رۆتین و بیروكراسی‌

لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی‌ دێرین، له‌سه‌ر ده‌ردێكی‌ كۆنین

11:59 - 2023-05-24
دووتوێ
190 جار خوێندراوەتەوە

ستران عەبدوڵڵا

كۆتایی ساڵی 2001  كه‌ ئه‌وكات به‌رپرسی ئۆفیسی راگه‌یاندن و په‌یوه‌ندییه‌ گشتییه‌كانی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان - ئیداره‌ی سلێمانی بووم.
كۆنفرانسێك به‌ڕێوه‌چوو بۆ رۆتین و بیروكراسی و چۆنێتی چاره‌سه‌ركردنی له‌ داموده‌زگاكانی حكومه‌تی هه‌رێمدا. وه‌ك ئۆفیسی راگه‌یاندن و په‌یوه‌ندییه‌كان ئه‌م راپۆرته‌مان ئاماده‌ كرد و بڵاومان كرده‌وه‌. 
وا بیست و سێ ساڵه‌ له‌ ئه‌رشیفی شه‌خسی هه‌ڵمگرتووه‌. سه‌یرم كرد وه‌ك ئه‌زموونێكی ئیداریی خراپ نییه‌ بڵاوی بكه‌مه‌وه‌ مادام دوو ده‌یه‌ به‌سه‌ر نووسینه‌وه‌یدا تێپه‌ڕیوه‌. دیاره‌ ئه‌و به‌ڕێزانه‌ی‌ له‌م راپۆرته‌دا قسه‌ ده‌كه‌ن له‌وانه‌یه‌ ئێستا هه‌مان ناونیشانی‌ وه‌زیفییان نه‌بێت، به‌ڵام ره‌نگه‌ گرفته‌كانی‌ باسی‌ ده‌كه‌ن 
به‌جۆرێكی‌ تر مابن. 
نازانم ئه‌م باسوخواسه‌ی بیروكراسی و رۆتین له‌ داموده‌زگاكانی میری خۆمان چ ئیداره‌ی ته‌واوی كوردستان و چ ئیداره‌ی زۆنی سلێمانی گه‌یشتۆته‌ كوێ؟ به‌ڵام وه‌ك مافێكی ئه‌ندێشه‌ی هه‌ڤاڵه‌كانم و خۆشم له‌ ئۆفیسی په‌یوه‌ندییه‌ گشتییه‌كان، هه‌قی خۆمانه‌ خاوه‌ندارێتی لێ بكه‌ین و وه‌ك ده‌قێكی ئیداریی و ئه‌زموونێك له‌به‌ر ده‌ستدا بێت.

مەسەلەی رۆتین لە راییكردنی كاروباری ئیداریی و ئەو ئاستەنگانەی دێنە پێش گەشەكردنی ئاستی كار و پلەی ئەو خزمەتگوزارییانەی دەزگاكان پێشكەشی دەكەن، یەكێكە لە گرفتە هەرە سەرەكییەكانی ئیدارە لە خۆرهەڵات و لە وڵاتی ئێمەشدا. رۆتین و تەقلیدیەت لە هەڵسوڕان و بەجێهێنانی ئەرك و فرمانەكان، ئاستەنگ هێنانە پێش جێبەجێكردنی و دەقگرتن بەجۆرێك لە جۆرەكانی كاركردن و ترس و نەوێران لە تێپەڕاندنی ئەڵقەزیاد و ناپێویستەكانی راییكردنی مامەڵەی هاووڵاتیان و نووسراو و فایلە تۆز لێ نیشتووەكانی نێو فەرمانگە و بەرێوەبەرایەتییەكان، لە دەركەوت و دیاردە زەقەكانی ئەم گرفتە ئیدارییە دژوارەن.
رۆتین و زاڵبوونی گیانی بیروكراسی لە پڕۆسەی بەڕێوەبردندا زادەی یەك هۆكاری ئیداری یان میزاجی بەڕێوەبەرانی فەرمانگە و دامەزراوەكان نییە، بەڵام هەموویان یەك ئاكامیان لێ دەكەوێتەوە كە سستی لە بەجێهێنانی ئەركەكان و پەكخستنی پێشكەوتن و گەشەپێدانی وڵاتە. چونكە بۆ هەر پڕۆسەیەكی لەو بابەتە جیهازێكی ئیداری زیندوو و چاپوك پێویستن. ئەمەش لەم هەلومەرجەدا كە دامودەزگاكانی حكومەت بەدەست پەتای رۆتین و دەردی بیروكراسییەوە گیریان خواردووە فەراهەم نابێت. لەبنچینەدا دەوڵەت پڕۆسەی پێشكەوتن و گەشەپێدان بۆ تێپەڕاندنی رەوشی چەوتی دواكەوتن و سستی گەشەكردنی كۆمەڵ دەگرێتەبەر. جا ئەگەر دامودەزگاكانی دەوڵەت (وەك ئامرازی هەرە كاریگەری ئیدارەدانی پڕۆسەی پێشكەوتن و گەشەپێدانەكە) خۆیان تووشی دواكەوتن و سستی هاتبن، ئیتر چۆن ئەركەكانیان پێ جێبەجێ دەبێ؟
راستە ئەم گرفتە ئیدارییە موزمینە پەتایەكی هاوبەشی ئیدارەی خۆرهەڵاتییە، بەڵام لە وڵاتی ئێمە، هەرێمی كوردستان، تایبەتمەندێتی خۆی هەیە و دەردەكە خەستترە بەتایبەتی كە گەشەكردنی فەرمانگەكان و ئاستی هەڵسوڕانیان هاوشانی گەشەكردنی شارەكان و ژمارەی دانیشتوان نییە. لەمیانی ئەم راپۆرتەشدا لە وردەكاری و هۆكارە تایبەتمەندەكانی رۆتینی كوردی دەكۆڵێتەوە.
پشت بەستوو بە چەندین دیدار و تۆماركردنی چەندین حاڵەتی رۆتین لە دامودەزگاكان، وەرگرتنی راوسەرنجی چەند بەڕێزێكی قاڵبووی ناو ئەزموونی ئیدارە لە وڵاتەكەمان هەوڵدراوە كە هەندێك لە سیما دیار و گشتگیرەكانی رۆتین و پۆلێنكردنیان بەسەر حاڵەتە جیاجیاكاندا لە كوردستان، دەستنیشان بكەین.
ئەگەرچی لە دەرەنجامی راپۆرتەكەدا هەندێك پێشنیاز و چارەسەر بۆ كەمكردنەوەی رۆتین خراوەتە ڕوو، بەڵام بەپلەی یەكەم قورسایی خراوەتە سەر گرفتەكە خۆی و ئاستە جیاجیاكانی رەنگدانەوەی لەناو كاری دامودەزگاكاندا بەو ئیعتبارەی كە هەندێك جار دەست نیشانكردنی وردتری گرفتەكە و هێنانەوەی نموونە لەبارەی حاڵەتە جیاجیاكانەوە چاكتر و باشتر لە چارەسەرییە ئامادەكراوەكان، یارمەتی تێگەیشتنی دیاردەكەو، دواتر ئیحتواكردن و قەڵاچۆكردنی دەدات.

