شاناز هیرانی
خانزاد دوا رۆمانی مێژوویی ئارێز عەبدوڵڵای نووسەرە و دوای ئەوەی رۆمانەكەم خوێندەوە چەند سەرنجێكم لا دروستبون.
خانزادی میری سۆران، شۆخە ژنێكە، هەرچەندە سەدان ساڵە نەماوە، بەڵام لە ئاسمانی كوردەواریدا وەك ئەستێرە دەدرەوشێتەوە، چونكە سەركردەیەكی ئەوەندە لێهاتوو و ئازا و قارەمان بووە، بڕوا ناكرێ پێش ئەو هیچ ژنێك نەك هەر لەناو كوردا، بەڵكو لەناو تەواوی گەلانی ناوچەكەدا گەیشتبێتە ئەو ئاستە لە حوكمڕانی.
لە هەشتاكانی سەدەی رابردوو ماڵمان لە هەولێر بوو، بەردەوام بۆ چوونەوە بۆ ناوچەی خۆشناوەتی و زێدی خۆمان، لە رێگە كە دەگەیشتینە (بانەمان) هەر زوو سەرنجم دەچووە سەر قەڵای خانزاد، دەیانجار بە دەم رێگەوە باوكم باسی قەڵاكە و قارەمانیەتی و شۆخ و شەنگی خانزادی وەكو چیرۆكێك بۆ دەگێڕاینەوە، بۆیە هەر لە منداڵیمەوە لەناو بیر و هزرمدا شوێنی خۆی كردۆتەوە.
شاهیدی بۆ ئەو راستییە تاڵە دەدەن
خانزادە خاتوون ژنێكی لێهاتوو جەنگاوەر و ژیر بووە، لە سەردەمێكدا توانی جڵەوی دەسەڵات بگرێتە دەست، لە مێژوودا هیچ ژنێك ئەوەی نەكردووە. خانزادی میر رێچكەشكێنی ئەو بیركردنەوەیە بوو، پێیان وابوو ژنێك ناتوانێت وڵات بەڕێوە ببات و پارێزگاری لێبكات، ئەو سەلماندی چۆن ژنێك دەتوانێت ئەركی بەڕێوەبردن بگرێتە ئەستۆ و بتوانێت لەناو ئەو هەموو پیلانگێڕی و تەڵەی دوژمنان خۆراگربێت و ژیرانە مامەڵە لەگەڵ دوو دەسەڵاتی ستەمكاری ئەوسای عوسمانی و سەفەوی بكات و درێژە بە حوكمڕانی خۆی بدات، ئەمە جگە لە كێشە و بینەوبەرەكانی میرانی كورد لەناوخۆیاندا، زۆرجار بۆتە هۆی لەباردنی خەونی دروستبونی دەوڵەتێكی كوردی سەربەخۆ و لاپەڕەكانی مێژووش شاهیدی بۆ ئەو راستییە تاڵە دەدەن.
خانزادی میری سۆران جگە لەكاری بەڕێوەبردنی وڵات و هەوڵدان بۆ گەشەكردنی ئابووری و بوژاندنەوەی میرنشینەكەی، لەهەمان كاتدا هەوڵی فراوانكردنی سنوری قەڵەمڕەوەی میرنشینەكەشی داوە و توانیویەتی چەندین ناوچەی تر لەژێر ركێفی داگیركەرانی تورك و سەفەوی بهێنێتە دەرەوە و بیانخاتە ژێر چەتری میرنشینەكەی سۆران و بیانپارێزی.
خانزادی ژیر لەوكاتەدا بریار دەدات
ئارێز عەبدوڵا لە رۆمانە مێژووییەكەیدا بە ناوی خانزاد روونی دەكاتەوە، كاتێك میر سلێمان بەگی برای بە هۆی ژەهرخوارنكردنی لە لایەن والی بەغداوە شەهید دەكرێت، ترس و دڵەڕاوكێ سەرتاپای سۆران دەگرێتەوە و بیر لەوە دەكەنەوە ئاخۆ چارەنووسی میرنشینەكە دوای كۆچی دوایی میر بەرەو كوێ دەڕوات! خانزادی ژیر لەوكاتەدا بریار دەدات ئەو ئەركە قورسە بخاتە سەر شانی خۆی و جارێكی تر هەموویان دڵنیا بكاتەوە میرنشینەكە بە بەهێزی و یەكگرتوویی دەهێڵێتەوە و بەڵێنی بەردەوامی و خۆشگوزەرانی بە خەڵكەكەی دەدات. لە سەردەمی خاتوونی میردا چەندین پرۆژەی گرنگ وەكو پرد و مزگەوت دروست كراون، جگە لە دروستكردنی چەند قەڵایەك لە ناوچە جیاوازەكانی میرنشینەكەدا بۆ بەرگریكردن و پاراستنی لە پەلاماری دوژمنان. لەسەر دەستی میری خاتون وڵات دەبوژێـتەوە و گەشەیەكی ئابووری بەرچاو بەخۆیەوە دەبینێت. بازرگانان لە وڵاتانی ترەوە بۆ كڕینی برنجی سۆران ڕووی تێدەكەن، ئەو كاتە لەو میرنشینەدا گرنگی زۆر دراوە بە چاندنی برنج.
