هونەرمەندێک لە پێشمەرگایەتییەوە بۆ پڕۆفیسۆری هونەر

رێبوار سەعید، لەیەككاتدا سادەیە و قووڵیشە

به‌ختیار سه‌عید

زۆرێك لە شێوەكارەكانی جیهان بە چەندین قۆناغی جیاوازدا تێپەڕیوون تا سەرەنجام لەسەر شێوازێك ماونەتەوە و ئیتر ئەوە بۆتە ناسنامە بۆ سەرجەم تەمەنی كاری هونەریی ئەو هونەرمەندە و هەموان ئەو هونەرمەندە بەو شێواز و ستایڵە ناودەهێنن و دەیناسنەوە، دیارە ئەم شێوازە بەتەنها لەناو میللەتێكدا، یاخود هونەرمەندێكدا نییە، بەڵكو زۆربەی شێوەكارەكان بەم قۆناغانەدا گوزەریان كردووە، هەر ئەم قۆناغانەش بەسەر تەمەنی كاری هونەریی شێوەكاری كورد رێبوار سەعید-دا تێپەڕیووە و سەرەتاكانی كاری ئەو بە كاریگەریی شیعر دەستیپێكردووە و هەر شیعر بۆتە هاودەم و تەواوكەری كارە هونەرییەكانی و سەرەتایەكی دەوڵەمەند و بنچینەیی بووە بۆی.
دواتر قۆناغێك دەستپێدەكات بە ئاوێتەكردنی وشە و رەنگ و هێڵ و هەر ئەوەش دەبێتە بەرهەمی یەكەمین پیشانگەی تایبەتی کە لە شاری هەولێر دەیكاتەوە و هەر ئەو پیشانگەیەش لەدوای چەند رۆژێك لە نمایشكردنی كۆتایی بە رۆژەكانی پیشانگەكە دێت، بەڵام كاروانەكانی رێبوار لەو نێوەندەی وشە و رەنگ و هێڵدا درێژەی دەبێت و لەناو دەفتەری بیرەوەرەكانیدا سامانێك لە وشەو هێڵ و رەنگ تۆمار دەكات و هەر لەو دیدەوە بەشداریی چەندین پیشانگەی هاوبەش دەكات و ئیتر كارەكان لە بەرگەڵو لەناو شۆڕش و هێزی پێشمەرگەوە چاوەكانی دەكاتەوە و بەرهەمەكانی بەسەر زۆرێك لە رووپەڕی لاپەڕەی رۆژنامە و گۆڤار و چاپكراوەكانی شاخەوە رەنگدەداتەوە.
شاخ و هێزی پێشمەرگە و بەرگریی لە بیروباوەڕێكی نیشتمانی، بوونە خاڵی سەرەكی ناو كارەكانی ئەم هونەرمەندە كە جگە لە نیگاری ناو رۆژنامە و گۆڤارەكان و چاپكراوەكان، بەڵكو بە چاپكردنی دیوانە شیعرییەكانی و بڵاوكردنەوەی شیعرەكانی لەناو رۆژنامە و گۆڤارەكاندا، دەرگایەك و ئاوێتەبوونێكی تری رۆحی هونەری و ئەدەبی بوو لە بەرامبەر ئەو ئەركە نیشتمانییەی كە لە ئەستۆی گرتبوو.
لە ساڵانی 1988و دواتر، جینۆسایدی ئەنفال و چوونی هێزی پێشمەرگە بۆ دیوی رۆژهەڵاتی کوردستان و گیرسانەوە لە شاری سەقز و سازادانی فیستیڤاڵی هەڵەبجە و چاپكردن و بڵاوكردنەوەی گۆڤاری (كلتور) كە هونەرمەند یەكێك بوو لە دەستەی دامەزرێنەر و بەڕێوەبەرانی گۆڤارەكە كە گۆڤارێكی ئەدەبی و هونەری ئاست بەرز بوو كە تیایدا گرنگییەكی زۆری تێدا بوو بۆ هونەر و ئەو چالاكییە هونەرییانەی كە پێشمەرگە هونەرمەندەكان لە ناوچە جیاوازەكاندا دەیانکرد و بووە بڵندگۆیەكی بەهێز بۆ هونەر و ئەدەبی بەرگریی.