دیاریكردنی دەستەواژەكە خۆی، رۆتینی چی و چۆنە؟
لەباری ماناوە وشەی (رۆتین) ئەو مانایە نادا بەدەستەوە كە گوزارشت لە گیروگرفتێكی ئیداری بكات. بەڵكو (رۆتین) خۆی لەخۆیدا زاراوەیەكی ئیدارییە وەك هەر زاراوەیەكی تر. ماناكەی وایە كە كارێكی ئاسایی جێبەجێ ببێ، یان رێرەوی ئاسایی خۆی وەربگرێ. دەگوترێ (بەشێوەیەكی رۆتینی ئەم كارە كراوە) واتا بەشێوەیەكی ئاسایی بەڕێوە چووە. یان دەگوترێ (هەندێك رێوشوێنی رۆتین ماوە) كە ئەمەی دوایی مانای وایە ئەو لایەنانەی قسە لەسەر رێوشوێنی ئیداری دەكەن بە شتێكی گرنگی نازانن و ناوی (رۆتینی) لێ دەنێن، بێ بایەخی دەكەن و وەكو ئیجرائێكی ناخۆشەویستی ناچاری، نەك ئیجرائێكی زەروری و یاسایی، تەماشای دەكەن. ئەی كە وایە بۆچی ئەم دەردە هاوبەشەی هەموو لایەك لە مامەڵەی ئیداریدا قینیان لێیەتی، هەروا ماوەتەوە و تەشەنە دەكا؟
دیوێكی تری ناولێنانی (رۆتین) مەسەلەی بیروكراسییە، ئەگەرچی ئەم دەستەواژەیە لە بواری سیاسەتیشدا بەكاردێت، بەڵام لە بواری ئیداریدا لە جوغزی هەمان مانای (رۆتین) دا دەخولێتەوە، واتا مانای دەقگرتن بە هەندێك رێوشوێن و رێورەسمی كاركردنی وشك و برنگ بێ گوێدان بەئاستی ئەدائو بەرهەمهێنانی یەكە ئیدارییەكان.
لەم راپۆرتەدا لەهەر كوێیەك قسە لەسەر پەتای رۆتین و گیانی بیروكراسیی هات دەشێ یەك مانا یان یەك گوزارشتیان هەبێ و دوودیوی یەك دراو بن. 
رۆتین لە كوێ دەردەكەوێ؟
رۆتین و گیانی بیروكراسیی لە كاركردن دەركەوتی جیاجیا و هۆكاری جیاجیای دەركەوتنیشی هەیە. پێش ئەوەی قسە لەسەر ئەو هۆكارانە بكەین كە پەتایەكی موزمینی تووشی دامودەزگا ئیدارییەكان كردووە پێویستە لە رەنگدانەوەی رۆتین لەو دامودەزگایانە بكۆڵێتەوە و بپرسین كە لە كوێ و كەی سەر هەڵدەدا و شێوازەكانی چین؟
لێرەدا بەگوێرەی پشكنینەكانی تیمی پەیوەندییە گشتییەكان لە دامودەزگا جیاجیاكان و راپرسی لەم بوارەدا، دەزانین كە رۆتین لەم حاڵەتە سەرەكییانەی خوارەوە روودەدەن. دەکرێت هەندێكجار ئەم حاڵەتانە پێكەوە تێكەڵ بن و رۆتینێكی ئاڵۆزكاوی لە چارەسەركردن نەهاتوو بخولقێنن.
1/ رۆتین لە هەڵسوڕانی كاری وەزارەت و دامودەزگاكاندا.
ب/ رۆتین لە راییكردنی كاروباری نێوان دیوانی وەزارەتەكان لەگەڵ پارێزگا و قەزا و ناحیەكاندا.
ج/ رۆتین لەراییکردنی كاروباری نووسراو و مامەڵەی هاووڵاتیاندا.
د/ رۆتین لەراییکردنی كاروباری نووسراو و مامەڵەی فەرمانبەراندا.
ه/ رۆتینی پەیوەند بە راییكردنی مەسەلەی دارایی.
لێرەدا هەوڵدەدەین رووناكی بخەینە سەر ئەم حاڵەتە جیاجیایانەی رۆتین كە ئاماژەمان پێكرد.
رۆتین لە وەزارەت و دامودەزگا و فەرمانگەكاندا
بەگوێرەی پشكنینەكانی ئێمە لە هەندێك دامودەزگای حكومەتی لەوانە (شارەوانی بە وەزارەت و سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانییەوە، باجی دەرامەت و باجی عەقار، دادگا، تاپۆ، وەزارەتی دارایی، وەزارەتی رۆشنبیریی و دیوانی چاودێری دارایی) بۆمان دەركەوت كە یەكەمین گرفتی رۆتین لە دامودەزگاكان مەسەلەی (صلاحیات) و دەسەڵاتی كاركردنە. ئەم مەسەلەیە لە هۆكارەكانی تری كە رۆتین دەخوڵقێنن، دابڕاو نیە، هەروەها نەك تەنها لە كاری دامودەزگاكان، بەڵكو لە هەڵسوڕانی كاری فەرمانبەر و هاووڵاتیان و هەڵسوڕانی كاری شار و شارۆچكەكانیشدا رەنگدەداتەوە.
 لەو سەردانانەدا گرفتی (صلاحیات) خەمی سەرەكی بەشێكی زۆری فەرمانگە و دامەزراوەكان بوون كە دەستیانی گرتووە كاروبارەكان باش هەڵسوڕێنن و شێوازی گونجاو بۆ تێپەڕاندنی ئەڵقە زۆروزەوەندەكانی رۆتین بدۆزنەوە.
(ناوەندێتی دەسەڵات) لە بەڕێوەبەرایەتی دامودەزگاكاندا وا دەكات كارەكان لای بەرپرسی دەزگاكان كەڵەكە بن و دوابكەون. لەهەمان كاتیشدا فەرمانبەرانی یەكە ئیدارییەكانی خوارەوە نە شارەزاییەكی ئەوتۆ لە هەڵسوڕان وراییکردنی كارەكان پەیدا دەكەن و نە شعوری بەرپرسیارێتی و ئینتیمایان بۆ كارەكەیان لا دروست دەبێت. هەندێكجار وا هەڵدەكەوێ كە فەرمانبەرێك بایی هێندە لە كاروباری دامەزراوەكەی خۆی تێگەیشتووە كە پەیوەندی بە بەشە پێسپێردراوەكەی خۆیەوە هەیە. ئاگای لە زنجیرەی هەڵسوڕانی كارەكان نییە و هیچی لێ نازانێ. ئەمەش هەم تەمبەڵی دەخوڵقێنێ و هەمیش دەرفەت لەبەردەم ئیدارە كەم دەكاتەوە كە ئاڵۆگۆر لە كاری فەرمانبەران بكات یان لەپێناو بوژاندنەوە و چالاكتركردنی كارەكان گواستنەوە لەنێو دائیرەكەیدا بكات. چونكە بەشێكی فەرمانبەران تەنها دەقیان بەیەك هەنگاوی زنجیرەی كارەكەوە گرتووە نە ئامادەن دەستی لێهەڵبگرن و ئەڵقەیەكی زنجیرەی رۆتین كەمبكەنە و نە ئامادەشن ئاڵۆگۆڕ لە كارەكانیان بكەن.
