ساڵانێكی زۆرە بەندە ئاگام لە رۆمان و شێوازی نووسینی رۆمانە لای رۆماننووسە گەورەكانی جیهان و وڵاتانی دەوروبەری خۆشمان. سەدان گفتوگۆم لەگەڵ رۆماننووسە گەورەكانی جیهان و وڵاتانی دەوروبەری خۆمان، سەبارەت بە رۆمان و شێوازی نووسینی رۆمان خوێندۆتەوە، دەیان گفتوگۆ و بابەتیشم لەسەر رۆمان و شێوازی نووسینی رۆمان تەرجەمە كردووە و بڵاوم كردوونەتەوە.
محەمەد كەریم
لەم روانگەیەشەوە ئەم بابەتانەم لەگەڵ شێوازی نووسینی رۆمانی كوردی بەراورد كردووە و ئەو ئەنجامەی پێی گەیشتووم، هەم مایەی غەمبارییە هەم ترسناكە و بریتییە لە نووسینی رۆمان لە نووسەرەوە بۆ خوێنەر، ئەم دەستەواژەیە كە پێم وایە من بۆ یەكەمجار بەكاریدەهێنم یانی چی؟ یانی ئەوەی رۆماننووسی كورد تەنیا خۆی رۆمانەكەی دەنووسێت و چاپی دەكات و خوێنەریش وەكو دووەم كەسی پڕۆسەكە رۆمانەكە دەیخوێنێتەوە. واتە بە دەگمەن نەبێت رۆماننووسی كورد پێش بڵاوكردنەوەی دەقەكەی خۆی پیشانی كەس نادات و هەروا راستەوخۆ ئاراستەی خوێنەری دەكات. رەنگە هۆكارێكی ئەمە ئەوە بێت رۆماننووسی كورد خۆی زۆر بە بلیمەت دەزانێت و پێی وایە هیچ كەسێك مافی ئەوەی نییە، سەیری رۆمانەكەی بكاتەوە و دەستنیشانی كەموكووڕیی و كورتی و درێژی رۆمانەكەی بكات. دەشێت هۆكارێكی تری ئەم بەدبەختییە ئەوە بێت رۆماننووسی كورد بەرچاوتەنگە و وەكو فاڵچی نایەوێت كەس بزانێت چی دەكات و چی دەنووسێت، نەبا بیرۆكەكەی بدزن و لە شێوازێكی تردا بینووسنەوە. دەشێت هۆكاری سێیەم ئەوە بێت رۆماننووسی كورد گەیشتۆتە ئەو باوەڕەی ئەو كەسانەی دەقەكەی دەخوێننەوە، یان هیچی لێ نازانن و هیچ رەئێكیان نییە یان چەند لاپەڕەیەكی كەم لە دەقەكەی دەخوێننەوە بە هەندێ موجامەلەی درۆزنانە و هەندێ دەستەواژەی سواوی وەكو دەستخۆش یان جوانت پێكاوە دەست لە پشتی دەدەن و قوڕەكەی بۆ خەستتر دەكەنەوە. چونكە هەر خۆی ئەو كەسانە دەگمەنن كە لە رۆمان دەزانن و حەوسەڵەی خوێندنەوەی رۆمانیان هەیە و راشكاوانە خاڵی پۆزەتیڤ و نێگەتیڤی رۆمان دەستنیشان دەكەن. هۆكاری چوارەمیش كە لە هەموویان گرنگترە، ئەوەیە هیچ كام لە دام و دەزگاكانی چاپی كتێب لای خۆمان، ئیدیتۆری شارەزایان نییە و ئیدیتۆری ئەدەبی و شارەزای رۆمانیان هەر نییە. لەوەش سەیرتر ئەوەیە هەندێك لەوانەی خۆیان بە رۆماننووس دەزانن ئەسڵەن لە دامودەزگانی چاپ رۆمانەكەیان چاپ ناكەن و هەر خۆیان لەسەر گیرفانی خۆیان چەند دانەیەكی لێ چاپ دەكەن و دەیبەخشنەوە!!
بەراوردێك دیمەنە غەمگینەكە نیشان دەدات
ئەگەر سەیری ئەم دیمەنە بكەین لە وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریكا، روون و ئاشكرا ئەوە دەبینین كە جیاوازی نێوان ئێمە و ئەوان ئاسمان و رێسمانە. چونكە لەوێ دامودەزگاكانی چاپ ئەوەندە بەسەر رۆماننووسدا زاڵن هەندێ جار نەك هەر دەسكاری رۆمانەكەی دەكەن و كورتی دەكەنەوە، بەڵكو ناونیشانی رۆمانەكەشی دەگۆڕن. چونكە ئەوان ئیدیتۆری شارەزایان هەیە و دەزانن رۆمان وەكو جەستە توێكاری بكەن و بەشە زیادەكانی لێ لابەرن و داوا بكەن هەندێ بەشی زیاتر بكرێت. لەوەش سەیرتر ئەگەر بزانن هاوشێوەی ئەو رۆمانە لە بازاڕدا هەیە، ئەوە هەر چاپی ناكەن. بێگومان مەرج نییە هەموو رێوشوێنە توندەكانی دامودەزگاكانی چاپی كتێب لە ئەوروپا و ئەمریكا سەدی سەد راست بن. چونكە جاریواش هەبووە رۆمانێكیان رەتكردۆتەوە و دوایی بووە بە شاكارێكی گەورە. بەڵام رۆڵێكی گەورەشیان دیوە لەوەدا كە بازاڕی كتێب نەبێتە پاشاگەردانی وەكو لای خۆمان و پڕ ببێت لە شتێك كە تەنیا ناوی سەر بەرگەكەی رۆمانە. ئەوەی مایەی سەرنجە وڵاتانی دەوروبەری خۆشمان بە ئێران و وڵاتە عەرەبییەكانیشەوە سەبارەت بە ئیدیتۆر و ئیدیتۆری ئەدەبی حاڵیان لە حاڵی ئێمە باشتر نییە، رەنگە ئەم دیمەنە لە توركیا كەمێك باشتر بێت، بۆیە ئورهان پاموك سەبارەت بە ئیدیتۆری رۆمانەكانی دەڵێت: "هەندێ جار وام بە خەیاڵدا دێت كە ئەگەر منیش نەنووسم، حوسنی عەباس دەتوانێت بە باشی رۆمان بنووسێت."