لە ساڵی 1989دا  هەر لە شاری سەقز لەگەڵ هونەرمەند و پێشمەرگە فازیل قەساب گۆڤاری هونەری رەنگاڵە دەردەكەن كە لەلایەن یەكێتیی هونەرمەندانی كوردستانەوە بڵاودەكرێتەوە. دواتر لە ساڵی  1990  بەمەبەستی كردنەوەی پیشانگەیەكی شێوەكاری هاوبەش بۆ چەند شێوەكارێك لە شاری پاریس لەسەر پێشنیازی سەرۆك مام جەلال لەدوای كردنەوەی پیشانگەكە داوا دەكرێت هونەرمەندەكان بمێننەوە و لە رێگەی هونەرەوە بتوانن خزمەتی میللەتەكەیان بكەن و تاوانەكانی رژێمی سەدام بە جیهان بناسێنن، لە ئینستیتوتی كورد لە پاریس پێشانگەكە كرایەوە كە دەنگدانەوەیەكی سەركەوتووی هەبوو لە ناو میدیای فەرەنسیدا كە رۆژنامەی بەناوبانگی لۆمۆندی فەرەنسی لەسەریان نووسی و  كەناڵی پلوس تیڤی بەرنامەی لەسەركردن.
لەدوای مانەوەی هونەرمەند رێبوار سەعید لە فەرەنسا، جگە لە كردنەوەی پیشانگەی تایبەت و بەشداری لە چەندین پیشانگەی هاوبەش لەگەڵ شێوەكارانی كورد و فەرەنسایی و وڵاتانی دیکەدا، توانی بە هاوکاری هونەرمەندی فەرەنسی ئیدیت هنری و هونەرمەندی پۆڵەندی کارینا واشکۆ رێكخراوی (باڵندە باران) دابمەزرێنێت و لەو رێگایەشەوە توانی خەم و بەسەرهاتەكانی میللەتەكەی بگەیەنێتە ناو سەنتەرە باڵاكانی هونەری زۆر وڵات و خەم و خەونەكانی میللەتی كورد بە دنیای دەرەوە بگەیەنێت.
هونەرمەند دواتر دەچێتە شاری لەندەن و لەپاڵ چالاكییە هونەرییەكانیدا، توانی بڕوانامەی بەكالۆریۆس و ماستەر و دواتر دكتۆرا لە بواری هونەری شێوەكاریدا بەدەست بهێنێت، هەروەها ساڵی 2000  لەلایەن رێكخراوی (ملینیۆم ئەوەردی) بەریتانیاوە خەڵاتی باشترین هونەرمەندی بیانی وەردەگرێت. پڕۆژەی ماستەرنامەكەی بەناوی (وشە و رەنگ) و پڕۆژەكە وەكو باشترین پڕۆژەی هونەریی ناو زانكۆی میدل سیكس هەڵبژێردرا و وەكو كتێبێك چاپكراو بڵاوبۆوە.
دواتریش لە هەمان زانكۆ نامەی دكتۆراكەی تەواوكردووە و پاشان گەڕایەوە شاری سلێمانی و لە زانكۆی سلێمانی وەكو مامۆستا و سەرۆك بەش و دواتریش وەك راگری كۆلێجی هونەرە جوانەكانی زانكۆی سلێمانی دەستبەكار دەبێت و ئێستا پلەی زانستی پرۆفیسۆرە لە بواری هونەری شێوەكاریدا.
بۆچوونی شێوەكاران لەسەر رێبوار سەعید
پڕۆفیسۆر جیم مۆنی لە زانكۆی میدل سێكس لەندەن لە پیشەكی نامەی دكتۆراكەی رێبوار سەعیددا كە ساڵی 2013 بە زمانی ئینگلیزی بڵاوبۆوە دەنووسێت:
«كارەكانی رێبوار سەعید رەنگدانەوەی كێشە كۆمەڵایەتی و سیاسییە هاوچەرخەكانە، لەوانە مافی یەكسان بۆ ژنان و كارەساتەكانی مێژووی كوردستانی عیراق وەك كیمیابارانكردنی خەڵكی بێتاوانی سەرگەڵوو لە 1987دا و هەڵەبجە لە 1988 دا لەلایەن هێزەكانی عیراقەوە. 
