ئەلیكساندەر دۆگین، جوگرافیای سیاسی پۆستمۆدێرن

10:20 - 2023-03-20
ڕاپۆرت
337 جار خوێندراوەتەوە
#ئەلیكساندەر دۆگین

و: ئیسماعیل كوردە

بەپێی قسەی فەیلەسوفی ئەڵمانی-جوو «هانا ئارێنت، پرسیارەكە ئەوەیە كامەیان كاریگەری بەسەر ئاڕاستەی جەنگەكان‌ و ململانێ جیهانییەكاندا زیاترە، دەسەڵاتدار، یان راوێژكاری پیتۆڵ، فەرماندەی سەربازی خاوەن هێز لە نێو گروپەكەیدا، یان دروستكەری بیرۆكە سەرشێت‌ و بەزێنەرەكانی سنووری ئەوپەڕی شەڕ؟
بۆ وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانە، لەم وتارەدا پانۆڕامای ئەو كتێبە دەخەینەڕوو كە لە ساڵی 2022 لەلایەن «ناوەندی عەرەبی بۆ لێكۆڵینەوە و توێژینەوەی سیاسیەتەكان» چاپكراوە و لەلایەن «ئیبراهیم ئیستانبوڵی» لە روسیەوە كراوە بە عەرەبی. كتێبەكەش هی ئەلیكساندەر دۆگینی بیرمەندی روسیە، بەناونیشانی»جوگرافیای سیاسی پۆست مۆدێرنە»‌و دوو ناونیشانی لاوەكیشی هەن بەناوی « سەردەمی ئیمپراتۆریا نوێكان‌ و هێڵە گشتییەكانی جوگرافیای سیاسی لە سەدەی بیست‌ و یەكەمدا».
ئەلیكساندەر دۆگینی بیرمەند، كە لە ئەوروپا بە راسپوتین ناسراوە و لەبەرئەوەشە یەكەم ناوەكەی هاوشێوەیە‌ و دووەمیش ئێستا پەیوەندی راستەوخۆی بە سیاسەتەكانی پوتینەوە هەیە، یەكێكیشە لە راوێژكارە سەرەكیەكانی پوتین‌ و گەورترین هاندەری پوتینیش بوو بۆ بەرپاكردنی جەنگ لە ئۆكرانیا. دۆگین زۆر بیرۆكەی «سەر شێتانەی» بۆ پوتین خستوونەتەڕوو، لەو كتێبەشیدا بەڕوونی بیرو بۆچوونەكانی دەركەوتوون.

كورتە باسەكان لە بارەی ئایندەوە
ئەو بۆچوونەی دۆگین بۆ لێكۆڵینەوە لە واقیع‌ و گەیشتن بە چەند كورتە باسێكی سوودبەخش بۆ ئایندە لەبەرچاوی گرتووە، ئەوەیە كە جوگرافیای سیاسی لێكدانەوەیەكی یەكانگیر و كاریگەرترە بۆئەوەی لەرێگەیەوە بە قووڵی لە تایبەتمەندییەكانی دیمەنە سروشتییەكە بڕوانرێت، ئەمەش لە بەرامبەر لێكدانەوەی مێژووییدایە كە پشت بە كرداری كەسە دەسەڵاتدارەكانی نێو مێژووی گەلان دەبەستێت، وەك»شەڕەكان، جەنگەكان، ئاشتەواییەكان‌ و رێكەوتننامەكان‌و ..هتد». 