گرفت لەوەدایە هەندێك دامەزراو ئەو دەقگرتنە مردووە ناو دەنێن (تخصص). نموونەی ئەم حاڵەتەمان لە چەند فەرمانبەرێكی دائیرەی تاپۆدا بینی كە هەندێك تەنیا لە یەك پەراوێزی بچووكی دائیرەكەیاندا كار هەڵدەسوڕێنن و شارەزاییان لەو سلسلە دوورودرێژەی راییکردنی كارەكان نییە.
هەندێك لە شارەزایانی بواری بەڕێوەبەرایەتییەكان لەوانەی تەمەنێكی دوورودرێژیان لە كاروباری ئیدارەدا بەسەر بردووە، ئاماژەیان بەلانی یاسا و بڕیارەكان كرد. بەڵام بێ ئەوەی هەموو گرفتی (صلاحیات) بخەنە ئەستۆی یاساوە بەڵكو حاڵەتەكەیان لەوە ئاڵۆزتر دەست نیشانكرد و ئێمەش لەم چەند خاڵەدا كۆمان كردنەوە.
1 -هەندێك لە صلاحیاتەكان یاسا رێگا نادات بدرێنە دەست بەرپرسەكانی خوارەوە.
2 -هەندێك صلاحیات یاسا رێی پێدەدا بەڵام كاری پێ ناكرێ. 
3 -هەندێك صلاحیات بەتایبەتی لەنێوان بەڕێوەبەر و جێگرەكەی، بەڕێوەبەر و فەرمانبەرە هەڵسوڕاوەكان یان بەرپرسی یەكەكانی ناو فەرمانگەكە پەیوەندی بە سەلیقەی كاری بەڕێوەبەرەوە هەیە. خۆی تا چەند ئەو صلاحیاتانە تەخویل دەكات.
4 -هەندێكی پەیوەندی بە توانای فەرمانبەران و جورئەتی كاركردنەوە هەیە لەوانە تا چەند جورئەت لەخۆیان دەبینن دەستپێشخەری بكەن و صلاحیاتی خۆیان بەكاربێنن یان متمانەی سەرووی خۆیان بەدەست بێنن و  دواجار صلاحیاتی زیاتر وەربگرن.
5 -ترس لەوەی بەرپرسانی سەرەوە (وەزیر، وەكیل وەزیر، بەڕێوەبەرە گشتییەكان) صلاحیات بدەنە خوارەوە، بەڵام بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی و فەرمانگەكانی خوارەوە خراپ ئەم صلاحیاتانە بەكار بهێن یان نەیدەنە دەست ئەوانەی خوار خۆیان.
6 -نەبوونی صلاحیات بۆ پەیوەندی (ئاسۆیی) دامەزراوە هاوپلەكان لەگەڵ یەكتریدا، واتە پەیوەندی نێوان بەڕێوەبەرایەتییەكی گشتی وەزارەتێك لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتییەكی گشتی وەزارەتێكی تر (راستەوخۆ) نییە بەڵكو لە ڕێگای وەزارەتەكانیانەوەیە.
رۆتین لە راییكردنی كاروباری نێوان دیوانی وەزارەتەكان لەگەڵ پارێزگا و قەزا و ناحیەكاندا
ئەم جۆرە زەقترین جۆرەكانی رۆتینە و زەرەروزیانەكانی لەوانی تر گەلێك زۆرتر و گشتگیرترە. هەروەك چارەسەركردنەكەشی دەبێ گشتگیر بێت.
تیمی تەرخانكراو بۆ بەدواداچوونی مەسەلەی رۆتین پرسیاری لە بەڕێوەبەرانی چەند یەكەیەكی ئیداری كرد دەربارەی هۆیەكانی ئەم جۆرە رۆتینە، هەموویان بۆ ئەوەیان گەڕاندەوە كە یاسای پارێزگاكان كاری پێناكرێ و جۆرێك لە ناوەندێتی دەسەڵات لە وەزارەتەكان پەیرەوی دەكرێ. ناحیە و قەزاكان لەرێی پارێزگانەوە پەیوەندی بە وەزارەتی ناوخۆوە دەكەن و وەزارەتیش لەرێی وەزارەتەكانەوە داوای داخوازی ناحیە و قەزاكان دەكات. ئینجا ئەو زنجیرە لە هاتووچۆ و نووسراو ناردن جارێكیتر شۆڕ دەبێت بۆ خوارەوە بە پەسەندكردنی یان رەتكردنەوە. لەكاتێكدا ئەگەر صلاحیاتەكانی پارێزگاكان جێبەجێ و پیادە بكرێ دەكرێ:
1 -پەیوەندی لەنێوان بەڕێوەبەرایەتییەكانی پارێزگا چالاکتر بكرێ.
2 -پارێزگار راستەوخۆ پەیوەندی بە وەزارەتەكانەوە بكا و داخوازییەكانی بۆ بەرز بكاتەوە.
3 -ناحیە و قەزاكانیش بەم شێوەیە زووتر كارەكانیان رایی بكرێ.
گەلێك جار حاڵەتی وا هەڵكەوتووە كە یەكەی ئیداری یان كەسایەتییەكانی ناحیە و گوند و قەزاكان راستەخۆ هاتوون بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەن چونكە رۆتینی نووسراو و وەڵامی نووسراو زۆربەی چالاكی و پرۆژە خزمەتگوزارییە بڕیار لێدراوەكان پەك دەخات.
ئەم سەردانانە چەندینجار دووبارە دەبنەوە. جا لەكاتێكدا هاووڵاتیان بۆ كێشەی شەخسی خۆیان تەحەمولی هەموو رۆتینێك دەكەن و دەرەنجام كارەكەیان رایی دەبێ، ئەوا ناتوانرێ پێشبینی ئەوە بكرێ فەرمانبەر و بەڕێوەبەرایەتی یەكە ئیدارییەكانی ناحیە و قەزاكان و كەسایەتییەكانی ناوچەكان تا كەی دەتوانن بەرگەی رێوشوێنی رۆتین و هاتووچۆی وەزارەتەكان بكەن؟ لەڕاستیدا رەنگە گەڕانی كەسێك بەدوای مەسەلەیەكی گشتیدا وزە و ورەیەكی زۆرتری بووێت لە  بەدواداچوونی كێشەیەكی شەخسی.