پڕۆژەیەكی هاوبەشی زووی رێبوار كە ئێستاش بەردەوامە، باڵندەباران،‌ لە ساڵی 1991دا دەستی پێكرد، ئەم پڕۆژەیە بە روونی هێما بۆ كەوتنە خوارەوەی باڵندەكان دەكات، كە وەك باران لە ئاسمانەوە دەكەونە خوارێ لە ئەنجامی هێرشی كیمیایی كوشندە بۆ سەرگەڵوو. بەرهەمێكی نوێتری رێبوار، ئەنفال 20 (2008)، رەنگدانەوەی ئەو كارەساتەیە كە بە ناوی هەشتەم سورەتی قورئانەوە ناونراوە‌. ئەم ناوە بێشەرمانە لەلایەن رژێمی عیراقەوە بەكارهێنرا بۆ ئەو هێرشانەی كە كرایە سەر خەڵكی موسڵمان و بێتاوانی ناوچەی كوردستان لە عیراقدا. ئەم بەرهەمە گرنگەی رێبوار رەنگدانەوەی ئەو تاوانانەیە وەك لەو‌ گۆڕە بەكۆمەڵانەدا دەركەوت كە پاش كەوتنی سەدام و رژێمە دڕندانەكەی هەڵدرانەوە. 
ئەنفال 20 پێكهاتووە لە ئینستیلەیشنی كۆمەڵێك دەمامكی ترسناك و گەش كە لە ژێرەوە رووناك كراونەتەوە و لە شوێنێكی تاریكدا دانراون بۆ یادكردنەوەی قوربانییەكانی ئەنفال. بەرهەمێكی تری هونەرمەند، 5000 پۆرترێت، 5000 قوربانیی، بۆ رێزلێنان لە قوربانییەكانی تاوانی كیمیابارانی هەڵەبجە دروستكرابوو. 
كارەكانی سەعید بەروونیی سەرنجراكێشن، لە تووڕەیی سیاسی و ئەخلاقی ئەوەوە ‌هەڵدەقوڵێن سەبارەت بەو تاوانانەی كە سەبارەت بە نیشتمانەكەی كراون. بەڵام ئێمە بە هەڵەدا دەچین ئەگەر ئەم كارانە تەنها وەك ناڕەزایی دەربڕینێكی سادە تێبگەین. كارەكان هەم دەربڕی كێشەكانن‌ و هەم تێیاندەپەڕێنن.
زۆر جار كارەكان هێماكردنی راستەوخۆی سیاسیی وەلادەنێن و لەجیاتی ئەمە وێنەی خەمێكی مەزن دەنەخشێنن. ئەم خەمە دەربڕی تامەزرۆییەكە، كە له شێوازی‌ فادۆی پورتوگالییە، یا گۆرانیی ئێجگار غەمگین كە لەهەمان كاتدا جوانییەكی ئیجابیی هەیە و تەنها لە رێی ئازاری لەدەستچوونەوە دەتوانین تێی بگەین.
هێڵە چوارچێوەییەكان لای رێبوار سەعید تەنها بۆ مەبەستی ئەستاتیكیی بەكارنایەن، بەڵكو قورسایی سیمبوڵیی و مێتافۆریی خۆیان هەیە، گەڕان بەدوای سنووردا، بە دوای مەرز، بە دوای نیشتمان و ئەو پاڵنەرە ئەخلاقی و سیاسییەی كە لەپشت دامەزراندنی هەژموونێکی سەربەخۆی كوردییەوە هەیە، پاڵنەرە بۆ بەكارهێنانی چوارچێوەی روون و ئاشكرا لە كارەكانیدا.  رێبوار توانیوێتی توانای دڕندانەی بێوێنەی مرۆڤ و ناعەدالەتیی كارەساتەكانی مێژووی نوێی كوردی بگۆڕێ بۆ بانگەوازێك بۆ ژیانەوە و گەڕانەوەی عەدالەت (1)». 