سێ سیستمی كۆمەڵگەكان
لە درێژەی باسەكەدا لە بارەی ئەو لێكدانەوە و نزیكردنەوەیەدا دۆگین ئاماژە بە مێژووی مرۆڤایەتی دەكات، كە سێ نموونەی سیستمی كۆمەڵگەكان دەگرێتەوە، ئەوانیش: كۆمەڵگەی كلاسیكی بەر لە مۆدێرنە، دواتر كۆمەڵگەی نوێگەر، یان مۆدێرن، دواتریش كۆمەڵگەی پۆست مۆدێرنە لە خۆرئاوا، كە «هەرسێ چینەكە»، یان نموونەی هەر سێ كۆمەڵگەكەی تێدا كۆبوونەتەوە، ئەمەش ئەو شێوەیەیە كە مرۆڤ دەتوانێت لە دەوروبەری شارە خۆرئاواییەكاندا بیبینێت، وەك نیشتەجێكردنی گروپە كۆچەرەكانی مەراكیشی عەرەبی، لە تەنیشت كوچەرەكانی ئەمریكای لاتینی ‌و ئەوروپای ناوەڕاست، كۆمەڵگەكەش لە كاتۆلیك‌ و ئەرتەدۆكسەكان‌ و ئەوانی دیكە پێك دێت. 
هەروەها دەكرێت دیاردەی دوالیزمی جیۆسیاسی «دەریایی/ وشكانی» لەو دۆخەدا ببینرێت، كە خۆی لە گەلانی نێو شارستانیەتی دەریایی «ئەمریكا و ئەوروپای خۆرئاوا و  ‌ گەلانی نێو زۆرینەی شارستانیەتی وشكانی وەك «یەكێتیی سۆڤیەتی پێشوو، روسیا و ئاسیا» دەبینێتەوەو بە پێی بۆچوونی دۆگین ئەو كۆمەڵگەیانەی دوایی ملكەچی ئەو بەهاو ئایینانەن كە بە هیچ شێوەیەك نە لەناودەچن ‌و نە دەشگۆڕێن. ئەمەش بەپێچەوانەی ئەو دۆخەیە كە لەخۆرئاوادا هەیە.
لەو بارەیەشەوە دۆگین رەخنەیەكی توند ئاڕاستەی گۆرباچۆڤ ‌و یەڵسن دەكات ‌و پێیوایە ئەوان هەستیان بە سروشتی ناكۆكیەكە، بەڵكو بەو دابەشبوونە جەوهەرییەی نێوان ئەو دوو كۆمەڵگە جیهانییە نەكردووە، كە خۆرهەڵات «سۆڤیەتی سەردەمی پێشوو، ئۆراسیا»و خۆرئاوای ئەمریكی ‌و ئەوروپای خۆرئاواییە، بۆیەش لە كۆتایی ساڵانی هەشتاكانی سەدەی پێشوو، بەپێی بۆچوونی خۆیان لەپێناو نوێكردنەوەی یەكێتی سۆڤیەت پەنایان بردەبەر خۆرئاوا و هەوڵی تێپەڕاندنی ململانێكانی رابردوو، پاشماوەی جەنگی ساردیان دا، لەكاتێكدا هەوڵەكەیان بۆ نوێكردنەوەی یەكێتیی سۆڤیەت شكستی گەورەی خوارد و رووخانی یەكێتیی سۆڤیەتیش دەنگدانەوەیەكی گەورەی لێكەوتەوە. بەڵگەی رەهاش بۆ دۆخەكە ئەو جوگرافیا سیاسیە بوو كە هەردووكیان «گۆرباچۆڤ‌ و یەڵتسن» نكۆڵیان لێدەكرد، بەڵام دواجار دەركەوت كە فاكتەرێكی یەكلایكەرەوەیە بۆ بەردەوام بوونی دوژمنایەتی خۆرئاوایی ‌و ئەمریكی بەرامبەر روسیای فیدراڵ، ئەمەش دوای لەناوچوونی ئەو پێودانگە ئایدیۆلۆژییە بوو، كە خۆرئاوا بەدرێژایی پەنجا ساڵ وەك پاساوێك بۆ بەرپاكردنی جەنگی سارد بەكاریهێنا.