رۆتین لەراییکردنی كاروباری نووسراو و مامەڵەی هاووڵاتیان و راییکردنی كاری فەرمانبەراندا
ئەم جۆرە حاڵەتانەی رۆتین دەنگۆ و مقۆی زیاتری لەسەرە لەناو كۆمەڵانی خەڵكدا، چونكە راستەوخۆ تەماسی بە ژیانی خەڵكەوە هەیە. نمونەی ئەم حاڵەتەمان لە تاپۆ، دادگا، شارەوانییەكان باجدان، دائیرەی كارەبا، تەلەفۆنات و زۆر شوێنی تردا بینی.
1 -حاڵەتێك لە شارەوانی دیتردا كە چەند مانگێكی خایاندووە ئینجا هاووڵاتییەكە گرفتەكەی چارەسەر نەكرا.
2 -حاڵەتێكی تر تۆماركردنی تەحویلی سەیارەیەك (60) ئیمزای پێویست كرد.
3 -بەگوێرەی روونكردنەوەكانی بەڕێز محەمەد یاسین بەڕێوەبەری خۆیەتی و كارگێری لە وەزارەتی رۆشنبیریی، راییكردنی نووسراوێك كە دێتە وەزارەتەكەیان (13) ئیمزای پێویستە. هەڵبەتە ئەمە لە چوارچێوەی وەزارەتدا. ئەگینا لەو بەڕێوەبەرایەتییەی لێوەی هاتووە چەند ئیمزایەك كراوە و كە دەشگەڕێتەوە تا دەگاتە شەخسی مەعنی چەند ئیمزایەكی تر دەكرێ.
4 -لەدادگا رۆژانە هاووڵاتیان ریز دەگرن لای كاتب عدل بۆ پڕكردنەوەی (تعهد خطي) لەكاتێكدا دەكرێ (تعهد خطي) بەگوێرەی دامودەزگاكان هەر لە دائیرەی پەیوەندیدار بە خەتی خاون تعهد و بەشی قانونی دائیرەكە بكرێ.
5 -زۆربەی دامودەزگاكان هاووڵاتیان دەنێرنە دەرەوە بۆ فۆتۆكۆپی كردن یان بۆ عەریزە نووسین... هێنانی شایەدی رۆتین..هتد.
6 - لەنموونەی داوای مۆڵەتی بێ مووچەی (6) مانگی فەرمانبەرێكی بەڕێوەبەرایەتی باجی كەركوكدا زنجیرەیەك مراجعە و رۆتین هەیە كە زۆریان زیادن. بۆ نموونە فەرمانبەر (أ) داوای (6) مانگ مۆڵەتی بێ مووچە دەكات. داخوازییەك دەنووسێ+دەدرێتە بەرپرسی بەشەكەی+دەنێردرێ بۆ بەڕێوەبەر+لەوێوە بۆ زاتیە+زاتیە دەیكاتە كیتاب+نووسراو دەچێتە تابیعە + لەتابیعەوە دەگەڕێتەوە بۆ زاتیە+زاتیە دەینێرێتەوە بۆ بەڕێوەبەر+ بەڕێوەبەر ئیمزای دەكات و دەچێتە صادرە+ صادرە بە بەرید دەینێرێ بۆ وەزارەت+ لە وەزارەت دەچێتە واردە+ لەوێوە بۆ بەڕێوەبەری گشتی زەریبە+ بەڕێوەبەری گشتی هامش دەنووسێ بۆ دیوان یان بۆ بریكار+ پاشان یان بریكار ئیمزای دەكات یان بۆ وەزیری دەنێرێ+ ئەگەر بریكار نووسی باشە دەچێتە دیوان+ نووسراوی بۆ دەكرێ دەچێتە (تابیعە) + دەگەڕێتەوە وەكیل یان وەزیر تەوقیعی دەكات+ صادرە دەكرێ+ بە بەرید دەڕواتەوە..هتد.
كە لەم ئیجرائەدا چەند ئەڵقەی زیاد هەیە-بەرپرسی بەش و بردنی یەكەم جاری بۆ لای بەڕێوەبەر پێویست ناكات. دەكرێ فەرمانبەر راستەوخۆ نووسراوێكی چاپكراو لە تابیعە بباتە لای مدیر و موافەقەتی وەربگرێ (دەكرێ كڵێشەی ئامادەكراو بۆ ئەو شتانە هەبێت) صادرە بكرێ و بهێنرێتەوە وەزارەت. راستەوخۆ لە دیوانی وەزارەت (كڵێشەی مۆڵەت هەبێ) و بریكاری وەزارەت ئیمزای بكات و بنێردرێتەوە.
هەندێك لە رۆتینی دامودەزگاكان لە تەعینكردندا باشتر و زەقتر دەردەكەون بۆنموونە ئیجرائە رۆتین و دوورودرێژەكانی ئەنجومەنی راژە+ داوای نابەجێی هێنانی وەرەقەی ئەنجومەنی گەڕەك كە وەزیفەی موختاری ئەمڕۆ پێك دێنێ. ئەنجومەنیش هیچ شەرعیەتێكی یاسایی نییە. بۆ هەموو كەسێكی ئیمزا دەكات. ئاسایش بۆ هەموو كەسێكی ئیمزا دەكات. كەچی هەر دەبێ ئەم دوو ئیجرائە بكرێت+ دوای ئەمانە ئەنجومەنی راژە موافقە لەسەر تەعینەكان دەكات. كەچی ئەمە خۆی لە خۆیدا ئەڵقەیەكی زیادی رۆتینە. ئەگەر وەزارەتەكان صلاحیاتی تەعینكردنیان هەبێ بەگوێرەی پڕكردنەوەی میلاكاتیان. دەكرێ تەعینكراو تاقی بكرێتەوە و پسپۆر هەبێ لەو بوارەدا بۆ تاقیكردنەوەی. 
رۆتین لە راییكردنی مەسەلە داراییەكاندا
بیانوی رۆتین لە راییكردنی مەسەلە داراییەكاندا بۆ باشتر رێكخستنی خەرجییەكان و وردبینی لە ئامانجی سەرف كردنی پارەدایە. بەڵام نابێ ئەم مەسەلەیە بە رەهایی وەربگیرێ.
بەڕێز شێخ بایز تاڵەبانی باسی ئەوە دەكا كە مەسەلەی رۆتین، لە كاروباری داراییدا چەندی بۆ هەوڵی وردبینی زیاتر دەگەڕێتەوە دوو هێندەش هۆکەی ئەوەیە كە كەس ئامادە نییە بەرپرسیارێتی دارایی بخاتە ئەستۆی خۆیەوە. چونكە سبەی لە چاودێری دارایی تێبینی لەسەر تۆمار دەكەن. بۆیە دەبینی فەرمانبەر و ژمێریاری دارایی پێی خۆشە زۆرترین ئیمزا و رەزامەندی لەسەر هەموو خەرجییەكان هەبێ. بۆیە دەبینی چەندجارێك دەستی دەستی بە موراجعی خاوەن پارە دەكرێ و لێپێچینەوەی لەگەڵدا دەكرێ.
