رۆژی 7/11 لە شاری شەرم ئەلشێخی میسر، کۆنگرەی 27 ی نەتەوە یەکگرتووەکان تایبەت بە گۆڕانکارییەکانی ژینگە بەسترا. لەم کۆنگرەیەدا کە 110 سەرۆکی جیهان بەشداربوون، هەروەها کۆمەڵێک کەسایەتی جیهانی و نوێنەری کۆمەڵێك رێکخراوی جیهانیی و ئیقلیمی و بواری ژینگەپارێزی، کە لە 190 وڵاتی جیهانەوە هاتبوون، بەشداریی کۆنگرەکەیان کرد.
وا بڕیارە لەم کۆنگرەیەدا کۆمەڵێک بڕیار لەبارەی ژینگەی جیهانەوە بدرێت. وڵاتە تازەپێشکەوتووەکانی جیهان، وڵاتە پێشکەوتووەکان بەتایبەتی ئەوروپا و ئەمریکا، بە بەرپرسیاری سەرەکی دادەنێن لە گۆڕانکارییە مەترسیدارەکانی سەر ژینگەی جیهان، هەرچەندە وڵاتانی خۆرئاواش داوای بەرپرسیارێتی جیهان دەکەن. لای خۆشییەوە سەرۆکی میسر لە دەستپێکی کۆنگرەکەدا وتی: ئێستا کاتی کارکردن و جێبەجێکردنی بڕیارەکانە، هیچ بوارێکیش نییە لە پاشەکشەکردن لە جەنگی گۆڕانکاری کەشوهەوادا.
ئەوروپا و ئەمریکا بەرپرسیارن
بە پێی هەندێک راپۆرتی نێودەوڵەتی، لەگەڵ سەرهەڵدانی شۆڕشی پیشەشازییەوە، کەشوهەوای جیهان رووبەڕووی مەترسی بۆتەوە، لە ساڵی 1751 تا 2017 ئەوروپا و ئەمریکا، بەرپرسیاری سەرەکی بوون و بە رێژەی 47 % ی کەشوهەوای جیهان لەلایەن ئەوانەوە پیسکراوە، لەکاتێکدا هەموو وڵاتانی ئەفریقا و ئەمریکای باشوور، تەنها 6 % ی بەشداربوون لە پیسبوونی ژینگە. چونکە ئەم وڵاتانە پیشەشازی نەبوون، هەتا ژینگەی جیهان پیس بکەن. هەربۆیە زۆرێک لە بەرپرسانی وڵاتانی تازەپێشکەوتوو، خۆرئاوا بە بەرپرسیاری سەرەکی لەم کێشەیە دادەنێن.
ئەفریقا داوای 200 ملیار دۆلار دەکات
لای خۆیەوە ماکی سال سەرۆکی سینگال کە ئێستا سەرۆکایەتی رێكخراوی یەکێتیی ئەفریقا دەکات، لە کۆنگرەکەدا وتی: (پێویستە هەموو وڵاتان ئامادەی بەرپرسیارێتی بن لە بەرامبەر گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوادا. راشیگەیاند: پێشتر بڕی 100 ملیار دۆلار تەرخانکرابوو، بۆ روبەڕوبوونەوەی گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا، بەڵام ئەم بڕە پارەیە کەمە، ئێمە پێویستمان بە زیاتر لە 200 ملیار دۆلارە بۆ روبەڕوبوونەوەی جەنگی گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا.
کۆنگرەی ساڵانە
دوابەدوای هۆکارە سیاسیی و ئابوورییەکان، گۆڕانکارییە ژینگەییەکان بۆ کۆچی بە کۆمەڵ بە یەکێک لە هۆکارە گرنگەکان هەژمار دەکرێت کە پێشبینی دەکرێت لە چەند دەیەی داهاتوودا، بە شێوازێکی بەرچاو روو لە هەڵکشان بکات. بۆ رێگرییکردن لەم دیاردەیە و کەمکردنەوەی کاریگەری و زیانەکانی، نەتەوە یەکگرتووەکان ساڵانە کۆنگرەی گۆڕانکارییە ژینگەییەکان دەبەستێت. ئەم ساڵ میسر میوانداریی میوانانی کۆنگرەکە دەکات لە شاری شەرم ئەلشێخ.
عیراق و گۆڕانی کەشوهەوا
لە گۆڕانی کەشوهەواشدا، عیراق یەکێکە لە زەرەرمەندە گەورەکان، بە پێی وتەی د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق بێت، 40 % ی خاکی عیراق رووبەڕووی مەترسی بە بیابان بوون بۆتەوە.
