لە ماوەی 32 ساڵی حوکمڕانی کورد لەم هەرێمەدا، نەتوانراوە دەستکەوتێکی سیاسیی جێگیر و هێزێکی نیشتمانیی بە دیسپلین و ئابوورییەکی سەربەخۆی بەهێز و ئیدارەیەکی خزمەتگوزار و پەیوەندییەکی دیپلۆماسیی سەرکەوتوو بەدەستبهێنێت.
لە بواری سیاسیدا
لەگەڵ ئەوەی لە 19/5/1992دا یەکەم هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانیی کوردستان (پەرلەمان) وەک دەستکەوتێکی سیاسی بەڕێوەچووە و دواتریش کابینەکانی حکومەتی هەرێم پێکهاتووە و شەڕی ناوخۆ و دوو ئیدارەیی و دەیان و سەدان کارەساتی دیکەیان بەدوادا هاتووە، دۆخێک کە لە مێژووی سیاسیی گەلانی جیهاندا بە دەگەمەن تۆمار کراوە.
لە دوای رووخانی رژێمی دیکتاتۆری سەدامیش لە 2003 و دوای نووسینەوەی دەستووری هەمیشەیی عیراق لە 2005 و داننان بە مافی فیدراڵی بۆ گەلی کوردستان لە دەستووردا، بەڵام لە راستیدا بەهۆی هەڵەی زۆر و بەردەوامی سەرکردایەتیی سیاسیی کورد خۆیەوە کورد تەنها خۆی باسی فیدراڵی دەکات و و ناوی دەهێنێت وەک دەستکەوتێکی سیاسی، ئەگەرنا لەسەر ئاستی عیراق ئیقلیمی و نێودەوڵەتیش، تائێستا باسێکی ئەوتۆی لێ ناکرێت، هێندەی ئەوەی ئەمجۆرە لە سەربەخۆییە لە خۆ بەڕێوەبەریدا بۆتە مایەی دەستکەوتێکی مەزن بۆ هەندێک حزب و هەندێک وڵاتی ئیقلیمی لە رووی ئابووریی و سیاسی و سەربازیی و هەواڵگرییەوە.
لەڕووی سەربازییەوە
دوای ئەوەی کابینەی یەکەمی حکومەتی هەرێم لە4/7/1992 پێکهێنراو دەستبەکاربوو ، هێزی سەربازی زۆرجار لە هەرێمدا بۆ چەندین خولی شەڕی ناوخۆ و بۆ یەکلاییکردنەوەی جیاوازیی بۆچوونەکان و سەپاندنی هەژموون بەکارهێنراوە، ئەمەش تائێستا بە شیوەی جیاجیا و بەگوێرەی ناوچەی نفوز زۆر و کەم درێژەی کێشاوە، بۆیە ئەوەش بێمتمانەیی خوڵقاندووە و تا ئێستا نەیهێشتووە ببین بە خاوەنی هێزێکی نیشتمانیی تۆکمە، کە پەیوەندیی ئێستای دۆخی سیاسی و نەبوونی یەکڕیزیی نیشتمانیمان بەشێکی پەیوەستە بەو دۆخە سەربازییەوە.
لەڕووی ئابوورییەوە
حکومەتی هەرێمی کوردستان خاوەنی چەندین سەرچاوەی داهاتە و لە چەند لایەکەوە داهاتی دەستدەکەوێت، بەڵام نەتوانراوە سوودی لێببینرێت، زۆر هۆکار هەن، بەڵام گرنگترینیان نەبوونی پلانی ئابووریی خۆماڵی درێژخایەن و متمانە و شەفافییەت و دڵسۆزیی و راستگۆییە لە سێکتەری دارایی و بەڕێوەبرندا.
هەروەها نەتوانراوە سووڕێکی دارایی دروست بکرێت تا پارە لەنێوان خەڵک و حکومەتدا بە شێوەیەکی زانستی دەستاودەست بکات و بانکەکان هەمیشە پارەیان تێدا بێت، بۆیە زۆربەی ئەو پارانەی دەچنە بازاڕەکانەوە، وەک پێویستە ناگەڕێنەوە بۆ بانکەکان، واتە دەبێتە جۆرێک لە سپیکردنەوەی پارە، یاخود دەچنە دەرەوەی هەرێم، یان بە هۆکاری بێمتمانەیی لە قاسەی ماڵەکاندا دەخەوێنرێن و لە جووڵەی دارایی دەکەون، بۆیە دوای 32 ساڵ لە حوکمڕانی خۆماڵی، حکومەت دەستەوسانە و ناتوانێت دوای ئەم هەموو یارمەتی و سەرچاوەی داهات و پشوودرێژیەی خەڵک، مووچەی فەرمانبەران و خانەنیشیان بدات.
