كارەكانمان دوا و بە مانشێتی گەورە نووسیبووی (الشبیبە الدیمقراطی الكوردستانی ینقل المسرح من المدینە الی الریف)، بۆیە لەمجارەشیاندا ویستم جارێكی دیكە ئەو ئەزموونە دووبارەی بكەینەوە لە ناوچە ئازاد كراوەكاندا.

بڕیاری دامەزراندنی تیپێكی شانۆییمان دا
ئەوەبوو منیان نارد بۆ دەزگای راگەیاندن كە ئەو كاتە ئەرسەلان بایز سەرپەرشتی دەكرد، لەو ماوەیەی لەوێ بووم، لەگەڵ بێژەرەكان  دوو زنجیرە درامای  رادیۆییم تۆماركرد بە ناوی (راپەڕینی قەڵادزە و داستانی هەڵۆی سوور)، هەر لەو سەروبەندەشدا خوێندكارانی پەیمانگەی هونەرە جوانەكانی سلێمانی مانیان گرتبوو، بەوهۆیەشەوە كۆمەڵێكیان پەیوەندیانكرد بە هێزی پێشمەرگەوە، لەوانەی لە بەشی شانۆ بوون: (قادر ئەحمەد ناسراو بە حاجی كاروان، بەكر عەبدوڵڵا، لوقمان، ئازاد ناسیح ناسراو بە ئازاد كەركوكی، ئاراس، سەركەوت تارۆ)، ئیتر ئەو كۆمەڵە خوێندكارە پەیوەندییان بە منەوەكرد و دوای چەند دانیشتنێك، بڕیاری دامەزراندنی تیپێكی شانۆییمان دا.
دواتر لە هەولێریشەوە چەند هونەرمەندێك پەیوەندییان پێوەكردین، وەك: (غازی غەفور، موئەید فەقێ - و پەیمان بەگوگیش لەوی بو بەڵام ئەو نەمایەوە)، سێ پێشمەرگەش لە كەرتی زیندان كە بەهرەی نواندنیان هەبوو بەناوی (نەبەز، عومەر، پاشا) بەشدارییان لەگەڵ كردین و ئیتر خۆمان بۆ كارەكانمان ئامادەكرد، بەڵام  ئەوەندەی پێنەچوو كە لوقمان و سەركەوت و ئاراس رۆیشتن.
یەكەم بەرهەممان (شانۆیی فایل 67) بوو نووسینی ئیسماعیل فەهد ئیسماعیل كە نووسەرێكی فەلەستینی بوو، منیش ئامادەم كردبوو.

وەرزش و  راهێنانی دەنگ
بۆ ئەوەی لەگەڵ واقیعی كوردستان بگونجێت دەستكاریی دەقەكەم كردو ناوەكەیمان گۆڕی بە (كێ كوشتی). پڕۆڤەكانمان دەستپێكرد، هەموو بەیانییەك ئەندامانی تیپەكە زوو هەڵدەستان بۆ وەرزش و  راهێنانی دەنگ و شێوازی دەربڕین، بڕیاریشماندابوو كە شانۆییەكە تەواو بوو لە گۆڕەپانەكەی زەڵێ نمایشی بكەین، بۆ ئەوەش بیرمان لە دروستكردنی سەكۆیەك كردەوە، خشتمان بڕی و شوێنەكەمان بەگڵ پڕكردەوە، كاروباری دیكۆریشمان بە هونەرمەندی شێوەكار رابەر جەلالی رەحمەتی سپارد، رابەر خەڵكی هەولێر و دۆستێكی نزیكی غازی غەفور بوو، هەریەك لە هونەرمەندانیش (دلێر ئیبراهیم و ئاراس ئیبراهیم) لە تیپی موزیكی شەهید كارزان، موزیكی شانۆییەكەیان گرتە ئەستۆ، لەگەڵیشیدا گۆرانی (هێدی هێدی) شیعری (پوشكین) و وەرگێڕانی شێركۆ بێكەس، ئاوازی مامۆستا دلێر ئیبراهیم، بەو جۆرە شانۆییەكە كاری موزیكی تایبەت بەخوی بۆكرا.