بەڵام شێخ بایز دانی بەوەشدانا كە شێوازەكانی كاری ئیداری لای ئێمە لە مۆدێلێكی كۆنی ئینگلیزییەوە وەرگیراوە كە لە عیراق پیادە دەكرێ. لەكاتێكدا ئێستا بێگومان ئەو مۆدێلە، لە وڵاتە رەسەنەكەی خۆیدا، گۆڕانی گەورەی بەسەردا هاتووە.
گەلێك جار دەگوترێ ئەوەی پارە وەردەگرێ، چونكە (وەردەگرێ) گوێ بە رۆتینەكە نادا. چونكە ئاكامەكەی بەدڵی خۆیەتی كە (وەرگرتنی) پارەیە. بەڵام ئەم بۆچوونە لە چەند سەرێكەوە هەڵەیە:
1 -ئەوەی پارە لەسەر هەقێكی شەرعی خۆی وەردەگرێ (مووچە یان پاداشتی كارێكی پەسەند، باش)) هەق نیە ئەزێتی رۆتین بكێشێ لەپێناو وەرگرتنی هەقێكی خۆیدا.
2 -ئەوەی پارە وەردەگرێ بێ ئەوەی موستەحەق بێت (یارمەتی و واسیتە و هاوكاری بێ بناغە) ئەوا بایی هێندەش واسیتەی دەبێ كە زووتر لە هاووڵاتی و فەرمانبەری بێ وەی، خۆی لە زنجیرەكانی رۆتین دەرباز بكات.
3 -ئەوەی نووسراوەی وەرگرتنی پارەی پێیە بۆ پرۆژەیەكی خزمەتگوزاری یان بۆ راییکردنی كارێكی خزمەتگوزاری گشتی ئامادە نییە بەو هەموو زنجیرە تەگەرانەی رۆتیندا تێپەڕ ببێ و لەباری داراییەوە لەشێوەی گومانلێكراوێكدا مامەڵەی لەگەڵدا بكرێ.
لەراستیدا رۆتین لەكاروباری داراییدا دەركەوتی خراپی زۆری هەیە. زۆرجار فەرمانبەر و ژمێریاری كەم ئەزموون ماوەیەك راییكردنی كارێك دوادەخا چونكە شارەزایی لە كارەكە نییە و دەیەوێ یان دڵنیا بێت یان مەرجەعێكی باڵاتر بە ئیمزای رەزامەندی بەرپرسیارێتییەكە لەسەرشانی ئەو لابدات. بەداخەوە بەشێكی فەرمانگە و هۆبەكانی دارایی كەم ئەزموونن و دەبنە مایەی پەكخستنی كاری دامەزراوە و بەڕێوەبەرایەتییەكانی تری حكومەتیش. چونكە لە پتر لە وەزارەتێك گلەیی ئەوە كرا بۆیە كارەكانیان دوادەكەوێ چونكە لە دارایی درەنگ وەڵامی نووسراوەكانیان دەدرێتەوە. كە بەشێكی چالاكی دامودەزگاكان پێویستی بە تێچوون و راییكردنی لایەنی دارایی هەیە. 
هۆكارەكانی رۆتین
ئەگەرچی ئاكامی دیاردەی خراپی رۆتین لەوەدا لێكدەچن كە كاری بەڕێوەبردن و هەڵسوڕانی كاروباری هاووڵاتیان پەك دەخەن، بەڵام هۆكارەكانی هەر حاڵەتێكی رۆتین لەوی تر جیاوازە. بەلانی كەم ئەمە لەو گەڕان و سەرنجدانەدا بینیمان كە ئێمە لە هەندێك دامودەزگا و لای هەندێك هاووڵاتی بینیمان.
وا لێرەدا هەندێك لەو هۆكارانە باس دەكەین كە لەگەڵ یەكتری تێكەڵن و پێكەوە دیاردەكەیان زەقكردۆتەوە.
یەكەم: نەگونجانی یاساكان لەگەڵ ئیدارەی نوێ و گیانی سەردەمەدا. لەهەموو ئەو شوێنانەی سەرمان لێدان (بەتایبەتی باجدانی عەقار، گومرگ) تێبینیمان كرد كە یاسا و رێسا و راسپاردەكانی تایبەت بە هەر بوارێكی ئیداری لەگەڵ پێشكەوتنی ئیدارە و فەلسەفەی ئیدارەی كوردیدا ناگونجێت. 
-هەندێك لەو یاسایانە  هی سەردەمی حكومەتی عیراقن چ ئەوەی بە مەغزای سیاسی دانراون و چ ئەوەی لەگەڵ رۆحی سەردەمدا ناگونجێن.
-هەندێك لە یاساكانی پەرلەمانی یەكگرتوو و یاساكانی حكومەتی هەرێمیش پێویستیان بە دەستكاری هەیە لە بواری ئیدارەدا.
لەم بارەیەوە بەڕێز عوسمان شوانی بەڕێوەبەری گشتی داهات لە وەزارەتی دارایی سەرنجیدا:
(یاسا و راسپاردەكان بۆ خزمەتی كۆمەڵ دەردەچن. لەكاتێكدا یاساكانی وڵاتی ئێمە هی سەردەمی عیراقن و كەمترین گۆڕانكاری تێدا كراوە چونكە:
*حكومەتی هەرێم: پەیڕەوی لە سیاسەتی بازار دەكا كەچی یاساكانی ئێمە هی سەرمایەداری دەوڵەتین.
*ململانێ لەنێوان نەوەی كۆن و نوێی فەرمانبەران پەیدا دەبێ. فەرمانبەرانی كۆن دەقیان بە یاساكانی حكومەتی عیراقییەوە گرتووە و فەرمانبەری مەسەلەكین. فەرمانبەرانی نوێش زۆر خۆیان بەدەقەوە نابەستن و ئیجتهاد لە كارەكان دەكەن.)
بەگوێرەی سەرنجەكانی شوانی حاڵەتی ململانێ لەهەموو دەزگا ئیدارییەكاندا لەنێوان روانینی كۆن و نوێی فەرمانبەراندا هەیە. بەڵام هیچ پێوەرێك نییە كە داخۆ فەرمانبەرانی كۆن لەكوێدا پێ لەسەر یاساكان دادەگرن وەكو داكۆكییەك لە بەرژەوەندی گشتی؟ لەكوێشدا فەرمانبەرانی نوێ ئیجتهاد دەكەن لەراییكردنی كارەكان بێ پشت بەستن بە دەقی یاسایی، ئایا ئەوە بۆ تێپەڕاندنی دەقە وشك و بڕگەكانە یان بۆ پێشێلكردنی یاسا؟
هەروەها روون نییە كە ئەو ململانێیە تا چەند دەبێتە مایەی پێشخستنی كارەكان و تا چەندیش ئاژاوە دەنێتەوەو كارەكان پەك دەخات. (وەك سروشتی هەر ململانێیەك).
*شوانی هەروەها لەبارەی یاسا رەچاوكراوەكانەوە تێبینی ئەوەی دا كە چاودێری دارایی هەیە بەڵام چاودێری ئیداری یان دیوانی چاودێری ئەدائی وەزیفی نییە.