بازدان بەسەر مێژوودا
لەبەرئەوەی چەمكی جوگرافیای سیاسیش جۆرێكە لە ئەنجامگیری زانستی، لەسەر شرۆڤەكار و بیرمەندە سیاسی ‌و ئابوورییەكان پێویستە لەبەرچاوی بگرن، هەربۆیەشە دۆگینی بیرمەند وەك لۆژیكێك بۆ بازدان بەسەر مێژووی سیاسی ‌و ئابووریی ‌و كۆمەڵایەتی ‌و تێپەڕاندنی هەموو پێودانگێكی فیكریی‌ و مرۆیی لەبەرچاوی دەگرێت، كە مرۆڤایەتی دوای روودانی ئەو شۆڕشە فیكرییەی خۆرئاوا لە كۆتاییەكانی سەدەی 18 و لە ساڵی «1789»و دوای سەدەكانی رۆشنگەری لە كۆتاییەكانی سەدەی 16 تا كۆتایی سەدەی 17، بەدەستی هێناوە.
یەكێك لەو گوتەزایانەش كە دۆگین نكۆڵی لێدەكات، سیمای سەراپاگیریانەی پۆست مۆدێرنەیە لەبارەی مرۆڤایەتی ‌و دەڵێت: تا ئێستا كە سەدەی -21ەمە، چەندین نەتەوەو میللەت لە قۆناغی كلاسیكی، یان لەنێو سیستمی كلاسیكیدا دەژین، ئەوەی بە پۆست مۆدێرنەش ناودەبرێت جێبەجێكردنەكەی تەنها بۆ خۆرئاوا راستە و هەڵەیە كە مۆركی گشتیگر، یان مۆركی گەردوونی پێ بدرێت، ئەمەش لەبەرئەوەیە كە ئەستەمە ئەو دوو نموونەیە، یان ئەو دوو سیستمە تێكەڵاو بكرێن، كە یەكەمیان سیستمی بێباوەڕی خۆرئاوایە و دوومیان، سیستمێكە هێشتا ئایین تێیدا فاكتەرێكی كاریگەرە بەسەر تاك‌ و كۆمەڵگەدا، ئەو كۆمەڵگەیانەش بەپێی بۆچوونی دۆگین، روسیا و ئاسیا و هەندێك وڵاتی ئەوروپی دەگرێتەوە.
لەرێگەی ئەو گوتەزایەی پێشووشەوە، نكۆڵی لە مۆركی گەردوونیانەی چەمكی لیبرالیزم دەكات، كە خۆی لە ئازادی تاك‌ و بۆچوونەكانی لەو شێوەیە دەبینێتەوە و پێشوەختە كار لەسەر وێرانكردنی «بونیادو شێوە كۆمەڵایەتی ‌و کەلتوریی ‌و سیاسی‌ و ئایینیە كۆنەكان دەكات». نكۆڵی كردنیشی لە گوتەزای لیبڕاڵی بەو شێوەیەی فەلسەفە مۆدێرن‌ و پۆست مۆدێرنە خۆرئاواییەكان وێنای دەكەن، لەو سۆنگەیەوەیە كە ئەگەر لیبراڵیزم بوونی نەتەوە و ئایین‌ و ئەتنیكەكانی وەك «چین ‌و ژاپۆن ‌و هیندستان‌ و ئێران‌ و وڵاتانی دیكەی ئاسیا» پشتگوێ بخات، ئەوا بەپێی تیۆری دۆگین بەو مانایەیە زۆرێك لەو سیمایانە دەبەزێنێت كە تاك پێیانەوە پابەندەو دەبنە رێگر لەبەردەم بەدەستهێنانی ئەو لیبراڵیزمە رەهایەی خۆرئاوا وێنای دەكات.
لەهەمان روانگەشەوە، جارێكی دیكە دۆگین بەسەر ئەو ئاڕاستە مێژووییە گەردوونیەدا باز دەدات، كە وەك گۆڕانێك بەسەر هەموو كۆمەڵگە سیاسیەكانی جیهاندا هاتووە، لەوانەش، كۆمەڵگە شانشینی ‌و فیوداڵی‌ و شاهەنشایی خێزانی تا دەگاتە ئیمپراتۆریا‌ و گەیشتنی بە دەوڵەتی نیشتمانی كە لە رووی نێودەوڵەتییەوە دانی پێدانراوەو ئێستا هەیە. بۆیەش دۆگین هاتووە گەڕانەوەی ئیمپراتۆریەتەكان دەخاتە بەر باس‌ و كار بە گوتەزای ئەنتۆنیۆ نیگری‌ و مایكل هارت دەكات‌ و پێیوایە ململانێكە لەنێوان ئیمپراتۆریا هاوچەرخەكانی وەك ئیمپراتۆریەتی ئەمریكیی ‌و چینی ‌و روس‌ و ئەوانی دیكەدایە، ئەم بۆچوونەشی هاوشێوەی گوتەزای ململانێی شارستانیەتەكانە كە سامۆئیل هانتگتۆن باسی كردووە. هەروەها باسی سەرهەڵدانی سەردەمی ئیمپراتۆریەكان دەكات، لەبەرامبەر ئاوابوونی سەردەمی دەوڵەتی نەتەوەییدا.
چەمكی ئۆڕاسیایی
وەك بەرگرییكردنێكیش لە چەمكی ئۆراسیایی، دۆگین وای دادەنێت كە رایەڵەیەكی سیاسی ‌و ئابووریی و کەلتوری ئەڵتەرناتیڤانەیە و پێویستە یەكێتیی روسیا، یان ئیمپراتۆریای روسی لەبەرچاوی بگرێت ‌و هەموو دامەزراوە کەلتوریی ‌و میدیاییەكانیش كار لەسەر رێكخستنی وڵاتانی نێو یەكێتییەكە و گەلانیان لەڕووی ئابووریی ‌و كۆمەڵایەتی ‌و کەلتوری بەپێی قۆناغی پۆست مۆدێرنەی دێرین بكەن. لە هەمان چوارچێوەشەدا، دۆگین ئەوە ناشارێتەوە كە حەز دەكات ئایین بكرێتە كۆڵەکەیەكی جێگیری نێو كۆڵەکەكانی ئۆراسیایی بوون، بەشێوەیەك ئەرتەدۆكسیەت لە پێشەوە بێت‌ و بەدواشیدا ئایینەكانی ئیسلام‌ و بودیزم ‌و ئەوانی دیكە بێن، ئەمەش ببێتە ئەو باوەڕە پتەوەی بە هاتنی جیهانگیری پۆست مۆدێرنیزم لەناو نەچێت. بەپێی بۆچوونی دۆگین دواتر ئەو یەكێتیە ئۆراسیاییەی پێشتر باسكرا، دەبێتە گرەنتیەك‌ و دەبێ بە تەنها ئەو وڵاتانە لە باڵادەستی ئەمریكا بپارێزێت.
لەو تیۆرە جیاواز و سەیرانەشی دۆگین لە كتێبەكەیدا باسیان دەكات، ئەوەیە كە پێیوایە ئەو گەشەسەندنەی كۆمەڵگە و گەلان بەخۆیانەوە دیوە، وەك پێویست مەرج نییە بە ئاڕاستەی پێشكەوتن بووبن، بەڵكو دەكەونە نێو ئەو رووداوانەی لە شێوەی چەند بازنەیەكی داخراودان‌ و هەندێك لەو بازنانە ئەو زەمەنە دەگێڕنەوە كە وا دادەنرێت زەمەنی بەسەرچوون ‌و گەڕانەوەیان بۆ نییە، بۆ نموونەش، بەپێی بۆچوونی دۆگین ئاساییە سەردەمی سەدەكانی ناوەڕاستی روسی بگەڕێتەوە كە»لەسایەی شانشینی مۆسكۆ‌ و لەژێر دەسەڵاتی ئیڤانی تۆقێنەر و ئۆبریجینینا»دا بوو، ئەمەش لەپێناو بڵاوكردنەوەی پەیامی ئەرتەدۆكسیانە بۆ رزگاركردنی جیهان لەدەست ئیمپراتۆریەتی بیزەنتی، كە ئیمپراتۆریەتی ئەمریكی جێگرەوەیەتی. ئەگەر روسیاش رابردووی پڕشانازی نەگەڕێنێتەوە كە خۆی لە سەدەكانی ناوەڕاست دەبینێتەوە، وەك زبڵدانی دیكەی سەدەكانی ناوەڕاستی كۆن دووچاری پەراوێزخستن‌ و دوورخستنەوە دەبێت.

