بۆ 31 ەمین جار لە مێژووی هاوچەرخیدا، گەلی كوردستان یادی دەرچوونی بڕیاری ژمارە 688ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دەكاتەوە كە پڕە لە خۆشحاڵی و هەستی هاوبەشیی مرۆڤایەتیی، لێوان لێو لە هەموو جۆرەكانی سوپاسگوزاری بۆ ئەو وڵات و حكومەت و كەسایەتییە جیهانیانەی كە هەوڵیاندا بۆ دەرچوونی ئەو بڕیارە و بەدیانهێنا كە گۆڕانكارییەكی چۆنایەتی كرد لە تێكۆشانی گەلی كورد لە عیراق، بۆ بەدەستهێنانی مافە مرۆیی و سیاسییە ئاساییەكانی، لەسەروو هەمووشیانەوە، مافی خۆی لە ژیانێكی ئارامدا كە پارێزراوبێت لە هەڵمەتەكانی رەشەكوژی و كیمیاباران، كە پێش دەرچوونی ئەو بڕیارە، گەلی كورد لەسەر دەستی حزبی بەعسی دڕندە بە سەركردایەتیی سەدام حسێن، بۆ ساڵانێكی درێژ ئەو تاڵاوەیان دەچەشت.
ئەمڕۆ، لە دوای نزیكەی سێ دەیە لە دەرچوونی ئەو بڕیارە نێودەوڵەتییە، كە بەهۆیەوە فڕینی فڕۆكەكانی سوپای پێشووتری رژێمی عیراق لە ئاسمانی زۆربەی ناوچەكانی هەرێمی كوردستان قەدەغە كرا، گەلی كوردستان ئەو بڕیارەی لە یادە كە چۆن بووە ئامرازێك بۆ بنیاتنانی ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووری و تەنانەت دەروونی و كەلتوری جیاواز لەوەی كە لە سایەی دەسەڵاتی رژێمی دیكتاتۆریی پێشوودا دەژیا.
پاراستنی ژیانێك كە گەلی كورد بەهۆی ئەو بڕیارەوە پێی گەیشت، دەروازەیەكی سەرەتایی بوو بۆ بەڕێوەچوونی یەكەم هەڵبژاردنی راستەقینە لە مێژووی خۆیدا، ئەو هەڵبژاردنە لۆكاڵییە و بووە بنەمای پێكهێنانی پەرلەمانی ناوخۆ و حكومەتی هەڵبژێردراو و دامەزراوە دەسەڵاتدارە بەرپرسیارەكان لەبەردەم نوێنەرانی پەرلەماندا. ئەو میكانیزمە كوردستانی كردە سەنتەرێك بۆ بەرقەراربوونی ئارامی و ئازادیی سیاسی و مەدەنی و پاراستنی مافی ئەو پەنابەرانەی لە سەرجەم ناوچەكەدا روویان تێدەكرد.
ئەو بڕیارە نێودەوڵەتییە، رێگەی بە كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان دا كە هەڵمەتی ئاوەدانكردنەوە و كەلتوری و فێربوون و ئابووریی دەستپێبكەن، دوای ئەوەی پەراوێزخراو و كۆڵۆنیایەكی ناوخۆیی بوو لە سایەی رژێمی دەسەڵاتی شمولی، شێوازی ئەمڕۆی ژیان و ئاوەدانكردنەوە لە كوردستان، گەواهیی ئەو جیاوازییەن لەو بوارەدا.
هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان یادی ئەو بڕیارە دەكەنەوە، كە چۆن دوای ئەوە بووە ئامرازێك بۆ دیموكراتیزەكردنی عیراق و هەڵبژاردنی سەرۆك مام جەلال وەك یەكەم كورد بە سەرۆكی هەڵبژێردراوی عیراق كە ئەوە لە یادی 14 ساڵەی دەرچوونی ئەو بڕیارە نێودەوڵەتییەدا لە 6ی نیسانی 2005، رێكەوت نەبوو.
گەلی كوردستان بە سەرجەم پێكهاتە ئیتنی و ئایینی و مەزهەبییەكانییەوە، لە قووڵایی ناخییەوە سوپاسی خۆی ئاراستەی ئەو وڵات و حكومەت و كەسایەتییانە دەكاتەوە، كە بەشداربوون لە دەركردنی ئەو بڕیارەدا، لەسەروو هەمووشیانەوە، ئەو 10 وڵاتەی دەنگیان بۆ بڕیارەكە دا لە ساتێكی خۆشەویستی و لێبووردەیی مرۆیی ناوازەدا.
لە هەمان كاتدا، عەقڵییەتی شموولیی ئەو سێ وڵاتەمان بیردەخاتەوە، كە دژی بڕیارەكە بوون، بەڵام ئەمڕۆ پێویستیان بە بڕیارێكی لەو جۆرەیە. زیمبابۆی كە بڕیارەكەی رەتكردەوە، لەلایەن رۆبەرت مۆگابی دیكتاتۆرەوە حوكم دەكرا، دوایی دەركەوت كە یەكێكە لە خراپترین نموونەی رەگەزپەرستیی مرۆیی لەسەر بنەمای رەنگی پێست و دەسەڵاتەكەی بە كودەتای سەربازی كۆتاییهات. هەروەها یەمەن كە لە مێژووی ناوچەكەدا دووچاری یەكێك لە خراپترین جەنگی ناوخۆیی بۆتەوە و سەرەڕای هەموو شتێك، ئێمە هیوای بڕیارێكی نێودەوڵەتیی هاوشێوەی بڕیاری 688 بۆ گەلی یەمەنی برا دەخوازین، تا ژیانی هاووڵاتییەكانی پارێزراو بێت. وڵاتی سێیەمیش كوبا بوو كە بەهۆی سیاسەتەكانی پشتیوانیكردنی لە سیستمە شمولییەكان، لە برسێتیدا نوقم بووە.
31 ساڵ لەمەوبەر و لە رۆژێكی وەك ئەمڕۆدا، كاتێك ملیۆنان دایك و منداڵ و پیر لە دانیشتوانی كوردستان لە توندوتیژیی رژێمی بەعس هەڵاتبوون و لە سەدەی بیستەمدا لە خراپترین كوێرەوەریدا دەژیان، لە ساتێكی تایبەتدا هەستی مرۆڤایەتیی وتی (بەسە)، ئیدی بۆ هەتاهەتایە ئەو چاكەیە لە بیرەوەریی گەلی كورددا دەمێنێتەوە.
*ئەندامی مەكتەبی سیاسیی ی.ن.ك