بۆیە دەبینی چاودێری لەسەر (10) لیتر بەنزین هەیە كە سەیارەی بەڕێوەبەر خەرجی دەكات بەڵام چاودێری لەسەر ئەدائی وەزیفی نییە.
لەئاكامدا راپۆرتی چاودێری دارایی لەسەر ئەو بەڕێوەبەرە گشتییەی كار و فەرمانگەكانی خۆی بەسەر ناكاتەوە و سنوری (10) لیترەكە تێناپەڕێنێ. راپۆرتێكی چاك رێكوپێكە، بەڵام ئەو بەڕێوەبەرە گشتییەی دەیەوێ كار و فەرمانەكانی بەسەر بكاتەوە لە ترسی تەجاوزی رێنماییەكانی خەرج كردن ناچار كارەكانی ناكات چونكە لەسەر ئەدائی وەزیفی لێپرسینەوەی لەگەڵدا ناكرێت.
بەڕێز عومەر جۆڵا بەڕێوەبەری فەرمانگەی باجی عەقار رایگەیاند كە یاساكان پێویستیان بە گۆڕان هەیە و هەقیشە رێنماییەكانی كاریش دەستكاری بكرێت بۆ نموونە لە دائیرەی باجی عەقار كاتێكی دیاریكراو هەیە بۆ وەرگرتنی پارە لە هاووڵاتیان كە ئێمە زۆرجار تەجاوزی دەكەین بۆ ئەوەی رۆتین لە كارەكاندا روونەدات.
هەروەها عوسمان شوانی سەرنجی ئەوەیدا كە یاساكانی هاتووچۆ(بۆ هەر نموونە) پەیڕەوی لە سیستمی غەرامەی یەكسەر و یەكلاكەرەوە ناكەن كە ئەمەش وادەكا رۆتین زیاتر بێ چونكە سەرپێچی كاران دێن بەو هەموو ئەڵقەی رۆتینەدا گوزەر دەكەن.
دووەم: مەسەلەی نەبوونی صلاحیات یان كەمی صلاحیات یان ترس لە پیادەكردنی صلاحیات یاخود روون نەبوونی سنووری صلاحیاتەكان و خراپ بەكارهێنانی هەموو لایەنەكانی ئەم گرفتە لە بەشی (رۆتین لە وەزارەت و دامودەزگاكان و فەرمانگەكان)دا ئاماژەمان پێكرد.
سێیەم: راهاتن لەگەڵ شێوازێكی دیاریكراوی كاركردندا.
گەلێك رۆتین لەوەوە سەرچاوە دەگرێ كە دامەزراوێكی دیارییكراو ناتوانێ گۆڕان لە شێوازی كاركردنی خۆی بەگوێرەی گۆڕانی هەلومەرجەكان دروست بكات، چ بەهۆی راهاتن یان ترس لە گۆڕان بەرەو ئاڕاستەیەكی نوێی كاركردن كە نادیار و تاقی نەكراوەوەیە.
لەڕاستیدا هەندێك لە شێوازی كار و راییکردنی كاروبارە ئیدارییەكان، دابەشكردنی كار و بەشەكان، فەرمانگە و بەڕێوەبەرایەتییەكان خۆیان دایدەنێن، لەوانەیە ئەو شێوازە بۆ سەردەمێكی دیاریكراو دەست بدا، بەڵام بە تێپەڕبوونی رۆژگار كۆن دەبن و زیندویەتی خۆیان لەدەست دەدەن. كەچی فەرمانبەران و بەڕێوەبەران هەروا لەسەری رادێن و وەك بەڵگەنەویستێك مامەڵەی لەگەڵدا دەكەن.
چوارەم: باوەڕنەكردن بە هاووڵاتیان
هەندێك جار دووبارە بوونەوەی فڕوفێڵی چەند هاووڵاتییەك لە مەسەلەیەكی دیاریكراودا دەبێتە مایەی پەیڕەوكردنی چەند ئیجرائێكی وقائی بۆ رێگرتن لە كاری نایاسایی، فرتوفێڵ، ئەمەش بە دەوری خۆی دەبێتە مایەی زۆركردنی زنجیرەی رۆتین. هۆكاری ئەم رۆتینە باوەڕنەبوونە بە هاووڵاتی. بۆنموونە بەڕێوەبەری باجی عەقار دەڵێ هاووڵاتیان خۆیان رێگری دروست دەكەن چونكە راستمان پێ ناڵێن دەربارەی عەقاراتەكانیان و تەزویر دەكەن. ئێمەش ناچار چەند جارێك بەدواداچوونی بۆ دەكەین. هەروەها بۆ ئەوەی ئەو حاڵەتە دووبارە نەبێتەوە رێوشوێنی وقائی و رۆتینی رەچاو دەكەین.
پێنجەم: هۆكاری كەمی میلاك و كەمی حەوافز، هەندێك لەو فەرمانگانەی زۆرترین هاووڵاتی هاتووچۆیان دەكا وەكو تاپۆ، شارەوانی، باجی دەرامەت، باجی عەقار گرفتی كەمی فەرمانبەریان هەیە. لەكاتێكدا زۆر فەرمانگەی تر فائزی فەرمانبەریان هەیە. بەڕێوەبەری فەرمانگەی باجی عەقار ئەو گرفتەی هەیە و دەڵێ: ئەگەر چوار ئەمین صندوق هەبێ ئەوا رێوشوێنی وەرگرتنی پارە لە فەرمانگەكەمان ئاسانتر دەبێ.
بەڕێوەبەری ئیدارەی شارەوانی هەمان قسەی كرد و ئەوەشی خستە سەر كە (بەپێی بڕیارە تازەكان دامەزراندن راوەستاوە. ئێمەش ناشتوانین كەڵك لە فائیزەكانی تر وەربگرین چونكە كارەكانمان خەڵكی پسپۆر و شارەزای بوارەكەی دەوێت وەكو كادیری ئەندازیاری و هونەری كە ئەمانە بەو مووچە كەمە رازی نابن و دەچنە رێكخراوەكان) جا لەكاتێكدا ئیشەكان رۆژانە زۆرتر دەبن، فەرمانبەر و كادیرانی پسپۆر لە كەمی دەدەن، ئەوا هاوكێشەكە تێكدەچێ و كاری هاووڵاتیان دوادەكەوێ.
شەشەم:بەپێچەوانەی ئەو هۆكارەی كەمی میلاك، زۆری و بۆری میلاك لە هەندێك دامەزراوەی تردا گرفتی رۆتین قووڵ دەكاتەوە. چونكە بەڕێوەبەری دائیرە هەوڵدەدات بە زیادكردنی زنجیرەی راییکردنی كارەكان كار بۆ فەرمانبەرانی زۆر و بۆر بدۆزێتەوە. هاوشانی ئەمەش زۆروبۆری هەرگیز بەپێی میلاك نییە، چونكە میلاكی فەرمانگەكان دیاری كراوە و بەپێی پسپۆرێتییە. لەكاتێكدا فەرمانبەرانی زۆر و بۆر ئیشە پێویستییەكان نازانن و لە فەرمانگەكاندا بە ئیمزای ناپێویست و خۆمژول كردن بەكاری رۆتینییەوە كات بەسەر دەبەن. بەشێكی زۆری ئەو فەرمانبەرە زۆر و بۆرانە، تەمبەڵ، كەم توانا، بێ شارەزایی و بێ شەهادەن. بەهیچ رازی نین و خۆیان لەسەرووی هاووڵاتیانەوە دەزانن.