پاساوهێنانەوە بۆ جەنگی نەتەوەیی
لەبەرئەوەی رەخنەگرتنیش لە جیهانگیریی ‌و مۆدێرنە و بونیادی وڵاتان‌ و هاوپەیمانییە جیهانییەكان ‌و قەیرانە ژینگەیی‌ و ئابووریی ‌و سیاسیە گەورەكان‌ و ئامڕازەكانی كار بۆ دۆزینەوەی چارەسەری گونجاو لە دەیەی سێیەمی سەدەی 21 دا بەشێوەیەكی خێرا رێچكەی گرتووە، هەروەها بەپێی تیۆرە زانستیەكان‌ و تێڕوانین‌ و فەلسەفە هاوچەرخەكان بێت، ئەوا درۆ و دەلەسە هەڵبەستنی ئەلیكساندەر دۆگین، وایكردووە رەخنەگرتنی لە جیهانگیریی ‌و پۆست مۆدێرنە و شتی لەو جۆرە، ببێتە شێوەیەك لە دروشمی سیاسیانە لە بەرژەوەندیی ئیمپراتۆریەتی روسیی ‌و پاساو هێناوەو برەودانیشە بۆ چوونە نێو جەنگی نەتەوەیی وا كە تەڕو وشك بە یەكەوە دەسوتێنێت، وەك ئەو جەنگەی كە روسیای فیدڕاڵ لە دژی ئۆكرانیا ‌و گەلی ئۆكرانی  «سڵاڤی» بەرپای كردووە و دۆگین پێی باشە لەناوببرێن.
سەرچاوە: 
مركز الدراسات العربیة‌ الاوراسیة‌

بابەتە پەیوەندیدارەکان