چۆن كۆتایی بە لە نووسەرەوە بۆ خوێنەر دێت؟
ئەگەرچی من گەشبین نیم بەو رادەیەی لە ماوەیەكی نزیكدا دامودەزگاكانی چاپی كتێب لەلای ئێمە رێوشوێنی توند دەگرنە بەر و هیچ نەبێت رۆمانی سەقەت چاپ ناكەن. هیوادارم هەڵە بم و دامودەزگانی چاپی كتێب كەمێك دەست دابگرن. بەڵام پێم باشە بۆ ئەم پاشاگەردانییەی ئێستا هەندێك سەرنج بخەمەڕوو.
یەكەم شت كە دەمەوێت ئاماژەی بۆ بكەم ئەوەیە رۆماننووسینیش وەكو هەر پڕۆژەیەكی تر ئیتر رۆشنبیری بێت یان لەهەر بوارێكی تردا بێت، پرەنسپی خۆی هەیە و نابێت هەر كەس بەسەرهاتێكی هەبوو دەست بداتە رۆماننووسین، رۆماننووس دەبێت خوێنەرێكی جدی و ورد و بە سەلیقە بێت و شارەزای هونەری رۆمان بێت.
دووەم: هەر كەسێك رۆمانێكی نووسی و چوار كەس وتیان دەستخۆش ئیتر تووشی لووتبەرزی نەبێت و پێی وابێت هەرچی نووسی زێڕە، چونكە دەشێت زبڵ بێت. بۆیە باشتر وایە پێش هەموو شتێك ماوەیەكی زۆر لە دەقەكەی دوور بكەوێتەوە و هەڵپەی چاپكردن نەكات، ئەگەر زانی شتێكی نووسیوە و دەشێ باش بێت، متمانە بە عەقڵی خۆی نەكات پیشانی كەسانێكی نزیك و راستگۆی بدات، چونكە مەرج نییە خۆی كەموكووڕییەكان ببینێت، ئەوسا بەپێی سەرنجەكانی ئەوان دەسكاری دەقەكە بكات و چاپی بكات.
سێیەم: هیوادارم ئەو كەسانەی لە رۆمان نازانن و فڕیان بە رۆمانەوە نییە واز لە موجامەلە و قسەی سواوی دەستخۆش و ئەو جۆرە قسە سواوانە بێنن و رۆماننووس بەهەڵەدا نەبەن، هیوادارم كەسێك كە توانای نووسینی رۆمانی هەیە حساب بۆ قسەی هەلەق و مەلەقی كەسانی نەشارەزا نەكات، هەمیشە ئەوەی لەبەرچاو بێت دەستخۆشی و ئافەرین هیچی تێناچێت و نەخوێندەواریش دەتوانێت دەستخۆشی بكات، چونكە پێویستی بە سەلماندن نییە، بەڵام ئەو كەسەی رەخنە لە رۆمانێك دەگرێت دەبێت توانای ئەوەی هەبێت قسەكەی بسەلمێنێت.
چوارەم: ئەو كەسەی رۆمان دەنووسێت دەبێت رەگەزەكانی رۆمان بناسێت و بزانێت چۆن بەكاریان دەهێنێت. رۆماننووس پێش هەموو شتێك واتە پێش یەكەم دێڕ دەبێت پلۆتی رۆمانەكەی بنووسیت، كە تیایدا گێڕەرەوە، سەرەتا و ناوەڕاست و كۆتایی، كات و شوێن، كارەكتەر ... هتد. دیاریی بكات. لە هەموو ئەمانە گرنگتر ئەوەیە دەبێت بەپێی واقیعی دەقەكە مامەڵە لەگەڵ كارەكتەر و رووداوەكان بكات، نابێت خۆی ببێتە دەمڕاستی هەموو كارەكتەرەكان و ئازادی رەفتار و گوفتاریان لێبگرێت.
ماوەتەوە بڵێم ئەم بابەتە زۆر لەم چەند سەرەقەڵەمەی من زیاتر هەڵدەگرێت، بەڵام پێم وایە بۆ حاڵی ئێستای رۆمانی كوردی خراپ نابێت، چونكە لەناو ئەزموونی خۆمەوە سەبارەت بەم بابەتە نووسیومن.