حەوتەم: لەنێوان تێپەڕاندنی مەرجەعەكان و پابەندبوون بە مەرجەعەكانەوە.
زۆرجار روودەدا هاووڵاتی یان فەرمانبەر بەسەر مەرجەعەكەیدا تێدەپەڕێ و راستەوخۆ نووسراو یان سكاڵا راستەوخۆ بۆ وەزیر یان سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران دەهێنێ. ئەم جۆرە تێپەڕاندنەی مەرجەع كاری هاووڵاتیان یان فەرمانبەران زیاتر دوادەخات، چونكە ماوەیەكی زۆری دەوێ كە سكاڵاكەی بگەیەنێتە سەرەوە، لەوانەشە سكالا و نووسراوەكە كێبڕكێ لەگەڵ دەیان و سەدان نووسراوی تر رەواو هەقخوازانە بكات كە دێنە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران. رای بەڕێز چالاك تاڵەبانی بەڕێوەبەری نووسینگەی تایبەت وایە كە (نووسراوی وا قەدبڕ و ناڕەوا هەر وەرنەگیرێ و رەت بكرێتەوە). 
هەندێ جار بەپێچەوانەوە تەزمت و پێداگرتن لەسەر سلسلەی مەراجعەكان دەبێتە هۆی دواكەوتنی كارەكان و بڵاوبوونەوەی رۆتین ئەمە بەتایبەتی لە حاڵەتی پێشكەشكردنی پێشنیاز بۆ پێشخستنی كارەكان روودەدات دەبینی بەڕێوەبەرایەتی دیاریكراو نووسراوی پێشنیازەكە نانێرێتە سەرەوە بۆ وەزارەت یان سەرۆكایەتی ئەنجومەن بۆ ئەوەی سەرنگوم بێت. خاوەن پێشنیاز ناچار بەقەدبڕی نووسراوی پێشنیازەكەی دەنێرێ.
هەشتەم: هەڵە و گوێپێنەدان و لەكۆڵ خۆكردنەوە لە كاروباری ئیدارییدا.
زۆرجار هەڵە و گوێپێنەدانی لە نووسراوەكاندا روودەدات یان ئەو نووسراوانە تەواوی زانیاری و پێداویستییەكانی تێدا نییە. ئەمەش لەئەنجامی هەڵسوكەوت و نەشارەزایی فەرمانبەری كەم تواناوەیە كە دەبێتە مایەی رەتكردنەوەی مامەڵە و نووسراوی هاووڵاتیەك پاش بڕینی چەند قۆناغێك و ئینجا سەرلەنوێ تێهەڵچوونەوەی نووسراوەكە ئەمەش ماوەیەكی زۆری پێدەچێ و هاووڵاتی بێزار دەكات.
هەندێكجار فەرمانگەكان هاووڵاتی لە كۆڵ خۆیان دەكەنەوە و نووسراوی بۆ دەنووسن، بۆ دامودەزگا باڵاكان و هانی دەدەن كە بچێ لە دەزگاكانی سەرەوە داخوازییەكەی رایی بكات. تەنانەت ئەگەر بشزانن كە ئەو داخوازییە جێبەجێ نابێت، یان نایاسایی و ناڕەوایە.
نموونەی ئەمە بەڵگەنامەی (1)ە كە نووسراوێكی (وەزارەتی رۆشنبیریی)یە بە مێژووی (22/8/2001) بۆ وەزارەتی دارایی.
دوای تێپەڕبوونی نووسراوەكە بە چەند ئیجرائێكی ئیداری وەزارەتدا، نێردراوە بۆ وەزارەتی دارایی. لە نووسراوەكەدا داوای گەڕانەوەی مووچە بۆ فەرمانبەرێك دەكرێت كە دەوامی نەكردووە، واتا جگە لەوەی فەسڵ نەكراوە لەسەر پەیوەندی نەكردنی بۆ مباشرە، داوای مووچەشی بۆ دەكرێ. 
نووسراوەكە كە دەگاتە وەزارەتی دارایی (4) هامشی لەسەر دەنووسرێ و دواجار رەتدەكرێتەوە، چونكە لەبنچینەدا هەڵەیە، لەكۆڵ خۆكردنەوەیە. ئەوەتا بەڕێوەبەرایەتی گشتی دارایی دەنووسێ:
((بەڕێز بریكاری وەزیر.... وەزارەتی ناوبراو دەڵێ لە (1/1/2001) ناوبراو دەستی لە كار هەڵگرتووە و مووچەی بۆ نەبەستراوە بەحیساب نەخۆش كەوتووە، ئەی نابێ تقاریری طبی هاوپێچ كەن اسپباتی ئەم قسانە بكەن. باشە وا ئەو كارمەندە ئەوەندە گوێپێنەدانە بۆ حاڵی خۆی، بەڵام توخوا وەزارەتەكەی لەو گوێپێنەدان تر نییە لە ئیداری خۆیدا، هیچ رێوشوێنێكی نەكردووە بەرامبەر بەو فەرمانبەرە بەپێی یاسا ئیدارییەكان لەگەڵ رێزدا)).
هەندێك پێشنیاز بۆ چارەسەر
لەئەنجامی وردكردنەوەی حاڵەتە جیاجیاكانی رۆتین و ئەو رێگا چارەسەرییانەی خرانە روو دەتوانین لەم راپۆرتەدا چەند پێشنیازێك پێشكەش بكەین.
بەڕێز عەبدولباست كەریم مەولود وایدەبینێ كە هێڵی گشتی چارەسەر بریتییە لە سێ هەنگاو:
1 - پێدانی سەڵاحیات (تفویض الصلاحیات).
2 - كەمكردنەوەی زنجیرەی رۆتین.
3 - تایبەتێتی»التخصص» یان پسپۆرێتی.
ئەمە بەگشتی پڕەنسیبەكانی چارەسەركردنەكەن، بەڵام لە وردەكاریدا رێوشوێن و شێوازی چارەسەركردن پێویستن. ئەمانەی خوارەوە چەند رێوشوێنێكن كە لە ئەنجامی راپۆرتەكە و تێبینی ئەوانەی دیدارمان لەگەڵ كردوون، گەڵاڵە بووە:
یەكەم: دابەشكردنی صلاحیاتەكان لەسەرەوە بۆ خوارەوە و پیادەكردنی ئەو صلاحیەتانە و چاودێری كردنی بەخشینی صلاحیاتەكان لەلایەن بەڕێوەبەری فەرمانگەكان بۆ خوارەوەی خۆی.