ئێستا ئەگەر چاوێک بە قەرزەکانی حکومەت و قەرزی مووچەی خەڵک و پاشەکەوت و لێبڕین و دواکەوتن و راوەستان و ئەم دۆخە خراپەی دارایی وڵاتدا بگێڕینەوە، بەسە بۆئەوەی تێبگەین کە هیچ پلانێکی ئابووریی لە هەرێمدا لە ئارادا نییە.
دیارە داهاتەکانی حکومەتی هەرێم بەپێی قۆناغەکانی حوکمڕانی گۆڕانی بەسەرداهاتووە ، سەرەتا تاکە سەرچاوە تەنها گومرگەکان بوون کە ئەوکات بەهێزترینیان گومرگی ئیبراهیم خەلیل بوو کە لە ساڵی 1994 دا بەهۆی نادیاریی داهاتەکەیەوە شەڕی ناوخۆی لەسەر دروستبوو، بەڵام ئێستا و دوای پێکهێنانی نۆیەمین کابینە، داهاتەکان زۆر زیاترو جۆراوجۆرترن، بەڵام هاوکات گەلێک نادیارتر و نا روونترن.
لە رووی خزمەتگوزارییەوە
نازانم لە کامیانەوە دەستپێبکەم، کارەبا یان ئاو، یاخود سەرچاوەکانی ئاو و بەنداوەکان؟ شەقامەکان یان رێژەی سەوزایی و ژینگەی شارەکان؟ خوێندنگە سێ دەوامییەکان یاخود ژمارەی بنکە تەندروستییەکان؟ بەڕێوەبردنێکی سەردەمییانە یاخود رۆتینی فەرمانگەکان؟ ژمارەی زۆری مووچەخۆر یان رێژەی بێشوماری بێکاری؟ نەخۆشخانەی ئەهلی یان دەرمانی ئێکسپایەر؟ زۆریی رێژەی تاوان یان سەربەخۆیی دەزگای دادوەری؟
ژمارەی ملیۆنێرەکانی هەرێم یاخود بوونی هاووڵاتییان لە ژێر هێڵی هەژارییەوە؟ حکومەتی سەرتاسەری، یان بە واقع دوو ئیدارەیی؟ متمانەی تاک بە دەسەڵات یان بێ باوەڕی و بۆشایی؟
لەڕووی پەیوەندیی و دیپلۆماسییەوە
لە دوای پێکهێنانی کابینەی یەکەمەوە تائێستا شتێک نییە و نابینرێت بەناوی دامەزراوەی پەیوەندیی و دیپلۆماسیی هەرێمەوە کە بەجۆرێک کاربکات بۆ دۆزە رەواکەی و زیادکردنی دۆست و دروستکردنی پەیوەندیی نیشتمانی، بە پێچەوانەوە هێندەی ئەوەی بە ناوی دامەزراوەیەکی لەم شێوەیەوە کار بۆ پەیوەندیی حزبی و بەرژەوەندیی کەسی کراوە، کورد و کوردستان و بەرژەوەندییە گشتییەکان لەبەرچاو نەگیراوە و تائێستا ش تاکە دۆستێکی هەمیشەیی و ستراتیژیمان نییە و نەمانتوانیوە دروستی بکەین، بۆ ئەمەش بابەتی ریفراندۆم نموونەیەکی زیندووی حاشاهەڵنەگرە، تائێستا بەرامبەر وڵاتە دراوسێکانمان خاوەنی یەک گوتار و یەک جۆر ئاستی پەیوەندیی سیاسی و دیپلۆماسی دامەزراوەیی و نیشتمانی نین، تەنانەت لە بەرامبەر عیراقیش جیاوازین، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی لاوازین و هەندێک جاریش لەخۆبایی دەبین و تەحەدایان دەکەین، لەکاتی لێقەومانیشدا هانا بۆ جیهان و تەنانەت دوژمن و داگیرکەرانیش دەبەین و دەستەوسان دەوەستین، لەگەڵ عیراقیشدا کە بەپێی دەستوور وڵاتی خۆمانە و ئێمە بەشێکین لێی، تائێستا نەمانتوانیووە پەیوەندییەکی جێگیر و یاسایی و دەستووری بۆ خۆمان مسۆگەربکەین، لەوەش خراپتر نەتوانراوە پەیوەندیی نێوان خەڵک و حزب و حکومەت، تەنانەت لایەنە سیاسییە هاوپەیمانەکانیش رێکبخەین و پەرەیان پێبدەین .
