لە 9/10/2022 بەدەنگی 80 پەرلەمانتار دوور لە یاسایی بوونی پڕۆسەكە بە زۆرینەی دەنگ تەمەنی پەرلەمانی كوردستان بۆ ماوەی یەک ساڵ یان تا كۆتایی هاتنی ساڵی 2023 درێژكرایەوە.
لە بنچینەدا هیچ جۆرە درێژكردنەوەیەكی ماوەی خولی پەرلەمانیی یاسایی نییە، بەڵام بۆ دەربازبوون لە دروستبوونی بۆشایی یاسایی دامودەزگاكانی حكومڕانیی لە هەرێمدا ئەو كارەیان كردووە.
ئەوە ماوەی حەوت مانگە ئەو بڕیارە دراوە و یەكەمجار سەرۆكی هەرێم رێكەوتی 10/10/2023ی دیاریكرد بۆ هەڵبژاردن و دواتر بەهۆی رێکنەکەوتنی یەكێتی و پارتی، نەتوانرا نە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن نوێبكرێتەوە نە یاسای هەڵبژاردنیش هەمواربكرێتەوە.
هەربۆیە جارێكی تر سەرۆكایەتی هەرێم رێكەوتی 18/11/2023ی دیاریكردەوە بۆ وادەی هەڵبژاردن.
بەڵام سەرەڕای ئاساییبوونەوە و گەڕانەوەی تیمی یەكێتی بۆ كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران و رێكەوتن لەسەر داواكارییەكانیان، هێشتا نەگەیشتوونەتە رێكەوتن لەسەر بابەتە گرنگ و هەستیارەكان كە بریتین لە :
كاراكردنەوە كۆمسێۆنی هەڵبژاردن، هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن، بەتایبەتی دەربارەی گۆڕینی یەك بازنەیی بۆ چوار بازنەیی و ژمارەی كورسی كۆتاكان، خاوێنكردنەوەی لیستی ناوی دەنگدەران و...هتد.
ئەم خاڵانە بەلای زۆرینەی حزبەكانەوە ببوونە داواكاریی پێویست، چونكە ئەزموونی هەڵبژاردنەكانی ساڵانی رابردوو دەریخست كە جیاوازیی زۆر هەیە لە نێوان لیستی دەنگدەران و بوونی ناوی دوووبارە و ناعەدالەتی لە دابەشبوونی ژمارەی كورسی پارێزگاكان و دواتریش ژمارەی كورسی كۆتاكان لە هەرێمی كوردستاندا زیاترە بە بەراوردی کورسیی كۆتاكانی پەرلەمانی عیراق.
لە پەرلەمانی عیراقدا و لەكۆی 329 کورسی تەنها 9 كورسی كۆتا هەن كە دەكاتە 2.7 %، بەڵام لە كۆی 111 کورسیی پەرلەمانی كوردستان 11 كورسی كۆتا هەیە كە دەكاتە 9.9 %.
خۆشبەختانە تاڕادەیەك كۆدەنگیی گشتی هەبوو لەسەر هەموو خاڵەكان، بەڵام بەتەنها لایەنێک پێداگیریی دەكرد لەسەر مانەوەی یاسای هەڵبژاردن و كاراكردنەوەی هەمان كۆمسیۆن، بۆ كورسی كۆتاكانیش هیچكات هەنگاوی جدی نەنرا بۆ چارەسەركردن و بەدەنگەوەچوونی پێشنیازەكان.
ئەوەبوو لە 22/5/2023 بە بەرنامەیەكی پێشوەختە، جێگری سەرۆكی پەرلەمان و سكرتێری پەرلەمان، بەرنامەی كاری كۆبوونەوەی 22/5یان بەلاڕێدا برد و بەبێ ئیمزای سەرۆكی پەرلەمان، بڕگەی كاراكردنەوەی كۆمسیۆن بە دەنگدانێکی نایاسایی و گوماناوی لەلایەن جێگر و سکرتێری پەرلەمانەوە تێپەڕێنرا.
هەڵبژاردن لە وادەی خۆیدا دەکرێت؟
ئایا هەڵبژاردن لەوادەی دیاریكراودا دەکرێت؟ ئەگەر نەکرێت چی روودەدات؟
ئەگەریش بكرێت چۆن و بە چ میكانیزم و لەسەر بنەمای چ یاسا و رێكەوتن و سازانێك دەکرێت؟
بەداخەوە دوای ئەو هەڵوێستە دوور لە یاسا و رێسا و پەیڕەوییەی پەرلەمان گومان دەکرێت بە ئاسانی بتوانرێت رێکەوتن لەسەر خاڵە ناكۆكەكان بکرێت و بەتایبەتی كە ئەو لایەنەی پێشێلە یاسایی و پەیڕەوییەکەی کردووە، دەزانێت ئەو داواكارییەکانی یەكێتی و حزبەكانی تر لە قازانجی سیاسیی ئەو نابێت.