لەگەڵ بەردەوامی پڕۆڤەكەمان دیكۆر و پێداویستییەكانی دیكەش ئامادەكران، كە بێگومان دیكۆر و هەموو كارەكانی دیكەش لە سەر بنەمای شانۆی گەڕۆك دروستكرابوو.
مام جەلال وتارێكی لە بارەیەوە نووسی
یەكەم كارمان هاتە بەرهەم و بە ئامادەبوونی هەڤاڵ مام جەلال و ئەندامانی سەركردایەتی و مەكتەبی عەسكەری و پێشمەرگە و خەڵكی گوندەكان نمایشكرد، شانۆییەكە دەرهێنانی عەباس عبدولڕەزاق بوو، ئەم ئەكتەرانەش تیایدا بەشدار بوون (حاجی كاروان  لە رۆڵی محقق، ئازاد ناسح  لە رۆڵی نانەوا، بەكر عەبدوڵڵا لە رۆڵی پاسەوان، غازی غەفور لە رۆڵی حەسحەس، عومەر لە رۆڵی حیكایەتخوان، نەبەز  حیكایەتخوان، دوو ژنیشمان لەگەڵ بوون (بێگەرد هاوسەری حاكم شۆڕش، ئەوەی تر شەهلا).
هەڤاڵان شانۆییەكەیان زۆر بەدڵ بوو، تەنانەت هەڤاڵ مام جەلال وتارێكی لە بارەیەوە نووسی و لە گۆڤاری رێبازی نوێدا بڵاوكرایەوە.
دوا بەدوای ئەو نمایشە، خۆمان سازكرد لە چەند شوێنێكی دیكەش نمایش بكرێت، كەرەستە و پێداویستییەكانمان برد بۆ (شێنێ) لەوێش نمایشمانكرد، هێرۆخانیش بەكامێرای ڤیدیۆ تۆماریكرد، لەم ساڵانەی دواییدا چەند جارێك لە كەناڵی كوردسات و تەلەفزیۆنی گەلی كوردستان پیشان درا.
دوای نمایشەكەی شێنێ خۆمان ئامادەكرد بۆ گەشتێكی دوور و درێژ بۆ ناوچەكانی  باڵەكایەتی و وەرتێ و دۆڵی پڵنگان.
رۆژی پێش  رۆیشتنمان،  تیمەكەمان ئامادە بوو، ئێوارەكەی  سەردانی ئەرسەلان بایزم كرد لە توژەڵە، لە ناو چادرەكەی  كامێرایەكی هەشت ملیمی سینەمایم بینی لەگەڵ چەند پارچە فیلمێك، وتم: ئەو كامێرایە چییە و بۆ لێرەیە؟ ئەرسەلان بایز وتی: ئەوە كاتی خۆی شەهید دكتۆر خالید بەكارێهیناوە، وتم: بۆ نایدەی بە من بەكاری بهێنم؟ ئەویش وتی: لێی دەزانی؟ وتم: بەڵی، كاتی  ئاوارەیمان لە ئیسفەهان چەند خولێكم بینیوە بەتایبەت لەسەر ئەم كامێرایە كە جۆری كانونە. ئیتر كامێراو فلیمەكانم وەرگرت.

لە ئێوارەیەكدا شانۆییەكە نمایشكرا
رۆژی دواتر هەموو پیداویستییەكانمان لە دیكۆر و كەرەستەكان كردە كۆڵەپشتەوە و بەڕێكەوتین بۆ ناوچەی دەرگەڵە لە باڵەكایەتی، ئەو كات  شادڕەوان قادر خەبات سەرپەرشتی ئەو ناوچەی دەكرد، دوای چەند رۆژێك ستەیج و دیكۆرەكانمان ئامادەكرد و لە ئێوارەیەكدا شانۆییەكە نمایشكرا، ژمارەیەكی یەكجار زۆر لە دانیشتوانی ناوچەكە و پێشمەرگە ئامادەیبوون و تەنانەت لە شارەكانیشەوە خەڵك هاتبوون.
كە شانۆگەرییەكە تەواو بوو، كۆچكردوو قادر خەبات  هاتە لامەوە و وتی: وەڵا خەریك بوو فیشەكێك بنێم بە محققەكەوە.