قەڵای خانزاد و میرخانزادخانی سۆران
دەست هەڵگرێت لە ژیانی ئاسایی
خانزاد لە یەكەم رۆژی میرایەتیشدا هەردوو كەزیەكەی دەبرێت و بەناو خاكی سۆراندا پەرش و بڵاوی دەكاتەوە و سوێند دەخوات لەوە بە دواوە تەنیا وەك میرێك هەڵسوكەوت بكات و دەست هەڵگرێت لە ژیانی ئاسایی خۆی وەك ژنێك و بە تەواوی خۆی تەرخان بكات بۆ وڵات. سەرباری شۆخ و شەنگی و جوانییەكەشی. ناوبانگی خانزاد بە وڵاتاندا دەڕوات و سەدان شیعر و هۆنراوە بە سەر خاتوونی میردا هەڵدراوە و بۆتە وێردی سەر زمانی خەڵكی دوور و نزیك. لە شەڕیشدا پڵنگ ئاسا هەڵمەتی بردووە و لە ریزی پێشەوە و هاوشانی جەنگاوەرەكانی بووە. شكۆی خانزادی مەزن و گەورە مێژوویەكی یەكجار نەمری تۆمار كراوە. هەرچەند بنووسرێت لەسەر ئەو ژنە میرە هێشتا مافی تەواوەتی خۆی پێنادرێت، چونكە سەردەمی میری خاتوون بۆ میرنشینی سۆران بە سەردەمێكی زێڕین دادەنرێت و بە سەردەمی سەردانەواندن و ملكەچ نەبوونی كورد بووە بۆ دوژمنان، سەردەمی بەرەنگاری و خۆ بە دەستەوەنەدان بووە. دواجار لە شەڕێكی مەردانەدا خانزاد بە برینداری و بەدیلی دەكەوێتە دەست شا سەفی ئێران. كاتێكیش دەیبەن بۆ كۆشكی شا، خانزاد بێ ترس داكۆكی دەكات لە خۆی و میرنشینەكەی و سڵ ناكاتەوە لەمردن و ئازاردان. سەربەرزانە رووبەڕوی شا دەبێتەوە، لە رۆژگاری فەرمانڕەوایی باوكیدا داوای هاوسەرگیری لێكردووە و ژیرانە رەتی كردۆتەوە. شا سەفی لە میانەی گفتوگۆیەكی لەگەڵ خانزاددا پێی دەڵێت: (تۆ رازی نەبویت بە كراسی بووكێنی بێیتە ئەم كۆشكە، ئێستا بە دیل و زەلیلی و كراسی خوێناوی هاتوویت!) خانزاد وەڵام دەداتەوە و دەڵێت: (خۆزگە دەكوژرام، بەڵام دیل نەدەكرام، هیچ پەشیمان نیم و شانازیش بە جلە خوێناویەكەم دەكەم..) ئەمە لە كاتێكدایە هەر مرۆڤێكی تر بوایە دەرووخا و پۆزشی دەهێنایەوە. خانزادی رچە شكێن، نمونەی ژنە كوردێكی مەردە، مێژووەكەی هەرگیز لە بیر ناكرێت و بە شانازییەوە نەوە دوای نەوە دەگێرێتەوە.
بەهێزترین میرنشینی سەردەمی خۆی بووە
لەم رۆمانەدا جگە لە خانزادی میر چەندین كەسایەتی و كارەكتەری دیاری ناوچەكە باسکراون، كە خاوەن كەسایەتی كۆمەڵایەتی بەهێزبوون و یاوەری خاتوونی میریان كردووە لە شەڕەكان و گەواهیدەری شكست و سەركەوتنەكانی میر بوون. وەكو مەلا عەلی کە زانا و شاعیر و نووسەرێکی دیاری ئەو کات بووە، راوێژكاری بووە.
خانزاد، رۆمانێكی مێژوویی نووسەر (ئارێز عەبدوڵا)یە و یەكێكە لەو بەرهەمانەی شایانی خوێندنەوەیە، نووسەر جارێكی تر بە سەلیقەیەكی جوانەوە دوای رۆمانی پاشای گەورە سەردەمێكی تر و قۆناغێكی تری میرنشینی سۆران لە شێوەی رۆمان خستە بەردەستی خوێنەران. میرنشینی سۆران یەكێكە لەو میرنشینە ناسراو و گەورە و دەسەڵاتدارانەی سنوورێكی فراوانی لە خۆ گرتبوو، بەهێزترین میرنشینی سەردەمی خۆی بووە و بە خوێندنەوەی رۆمانەكە خوێنەر لەسەر سۆران و میرە شۆخەكەی بەرچاو روونتر و شارەزاتر دەبێ.
هەتا خانزاد خانزاد بوو
خانزادی سۆران میر بوو
بەردی بەستان پەنیر بوو
ئاوی روباران شیر بوو