شێركۆ بێكەس چی لەبارەوە وت ؟
یەكێك لە خەونەكانی هونەرمەند بوونی مۆزەخانەیەكی هونەری بێت و وەكو هەموو میللەتێك ئەو مۆزەخانەیە ببێتە كۆكەرەوەی كاری هونەرمەندانی شێوەكار و دواتر خەونەكە بووە واقیع و مۆزەخانەی هاوچەرخی سلێمانی دامەزرا بە هاوكاری بۆردێك لە هونەرمەندانی كورد و فەرەنسی.
هەر لەو دیدەوە بووە كە شاعیری مەزنی كورد شێركۆ بێكەس لە بیرەوەرییەكانیدا بەناوی (نووسین بە ئاوی خۆڵەمێش) سەبارەت بە رێبوار سەعید دەڵێت: «لەناو وێنەكێشەكاندا من شێوازی كاركردن و هونەری رێبوارم لا پەسەندە و پێخۆشە، چونكە لەیەك كاتدا سادەیە و قووڵیشە، واقیعە و ئەندێشەیە، كەلتورە و نوێخوازیشە، جگە لەوەی رێبوار بەردەوام لەگەڵ قوربانییەكانی نەتەوەكەی و مەسەلەی رەوای میللەتەكەیدا بووە، هونەرمەندێكی لاتەریك و گۆشەگیری ناو ژووری خۆی نەبووە، ئازارەكان لەنێو رەنگەكان و پەنجەكانیدا بەردەوام رسكاون، خولیا تایبەتییەكانی خۆی لەنێو خولیا گشتییەكانیدا بوونەتە هێڵ و ئاسۆی تابلۆكان، ئەم هونەرمەندە یەكێكە لە چالاكترین هونەرمەندەكانی كورد، هەموو ساڵێ مێرگێكی تازەی هونەری كردووە بە دیاری دەستی و داوێتی بە هەموومان، هەر جارە و پڕۆژەیەك و دەیان پەنجەرەی نوێ لە ماڵی هونەری كورددا كردۆتەوە، پڕۆژەی باڵندە بارانەكەی خۆی و هاوڕێكانی تەواوی سنوورەكانی دنیایان بەزاند.(2)».
مامۆستا شێركۆ بێكەس، لەدرێژەی پێناسەكەی بۆ رێبوار سەعید دەڵێت: «ئەنفال و هەڵەبجە لە كەرنەڤاڵەكانی ئەم هونەرمەندە بەخشندەیەدا بەردەوام لە هاتوچۆدان و هەر جارەی لە باڵا ئاوێنەی هونەرێكی بەرزدا خۆیان ئەنوێنن، هونەری رێبوار سەعید بە تەنها هونەرێكی رووتی تەجریدی نەبووە، هەر وەكو چۆن هونەرێكی واقیعی راستەوخۆ و زەق نەبووە، ئاوێنەیەك بووە لە هونەر و پەیام، ئەگەر وێنەكێش بوومایە خوازیار بووم وەكو ئەو بوومایە، هونەری رێبوار لە رۆحی منەوە زۆر نزیكە، من وا هەستئەكەم قەسیدەكانی منن بە هێڵ و رەنگ و چوونەتە نێو ئەو تابلۆیانەوە، من پێموایە رێبوار لە خەوتنیشدا هەر خەریكی وێنەكێشانە، هەر لە ساڵی 2000یشدا پێكەوە پڕۆژەی دوو هەزار وشەمان ئەنجامدا و بڵاوكردەوە».
عەفرین لە خەمی رێبواردا
هونەرمەند سەبارەت بە پیشانگەی (عەفرین نیشتمانی بەرخودان) كە تایبەت بوو بەو هێرشە نا مرۆڤانەی كرایە سەر ئەو شارە كوردییە و هونەرمەند رۆژانە تابلۆیەكی بۆ دەكێشا و لەرێگای سۆشیال میدیاوە بڵاوی دەكردەوە و دواتریش كردییە پیشانگەیەك و لە دیدارێكدا دەڵێت: «پەیامی من لە رێگەی 35 تابلۆوە پەیامی بانگەوازێكە بۆ عەفرینم وێناكرد، وەك هێزی نیشتمانی و بەرخودان و بەرگری كە وەك رووناكییەك لە دڵی كوردستاندا بڵاو دەبێتەوە، بۆئەوەی خەبات و بەرخودانی نیشتمانەكەم نیشانبدەم، تابلۆكان بەگشتی پەیوەستن بە شێوازی دەبڕین، بۆیە من دەربڕینم بەكارهێناوە بۆ نموونە باڵندە هێمای ئازادییە لە دەرەوەی شوێنەكە و سنوورەكان دەبڕێت. 