رۆژی دواتر خۆمان پێچایەوە رۆشتین بەرەو وەرتێ،  لەوێ خوالێخۆشبوو جەبار فەرمان كە رابەرسیاسی بوو هاوكاری كردین، هەروها دكتۆر كەمال خۆشناویش كە لێپرسراوی میحورەكە بوو، شەوەكەی لە راگەیاندن ماینەوە لە چاپخانەی شەهید عەبدولخالق مەعروف، لەگەڵ سەعەدوڵڵا پەرۆش ئاشنایەتیم پەیداكرد.
دواتریش چوینە دۆڵی پڵنگان و لە بارەگای سوارئاغا ماینەوە، ویستمان بڕۆین بۆ دەشتی كۆیە، شێخ شەماڵی باخ كە لەوكاتەدا لە دۆڵی پڵنگان بوو، لێپرسراوی دەشتی كۆیەبوو بۆیە پێیخۆشبوو بڕۆین بۆ ئەو سنوورە، بەڵام ئەندامانی تیپەكە ماندوبوون، بۆیە بڕیارماندا بگەڕێینەوە و ماوەیەك  پشوو بدەین ئینجا گەشتێكی دیكە بكەین. 
من كامێراكەم پێبوو، شەهید شێخ شەماڵ وتی: ئەوان نایەن تۆ وەرە، دوایی ئەتنێرمەوە، ئەوەبوو ئەندامانی تیپەكە گەڕانەوە و منیش لەگەڵ شەهید شێخ شەماڵ رۆیشتم بۆ بەری دەشتی كۆیە،  لەوێش لە چالاكییەك بۆ ناوكۆیە بەشداریمكرد، لەگەڵ شەهید سەرباز بە كامیراكەم وێنەم دەگرت.
هەر لەوێ ئاشنایەتیم لەگەڵ لالۆ رەنجە پەیداكرد و هاوكاریم كردن بۆ دامەزراندنی تیپی هونەری چەوساوەكان، ئەندامانی تیپەكە هەمویان پێشمەرگەی تیپی 93ی كۆیە بوون.

ناچار بوین چۆڵی بكەین
لالۆ رەنجە دەنگێكی زوڵاڵی هەبوو، سروودەكانی زۆر بە حەماسەوە دەوت. ئەوكاتە ناكۆكی و پێكدادان لە نێوان یەكێتی و گروپێكی ئیسلامی لە سەرگەڵو دەستیپێكرد، ئەرسەلان بایز بروسكەیەكی بۆ كردم تا بەزوترین كات بگەڕێمەوە.
تیپەكان لە ناوچەی بەرگەڵوو كۆبوونەوە و چەند شەڕێك بوو، لەوێ سەڵاحی موهەندیس شەهیدكرا و منیش گەڕامەوە بۆ زەڵێ.
ئەندامانی تیپەكە خۆمان ئامادەكرد بۆ شانۆگەرییەكی دیكە بەناوی (هاوارێكی تاساو)، دوو ئەندامی دیكە بۆ تیپەكەمان زیادبوون، (هاوڕێ و مەحمود)، شانۆكاربوون و رۆڵی سەرەكی شانۆییەكەیان وەرگرت.
پڕۆڤەمان كرد، بەڵام ناوزەنگ و زەڵێ و ناوچەكە بەگشتی بەهۆی شەڕی هێزی پشتیوان لەگەڵ دەوڵەتی ئێران ئارام نەبوو، ناچار بووین چۆڵی بكەین و رۆیشتین بۆ باوزێ و دواتریش لە بەرگەڵو جێگیر بووین، پێشتر بۆ ماوەیەك لە هەڵەدن بوین.
لەوێش سەرگەرمی كردنەوەی پێشانگەیەكی فۆتۆگرافی بووین، دواتر لە مزگەوتەكەی هەڵەدن نمایشمانكرد.
گفتوگۆی نێوان شۆڕش و حكومەتی عیراق دەستیپێكرد، پیشانگەكەمان برد بۆ بالیسان. هەر لەكاتی گفتوگۆدا وەك تیپی شانۆی شۆڕش پەیوەندیمانكرد بە شانۆكارانی شارەوە، ئەنجامێكی باشی هەبوو.
