وا نزیکەی 20 ساڵ بەسەر پڕۆسەی (داگیرکردن- ئازادکردن)ی عیراقدا تێدەپەڕێت، نزیکەی 20 ساڵ لەمەوبەر لە رێکەوتی 19/3/2003 ئەمریکا بڕیاریدا هێرشی سەربازی بکاتە سەر رژێمی دیکتاتۆری سەدام حسێن، هەرچەندە بۆخۆی پشتیوانی ئەو رژێمە بوو بەتایبەتی لە هەشت ساڵی جەنگی نێوان عیراق و ئێراندا.
دوای هێرشەکانی 11 سێپتەمبەر
دوای ئەوەی لە11 سێپتەمبەری 2001 ژمارەیەک فڕۆکە هێرشیان کردە سەر هەردوو تاوەری بازرگانی نیویۆرک لە ئەمریکا و بوو بەهۆی گیانلەدەستدانی ژمارەیەکی زۆری خەڵی ئەمریکا و دەنگدانەوەیەکی گەورەی لەسەر ئاستی جیهان لێکەوتەوە، رێکخراوی قاعیدە بە سەرکردایەتی ئوسامە بن لادن بەرپرسیارێتی هێرشەکانی گرتە ئەستۆ.
لە 18 سێپتەمبەری 2001 یەک هەفتە دوای هێرشەکە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا بەکۆی 420 دەنگی بەڵێ و یەک دەنگی نەخێر و 98 دەنگی کۆنگرێس بڕیاری جەنگێکی کراوە درا دژی تیرۆر و جەنگەکەش لەلایەن جۆرج wبوشەوە بە جەنگێکی درێژخایەن و دوورمەودا ناسێنرا.
دوای هێرشکردنە سەر ئەفغانستان و کۆتاییهێنان بە حکومەتی تالیبان، جەنگەکە کۆتایی نەهات.
وێستگەی دووەمی جەنگی ئەمریکا عیراق بوو بیانوویەکی باشیش بوو بۆ واشنتۆن تا کۆتایی بە رژێمی بەعس بهێنێت و دەست بخاتە ناو کاروباری عیراق و لەوێشەوە زیاتر دەست بخاتە ناو کاروباری وڵاتانی تری ناوچەکەوە و بەربەرەکانی نەیارەکانی لێوە بکات.
زۆرێک لەو دەنگۆیانەی بەر لە هێرشکردنە سەر عیراق لەلایەن ئیدارەی ئەوکاتی ئەمریکاوە بانگەشەیان بۆ دەکرا، راست دەرنەچوون و پاش چەند ساڵێک دەرکەوت ئەو بانگەشانەی کە رەوایەتیان دەدایە هێرشکردنە سەر عیراق، بەشێکیان راست نەبوون.
ماوەیەکی زەمەنی زۆر کەم کە لەمانگێک تێپەڕی نەکرد، رژێمی سەدام بەتەواوەتی کەوت و کۆتایی بە یەکێک لە دیکتاتۆرە گەورەکانی مێژووی مرۆڤایەتی هات، کە کۆمەڵێک تاوانی گەورەی دەرهەق بە پێکهاتەکانی عیراق و بەتایبەت گەلی کوردستان کردبوو.
ساڵێک دوای کەوتنی رژێمی بەعس
دوای ساڵێک لە کەوتنی سەدام شەڕێکی خوێناوی تایفی عیراقی گرتەوە، لە نێوان شیعە و سوننە کە بووە هۆی زیاتر وێرانکردنی عیراق و کوژرانی ژمارەیەکی زۆر عیراقی.
گەلی عیراق بە هەموو پێکهاتەکانییەوە هیوای گەورەیان لەسەر ئەوە هەڵچنی بوو، ئەگەر رژێمی سەدام بڕووخێت کۆتایی دێت بەهەموو نەهامەتییەکانیان. بەڵام دەستپێکردنی شەڕی تایفی دوای کەوتنی سەدام ئەو خەونەی پووچەڵ کردەوە.
رۆڵی یەکێتی و مام جەلال لە پڕۆسەی رووخاندنی رژێمی سەدامدا
یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان بە درێژایی مێژووی درووستبوونی خەباتێکی گەورەی کرد بۆ ئازادیی گەلی کوردستان لە دەست رژێمی فاشیستی سەدام حسێن و لەو پێناوەشدا هەزاران قوربانی داوە. تەنانەت لەساڵانی دوای دەستبەکاربوونی سەدام، مام جەلال چەندین وڵاتی دونیا گەڕاوە بۆئەوەی پشتیوانی بۆ گەلی کورد دژی رژێمی بەعس بەدەست بهێنێت.
لە راپەڕینە مەزنەکەی 1991 یەکێتی رۆڵی گەورە و سەرەکی گێڕا بۆ رزگاربوونی گەلی کوردستانی باشوور لەدەست رژێمی سەدام و لەو پێناوەشدا قوربانیی زۆری دا. بەڵام دەرەنجامێکی گەورەی بەدەست هێنا و قەوارەی هەرێمی لێ بەرهەم هات و بۆ یەکەمجار لە مێژووی عیراقدا کورد بەرەسمی و بە پێی دەستوور بوو بە خاوەنی قەوارەی خۆی وەکو هەرێمی کوردستان لە عیراقدا.