بەگشتی ژنان لە تابلۆكاندا بوونیان هەیە كە مەبەستم ژنە خەباتكارەكانن، بەڵام تیبینی دەكەین كە بوونی ژنان زاڵە بەسەر تەوەری تابلۆكاندا (3)».
نووسەری دیاری بواری شێوەكاری لە رۆژئاوای كوردستان غەریب مەلا زەلال سەبارەت بە هونەر لەلای رێوار سەعید دەڵێت: «رێبوار سەعید زمانێكی تایبەت بە خۆی هەیە، زمانێك كە پاڵمان پێوەدەنێت بۆ ئەوەی بۆ ماوەیەكی زۆر گوێی لێ بگرین، بۆئەوەی ئاگاداری دەستكەوتەكانی بین، زمانێك كە بەشێكی وردی گوتاری جوانناسییەكەی دەبات، گوتارێك كە لە بەرامبەردا پێویستی بە چاودێریی ساتەكانی و چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵیاندا بكات، گوتارێك كە زۆرێك لە لێكۆڵینەوەكان نزیك دەكاتەوە كە دەبێت بچینە ناو ناوەوەی و لە رووناكییەكەیدا و لەسەر بنەمای ئەو بیخوێنینەوە (4)». 

سەرچاوە:
1 - رۆژنامەی شرق الاوسط -دلشاد عبدللە-ژمارە 1436 ینایر 2015  
2 - (نووسین بە ئاوی خۆڵەمێش) شێركۆ بێكەس 2013
3 - هەوڵنامەی فرات  26 فبرایر 2018
4 - سایتی وڵاتی پرۆفیسۆر . جیم مۆنی 

رێبوار سەعید لە چەند دێڕێكدا

* 1962 لە شاری تەوێڵە لەدایكبووە.
* 1997 كۆلیژی هونەری لە زانكۆی میدل سیكس لەندەن تەواوكردووە.
* 1999  بڕوانامەی ماستەری لە زانكۆی میدل سیكس لە لەندەن وەرگرتووە.
* 2012  بڕوانامەی دكتۆرای لە بواری هونەردا لە زانكۆی میدل سیكس لە لەندەن وەرگرتووە.
* 2017 پلەی زانستی پرۆفیسۆری یاریدەدەری وەرگرتووە لە زانكۆی سلێمانی.
* 2022 پلەی زانستی پرۆفیسۆری وەرگرتووە لە زانكۆی سلێمانی.
* ئێستا راگری كۆلیجی هونەرە جوانەكانی زانكۆی سلێمانییە.
* سەرۆكی بۆردی مۆزەخانەی هونەری هاوچەرخی سلێمانییە.
* سەرۆكی رێكخراوی هونەری ئارت ئین كۆمۆنە لە لەندەن، ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری رێكخراوی باڵندە بارانە لە فەڕەنسا، ئەندامی هەمیشەیی رێكخراوی كلتوری میلیونیم ئەوەردە لە لەندەن.
* 2003 خاوەنی بڕوانامەی باشترین پڕۆژە سەركەوتووەكانی میلیۆنیم ئەوەردە لە بەریتانیا- دەستەی دامەزرێنەری مۆزەخانەی هونەری هاوچەرخە لە سلێمانی.
* خاوەنی 30 پیشانگەی تایبەتیی لەگەڵ زیاد لە 75 پیشانگەی هاوبەشە لە ناوەوە و دەرەوەی وڵات.
*خاوەنی 4 دیوانی شیعر و هێڵكارییە،‌ لەگەڵ 3 كتێبی لێكۆڵینەوەی هونەریی بە زمانی كوردی و فەرەنسی و ئینگلیزی. 

رێبوار سەعید لە چاپخانەی شەهید ئیبراهیم عەزۆ لەگەڵ بەڕێز مام جەلال- بەرگەڵو ساڵی 1987

پرۆژەی 5000 پۆرترێت 5000 شەهید