بۆ فیستیڤاڵی نەورۆزی لەگەڵ هەندێك هونەرمەندی شارەكان، شانۆیی (دیوار و دەنگی خوێن)مان ئامادەكرد، ئەم هونەرمەندانە هاوكارمان بوون: ئازاد بەرزنجی، مستەفا قەسیم، شۆڕش عەباس) و ئەوانەی خۆشمان تێیدا بەشدار بوون، لە سورداش شانۆكەمان نمایش كرد.
دواتر شانۆگەریی (دۆشاوفرۆشە هەژارەكە)مان ئامادەكرد و لە هۆڵی توتن لە (گوندی كرژە) نمایشمان كرد.
شانۆییەكەمان وەك شانۆی گەڕۆك بوو، سەكۆیكمان دروستكردبوو  كالوسەكانمان دانا و لەماڵانیش راخەرمان هێنا بۆ ئەوەی بینەران لەسەری دانیشن، بەشدارانی شانۆییەكە بریتیبوون لە: (مامۆستا ئازاد جەلال، نەهرۆ، كاروان، ئازاد ناسیح)، لە دەرهێنانی مستەفا قەسیم.
ماوەی 45 رۆژ لە كرژە نمایشكرا، هەمیشە هۆڵەكە پڕ بوو لە بینەر. 
دواتر بردمان بۆ قوشتەپەی نزیك هەولێر، لەوێش لە هۆڵێك توتنی لێبوو نمایشمانكرد كە 10 رۆژ بەردەوام بوو.
دواتر هەڤاڵ مام جەلال  كامێرایەك و ڤیدیۆیەكی پۆرتابلی بۆ دابینكردین، پاشان بیرمان لە درامای ڤیدیۆیی كردەوەو لەگەڵ هونەرمەندانی شار كردمان بە ناوی (رووە و قەندیل) نووسینی عەباس عەبدولڕەزاق.

كارەكە تەواونەكرا
لە گوندی كانی بەردینە كارەكانمان تەواوكرد، ئێستاش نوسخەیەكی ئەو فیلمەم ماوە،  پێشمەرگە و خەڵكی گوندەكان هاوكارییان دەكردین.
فیلمەكە  دەرهێنانی حەمە عەلی خان و وێنەگرتنی عەباس عەبدولڕەزاق، نواندنی رۆشنا و سۆلاڤ و حەمە عەلی خان و عەباس  و نەهرۆ و چەند پێشمەرگەیەكی تیپی  47ی پیرەمەگروون بوو، تێچووەكەی تەنیا 60 دینار بوو، بەكامێرای ڤیدیویJvs بە vhs    توماركراوە.
دوای ئەوە دەستمانكرد بە كاركردن بۆ درامایەكی دیكەی ڤیدیۆیی  بەناوی ( لە زیندانی فاشیەكانەوە)، نووسین و دەرهێنانی عەباس عەبدولڕەزاق، لۆكەیشنەكانی لە مەركەزی پۆلیسی سورداش تۆماركراوە،  ئەكتەرەكان: مستەفا قەسیم، حاجی كاروان و چەند ئەكتەرێكی دیكە، بەڵام شەڕ دەستیپێكردەوە و  كارەكە تەواو نەكرا، ئێستاش هەندێك لەو دیمەنانەم ماوە.
دوای ئەوە بە كامێراكەوە بەشداری داستانی (دابان-هەلاج)م كرد، وێنەی گۆپتەپەم گرت دوای وێرانكردنی، هەر ئەو فیلمانەم مۆنتاج كرد بەناوی (ئەم جارەیش بەفر گڕی گرت) و (گۆپتەپە جوانتر درووستدەكەینەوە)، لە بەرهەمی تیپی شانۆی شۆڕشبوو.
ئەوە دوا كارمان بوو، ئەو هونەرمەندانەی  لە شارەوە هاتبوون گەڕانەوە،  مامۆستا ئازاد جەلال و چەند كەسێك مانەوە.
ئیتر من سەرقاڵی  وێنەگرتن بووم،  زیاتر كاری دیكۆمێنتاریم دەكرد، پاشان بەشی سینەمای شۆڕش دامەزرا سەر بە دەزگای راگەیاندنی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان.

بابەتە پەیوەندیدارەکان