بەرلەوەی بڕیاری هێرشکردنە سەر عیراق بدرێت، سەرۆک مام جەلال ئاماژەی بەوە کردووە کە رووداوی گەورە لە عیراق و ناوچەکە روو دەدەن و لەپرۆسەی هێرشکردنە سەر عیراقیش یەکێتی رۆڵی گەورەی گێڕاو هەموو ئەو قۆڵانەی یەکێتی تێیدا باڵادەست بوو سەرکەوتنی گەورە بەدەست هات و جارێکی تر کەرکوک رزگارکرایەوە، هەر وەک چۆن لە راپەڕینە مەزنەکەی 1991 بۆ یەکەمجار ئازاد کرا.
دوای رووخانی رژێمەکەی سەدامیش سەرۆک مام جەلال وەک رابەرێکی گەورەو دیاری کورد رۆڵی گەورەی گێڕا لە پرۆسەی بوونیاتنانەوەی عیراق و سەرکردایەتی ئەنجوومەنی حوکمی ئەوکاتەی کرد و هەموو پێکهاتەو هێزەکانی لەو ئەنجوومەنەدا کۆکردەوە. واتا یەکێتی بەڕابەرایەتی سەرۆک مام جەلال توانی رۆڵی گەورە لە درووست بوونەوەی عیراق ببینێت و تەنانەت یەکێتی رۆڵی گەورەی گێڕا لە نووسینی دەستووری عیراقدا.
سەرۆک مام جەلال دوو خولیش هەڵبژێردرا بۆ سەرۆکایەتی عیراق و رۆڵیشی ئەوەندە گەورەبوو هەموو لایەنە نەیارەکان هەمیشە رێز لە کاریزمابوونی بگرن و هەمیشە کاتێ کێشەکان دەگەیشتنە ئاستی قوڵ سەرۆک مام جەلال گرفتەکانی خاو دەکردنەوەو هەموویانی دەخستە سەر مێزی ئاشتی و گفتووگۆ. هەربۆیە شەرەفی ئەوەی پێ بەخشرا نازناوی سەمامی عیراقی پێ ببەخشرێ. دوای گیان ئاوایی سەرۆک مام جەلالیش بۆشایی ئەو بەتەواوی دەرکەوت لە عیراقدا.
ئێستای عیراق دوای 20 ساڵ لەرووخانی سەدام
دوای 20 ساڵ لەرووخانی سەدام عیراقییەکان نەگەیشتوون بە کەناری ئارامی و خۆشگوزەرانی و هەموو خەونەکانیان بۆ گەیشتن بە ئارامی بوونە خەیاڵ. دوای شەڕیی تایفی و ماڵ وێرانی زۆر لەو شەڕە و هەروەها هاتنی داعش کە ئەویش ماڵوێرانییەکی گەورەتری خستە سەر ژیانی عیراقیەکان و زیانی گەورەی گیانی لێکەوتەوە، زیانی گەورەی لە ژێرخانی ئابوورییش دا. بەجۆرێک تا ئەم کاتەش دیمەنی کاولکارییەکانی داعش بەو ناوچانەوە دیارە کە تێیدا باڵا دەست بووە.
تا ئەم کاتەش ئاڵۆزییەکی بەردەوام لە عیراق هەیە، بە جۆرێک عیراق هێشتا سەروەریی خۆی وەک پێویست بەدەست نەهێناوەتەوە و بەشێک لە وڵاتانی ئیقلیمی زلهێزەکان دەست لە بڕیار و کاروبارەکانی وەردەدەن.
عیراق هەمیشە لەبەردەم مەترسیی سەرهەڵدانی گروپی تیرۆرستی هاوشێوەی داعش و قاعیدەدایە و بەتایبەتی کە ئێستا بۆتە جێگەی ململانێی سیاسی و هەواڵگریی ئەمریکا و نەیارەکانی لە ناوچەکەدا کە ئەوەش قەیرانێکی گەورەی بۆ دراو و داهاتی عیراق دروستکردووە و بۆتە بارگرانییەکی گەورە بۆ عیراقییەکان.
عیراقییەکان هەر لە نائارامی و دڵەڕاوکێدان
راستە عیراقییەکان لە دیکتاتۆرێکی گەورە رزگاریان بوو، بەڵام نەگەیشتن بەو خەونانەی هەیان بوو بۆ ئارامی و وڵاتێکی خۆشگوزەران، چونکە هێشتا ئاسۆی عیراق ناڕوونە بەجۆرێک کە کەس نازانێت بەهۆی ململانێی هێزە سیاسییەکانەوە ئایندەی بەکوێ دەگات؟!
خستنی پەیکەری سەدام لە گۆڕەپانی فیردەوس- بەغدا 2003