ئەو لایەنە ئاستەمە بە ئاسانی بێتە ژێر باری كەمكردنەوە یان دابەشكردنی کورسیی کۆتاکان بەسەر بازنەکاندا.
هەربۆیە كاتێكیش كۆبوونەوەی پەرلەمان نەكرێت و كۆمسیۆنەكەش بەو شێوە نایاساییە بەناو كاراكراوەتەوە، ئەوا ناتوانرێت هیچ هەنگاوێكی نوێ بنرێت، چونکە پێناچێت لایەنەکان بچنە ژێر باری ئەو خۆسەپاندن و تاكڕەویی و زۆرەملێیەی فراکسیۆنی پارتییەوە، کەواتە زەحمەتە هەڵبژاردن لەوادەی خۆیدا بکرێت، بەوەش کۆی پڕۆسەی سیاسی و کارگێڕیی و دامودەزگاکان دەکەوتنە ژێر پرسیاری قانوونییەوە.
ئاڵنگاری و مەترسییەكان چین؟
ئەگەر هەڵبژاردن نەکرێت، ئەوا لەلایەك ناتوانرێت بۆ جاری دووەم ماوەی كاری پەرلەمان و حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێم درێژبكرێتەوە، لەکاتێکدا بۆخۆی درێژكردنەوەی یەكەمجار بە نایاسایی ناسێنراوە لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە.
بەمەش ئۆرگانەكانی حكومڕانی بوونەتە کاربەڕێکەر و یاساكانیش لە دوای درێژکردنەوەکەوە پووچەڵکراونەتەوە بەگوێرەی بڕیاری دادگاکە، بەمەش حكومەت بۆتە حكومەتی كاربەڕێكەر و ناتوانێت بڕیاری گرنگ و چارەنووسسازی نیشتمانی بدات.
لەم كاتەدا ئەگەری هەیە ئەگەر رێکەوتنێک لە چوارچێوەی هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت لەسەر ئاستی عیراق یان گوشارێکی دۆستان و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی نەیەتە ئاراوە، ئەوا دوورنییە حكومەتی ئیتیحادی بتوانێت بەپێی یاسایەك كە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقەوە دەربچێت یان دیسان بە پەنابردن بۆ بڕیارێكی تری دادگای فیدراڵیی عیراق، کارێک بکرێت کە حكومەتی عیراق هەموو ئەرك و لێپرسراوێتییەكان لەجیاتی هەرێم بگرێتە ئەستۆ و كاروبارەكان بەڕێوەببات و ئامادەکاریش بۆ هەڵبژاردن لە هەرێمدا بکات لە رێگەی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عیراقەوە.
ئیدی ئەمە ئەو ئاڵەنگاری و مەترسییانەیە کە دێنە بەردەم ئەو هەڵبژاردنە، کە خەڵکی کوردستان و دۆستانی گەلی کوردستان هیواخوازن دۆخەکە نەگاتە ئەو خاڵە مەترسیدارە و هەموو لایەنە کوردستانییەکان بە گیانی نیشتمانیی و نەتەوەییەوە سازش بۆ یەکتریی بکەن، نەک لەژێر گوشاری ئەملاولادا.
چارەسەری نیشتمانی و خەمخۆرانە چییە؟
بۆ پاراستن و هێشتنەوەی قەوارەی یاسایی و دەستووریی هەرێم، پێویستە سازانێكی نیشتمانیی راستەقینە بکرێت و بە متمانە و بڕوابوونەوە رێبكەون و بۆ هەڵبژاردن و ئەو خاڵە ناكۆكانەی نێوانیان چارەسەر بكەن، بۆئەوەی ئەو مەترسییانە بڕەوێنەوە و پارێزگاریی لە مان و بەردەوامبوونی هەرێم وەک قەوارەیەکی دەستووری بكەن.
ئەوەش بە گەڕانەوەی یەكێتی و پارتی دەبێت بۆ سەر مێزی گفتوگۆ و رێكەوتن لەسەر خاڵە ناکۆکەکان كە داواكاریی زۆرینەی حزبەکانیشە تا هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەردی دوور لە ساختەكاری بەڕێوەبچێت.
خۆ ئەگەر ئەمە نەکرێت، ئەوا دۆستەكانی گەلەكەمان كە زیاتر لە ساڵێكە ئامۆژگاریی لایەنە سیاسییەکان دەكەن بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا، ئەوا ئەنجامەکەی بە دڵی هیچ لایەک نابێت و هەم حزبە سیاسییەکان بە دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنەوە و هەم هەموو خەڵکی هەرێمی کوردستانیش زەرەرمەند دەبن.
لە پەرەتەوازەیی نێو ماڵی کوردیدا، بڕیارەکانی دادگای فیدارڵی دەسەپێنرێن