دووەم: دەستكاری پێویست لە یاساكان هەر وەزارەتەو هەر بوارە بەپێی گونجان.
سێیەم: پێدانی صلاحیەتەكان بە پارێزگاكان بۆ راییکردنی راستەوخۆی ئیشی قەزا و ناحیەكان و كارپێكردن بە یاسای پارێزگاكان لەگەڵ ئەنجامدانی تەعدیلاتی پێویست تێیدا.
چوارەم: دیارییكردنی سەقفی زەمەنی بۆ ئەنجامدانی كاروباری هاووڵاتیان لە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەت و دامودەزگاكان هەریەكە بەپێی پێویستی كارەكە.
پێنجەم: پێدانی دەسەڵاتی نووسراوەكان بە نووسینگەی تایبەتی سەرۆك وەزیران بۆ ئەوەی راستەوخۆ پەیوەندی نووسراو بە وەزارەتەكانەوە بكات دوای وەرگرتنی رەزامەندی بەرێز سەرۆكی ئەنجومەن (بەپێی هامش لەسەر نووسراویان بەپێی راسپاردەی شەفەهی) چونكە نووسراوێك چەند بچێتە بەردەم سەرۆك وەزیران لە هەڵسوڕان و وەختی كارەكان دەبات.
شەشەم: دەركردنی رێنمایی پێویست بۆ وەرنەگرتنی ئەو مامەڵە و نووسراوانەی لە بنچینەدا هەڵە و نایاسایین چونكە وەرگرتنی ئەو نووسراوانە لە ماف و كاتی نووسراوە رەواو یاساییەكان دەخوا و ئیدارە دەشێوێنێ و پەرە بە سیاسەتی (حەواڵە بە گەواڵە) دەدات بێ ئەوەی هیچ ئاكامێكی ئیجابیشی بۆ خاوەنەكەی هەبێ. بەتایبەتی ئەو نووسراوانەی تێپەڕاندنی مەرجەعی رەسمی تێدایە بەنیسبەت هاووڵاتیانەوە.
حەوتەم: چالاککردنی رۆڵی بەڕێوەبەرایەتی گشتی چاودێری و پلاندانان لە سەرۆكایەتی ئەنجومەن و چالاککردنی دەوری بەشەكانی چاودێری و پلاندانان بۆ بەدواداچوونی ئەو بەڵێنانەی بە ناوچە و شارەكان دەدرێ و سیفەتی خزمەتگوزاری گشتیان هەیە. بۆ ئەوەی خەڵكی ئەو ناوچانە چەند جارێك سەردانی ئەنجومەنی وەزیران نەكەن بۆ بەدواداچوونی پرۆژە بڕیار لێدراوەكان. 
هەشتەم: پێكهێنانی دیوانی چاودێری ئیداری یان ئەنجومەنێك كە لق، بەشی لە هەموو دامەزراوەكان هەبێ بۆ چاودێری كردنی ئاستی كاركردنی فەرمانبەران و چۆنێتی راییکردنی كارەكانیان و ناردنی راپۆرتی دەوری لەبارەی چاودێریكردن و ئاستی راییکردنی كارەكانەوە.
نۆیەم: دەشێ هەندێك رێوشوێنی سەرەتایی بكرێ بۆ مامەڵەی راستەوخۆی دامەزراوە هاوئاستەكان لەگەڵ یەكتریدا (بەڕێوەبەرایەتی لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی وەزارەتێكی تر فەرمانگەی وەزارەتێك لەگەڵ فەرمانگەی وەزارەتێكی تر).
دەیەم: لێكنزیك خستنەوەی بینای ئەو فەرمانگە و بەڕێوەبەرایەتیانەی كاری بەردەوامیان پێكەوە هەیە و رێكخستنەوەی فەرمانگەكان و هەیكەلی پێكهێنانی ژوورەكانیان بەو جۆرەی بەشە هاوشێوەكان لێك نزیك بن.
یانزەیەم: ئەنجامدانی گۆڕانكاری پێویست لە پێكهاتەی میلاكات و دابەشكردنەوەی فەرمانبەرانی فائچ بەسەر ئەو بەڕێوەبەرایەتیانەی دەتوانن ئیستیعابیان بكەن. كردنەوەی خولی جیاجیا بۆ گەشەپێدانی توانای ئیداری فەرمانبەران یان تەئهیلكردنیان بۆ ئەوەی لانی كەمی شارەزایی لەو بوارانە پەیدا بكەن كە راژەكەیانی بۆ دەگوازرێتەوە.
دوانزەیەم: دابینكردنی پێداویستیەكانی ئیدارەی هاوچەرخ وەكو كومپیوتەر و فۆتۆكۆپی و بەكارهێنانی كۆمپیوتەر بۆ كارئاسانی و فۆتۆكۆپیش بۆ دابینكردنی سەرچاوەیەكی تری داهات.
سیانزەیەم: هەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی راژەكە زۆری زنجیرەی رۆتینی تەعیین كردن و گواستنەوەی لەوێ كەڵەكە بووە. لەجیاتی ئەوە دانانی كەسانی پسپۆر لە وەزارەتەكان بۆ تاقیكردنەوە و دیاریكردنی سەقفی تاقیكردنەوەی عەمەلی بە عەقد بۆ ماوەی ساڵێك و پاشان بڕیاردان لەسەر دامەزراندنی رەسمی یان هەڵوەشانەوەی عەقدەكە.
چواردەیەم: وەرگرتنی نموونەیەک لەو مامەڵانەی پەیوەندی راستەوخۆیان بە كاروباری هاووڵاتیانەوە هەیە لە وەزارەت و دامودەزگاكان و لابردنی هەندێك ئەڵقەی ناپێویست لە زنجیرەی مامەڵەكە و چاودێری كردنی كاریگەریان لەسەر رەوتی كارەكان. بۆ ئەوەی وەكو ئەزموونێك لە بوارەكانی تریشدا تاقی بكرێتەوە.
پانزەیەم: چالاککردنی فەرمانگەی كاروباری هاووڵاتیان و پێدانی (صلاحیات) بۆ راییکردنی كاروباری هاووڵاتیان.
شانزەیەم: بەرپاكردنی هەڵمەتێكی نیشتمانیی بۆ دژایەتییکردنی رۆتین و گیانی بیروكراسی لەرێی:
1 -بەستنی كۆنفرانسێك دەربارەی ئەم بابەتە.
2 -سازكردنی هەڵمەتێكی گەورەی راگەیاندن و دانانی بەرنامەیەك لەم بارەیەوە.

فەرمانگەی پەیوەندییە گشتییەكان
22/9/2001

بۆچی بەرپرسانی سەرەوە، ترسیان هەیە سەڵاحییەت بدەنە خوار خۆیان

هەندێک لە سەلاحەتیەکان ، یاسا رێگا ندات بدرێتە دەسەڵاتەکانی خوارەوە

بابەتە پەیوەندیدارەکان