عیراق بە یەکێک لە وڵاتە دواکەوتووەکان دادەنرێت لە بواری ژینگەدا و بەدەر نییە لە مەترسییە ژینگەییەکان کە لە ئەنجامدا دانیشتووانی ناچار بە کۆچی زۆرەملێ بکات. لەم روانگەیەوە، دەتوانرێت کێشە و گرفتە ژینگەییەکان کە عیراق رووبەڕوویان بۆتەوە لەم قۆناغەدا و لەم چەند ساڵەی رابردوودا، بخرێتە بەر باس و هەوڵ بدرێت چارەسەری گونجاو و ریشەیی بۆ گرفتەکان دیاری بکرێت. لە هەمانکاتدا بەشێک لەو کێشە و گرفتانەی عیراق لەم دەیەیەی دوایدا رووبەڕوویان بۆتەوە، پەیوەندیی راستەوخۆیان بە سیاسەتی ناوخۆ و وڵاتانی دراوسێی عیراقەوە هەیە، کە زۆرێک لە نوێنەر و سەرۆکی ئەو وڵاتانە ئەندامی بەشدارن لەو کۆنگرەیەدا.
خۆشبەختانە دوای ساڵێک لە کێشە و گرفتی ناوخۆیی، حکومەتی عیراق لە کۆتایی مانگی رابردوودا، توانرا دروست بکرێت، لەم کابینەشدا ئەرکێکی زۆر لە سەرشانی کابینەی نوێی حکومەتی عیراق کەڵەکە بووە و پێویستە حکومەت پلانی باشی هەبێت بۆ روبەڕوبوونەوەی کێشەکان، بەتایبەتی ژینگە کە بە دۆخێکی ناهەموار و خراپدا تێدەپەڕێت.
کێشەی دیجلە و فورات
لە ناوەڕاستی سەدەی پێشووەوە تا ئێستا، چەندین رێکەوتننامەی هاوبەش لە نێوان ئەو وڵاتانەی هەر دوو رووباری دیجلە و فوراتیان پێدا تێپەڕدەبێت کراوە، ئەندامەکانی ئەو رێکەوتننامانە پەیوەست کراون بە چەندین رێکەوتنەوە کە لە نێویاندا عیراق نەیتوانیووە پابەند بێت.
لە دوای ساڵی 2003 و دوای پڕۆسەی ئازادیی عیراق، بە دیاریکراوی وڵاتانی دراوسێ بەتایبەتی ئێران و تورکیا، دەستیانکردووە بە گرتنەوەی ئاوی رووبارەکان و دروستکردنی بەنداوی گەورە و رێگرییکردن لە سەرچاوەکانی هەردوو رووبار، کە بە سەرەکیترین سەرچاوەی ئاوی سەر زەوی دادەنرێن لە عیراقدا و بە شێوەیەکی بەرچاو پشتیان پێ دەبەسترێت بۆ کشتوکاڵ و ئاوی خواردنەوە. دەکرێت حکومەتی نوێی عیراق چاوی لە رێکەوتن و پلانی نوێ بێت بۆ رێگریکردن لە بەکارهێنانی ئەو سەرچاوانەی ئاو، کە فاکتەرێکی سەرەکی پاراستنی ژینگەکەیەتی و دەتوانرێت سوود لەو سەرچاوانە ببینرێت، بۆ بوژاندنەوەی پڕۆژە کشتوکاڵییەکان و دروستکردنی بەنداو بۆ گلدانەوەی ئاو لە زستاندا و سوود لێوەرگرتنیان لە وەرزی هاوین و ساڵانی بێ بارانی و وشکەساڵیدا.
هەوڵی دیپلۆماسی
دەکرێت نوێنەرەکانی عیراق هەوڵەکانیان بخەنەگەڕ لەم پێناوەدا، بۆ کارکردن لەسەر بنەمای یاسا نێودەوڵەتییەکان کە هیچ وڵاتێک بۆی نییە سەرچاوە ئاوییەکان لە وڵاتانی دراوسێی بگرێتەوە و وەکو کارتێکی گوشار بەکاری بهێنێت لە پڕۆسە سیاسییەکاندا. تورکیا و ئێران، نوێنەرەکانیان ناچاربکرێن لە پێناوی بوژاندنەوەی کەرتی ژینگەی عیراق، دانوستان بکرێت بۆ هاوکارییکردنی عیراق لە رێگەی بەردانەوەی ئاوی هەر دوو رووبار.
بە شێوازێکی تر و لە گۆشەنیگایەکی دیکەوە، عیراق دەتوانێت و مافی ئەوەی هەیە کە پەیوەندییەکانی بەکاربهێنێت لەگەڵ وڵاتانی ئەندام، بۆ هاوکارییکردن و هێنانی دەستی دەرەکی و رەخساندنی هەل بۆ کۆمپانیا دەرەکییەکان، کە بتوانن کار لەسەر بواری ژینگە بکەن بە پڕۆژەی جیاوازی سەردەمیانە و ژینگەییانە، کە لە داهاتوودا بتوانرێت ژینگەی عیراق و خەڵکەکەی پارێزرا و بێت.
سەرچاوە: ئاژانسەکان
کۆنگرەی شەرم ئەلشێخ
