لە هەڵبژاردندا سیاسەتمەداران هەوڵدەدەن هەڵبژێردرێن، دەنگدەرانیش دەیانەوێت ئەدای نوێنەرەكانیان هەڵسەنگێنن و پاداشتی باشەکان بە دەنگپێدانەوە بدەنەوە و خراپەکان سزا بدەن، بۆیە خواستی دووبارە هەڵبژاردنەوە و توانای دەنگدەر بۆ لێپرسینەوە هێندەی خودی پڕۆسەکە گرنگە.
بەربەستەكانی بەردەم لێپرسینەوە
چەند هۆکارێک هەن ئەنجامی هەڵبژاردن بە ناتەواویی دەهێڵنەوە لەوانە نەبوونی توانای لێپرسینەوە لە داهاتووتدا لەلایەن دەنگدەران یان دامەزراوەی سەربەخۆوە بۆ لێپرسینەوە.
رەنگە هەر یەکەمان لای خۆمانەوە لەهەڵبژاردندا بڵێین دەنگدان بۆ كێ و بۆچی؟ سەرەڕای بڕوابوونمان بە هێڵ و ناسنامەی تاكگەرایی، بەو پییەی هەموو مرۆڤەكان بەرهەمی ئەو سیستمە كۆمەڵایەتییەن كە تێیدا دەژین.
شارەزایان ئاشکرای دەکەن كە بڕیاردان سەبارەت بە دەنگدان و چۆنێتیی دەنگدان، کاریگەریی ئەو چوارچێوەیەی بەسەرەوەیە كە مرۆڤ تێیدا دەژی. وەک هەڵوێستی سیاسیی دایك و باوك خانەوادە و دەوروبەر ئەوەش اتێک نییە مایەی نەنگی بێت.
زانیاریی سنووردار
لەمێژە زانایانی سیاسی لەوە تێگەیشتوون كە دەنگدەران توانای مەعریفیی سنوورداریان هەیە و زۆربەی خەڵك لەگەڵ رووداوە سیاسییەكاندا ناگونجێن، بەڵکو چاوەڕوانی دەوروبەریانن هاوکارییان بکەن.
پێشتر زانایان پرسیاری ئەوەیان دەكرد: ئایا خەڵك داماون بۆئەوەی دیموكراسییان هەبێت؟ ئایا دیموكراسی پێویستی بەوەیە هاووڵاتیان بڕوانامەی بەرزیان هەبێت و بە ئاگابن؟
كەس دیموكراسی وەك سیستمێك پێناسە ناكات كە هەموو بەشداربووان بە باشی ئاگاداربن، چونکە مەحاڵە كەس هەموو شتێك لەبارەی سیاسەتەوە بزانێت. بەڵام هەندێك ئاستی زانیاری هاوبەش و پەروەردە و لۆژیك و شتی بنەڕەت هەن، بەڵام ناعەقڵانییە چاوەڕوانی ئەوە بكەین كە دیموكراسی داوا لە هەموو خەڵك بكات هەموو شتێك لەبارەی هەموو پرسەكانەوە بزانن.
بەگشتی هەموو جۆرە دامەزراوەیەك داڕێژراوە تا یارمەتیدەر بێت بۆ تێپەڕاندنی سنوورداركردنی مەعریفیمان، لایەنە سیاسییەكان گرنگترینیانن، حزبەكان ئەو دەزگایانەن كە ئاماژەی دەستبەجێ و ورد بۆ خەڵک دیاری دەكەن. چەند لێکۆڵینەوەیەک دەریدەخات، کە مرۆڤ دەتوانێت حوكمێكی خێراتر بدات لەسەر ئەوەی متمانە بە كێ یان بە چی بكات.
كاتێك مرۆڤ ناسنامەی حزبەكەی ئەوەندە بە گرنگ بزانێت، كە شكست دەهێنێت لە هەڵسەنگاندنی بەڵگەکاندا و دەست دەكات بە بینینی لایەنی بەرامبەر وەك مەترسیدار دەیبینێت و لەوێوە تووشی كێشە دەبێت لەگەڵ جەمسەرێکی تونددا. بۆیە كاتێك رێکخستنی حزبەكان كۆنترۆڵ لەدەست نەدەن، لەوێوە حزبەكان دەبنە بەرپرسیاری دیموكراسی، نەك دامەزراوەیەکی رێكخراوەیی.
بیرۆكەی ئەوەی كە هەڵبژاردن ئامرازێكە كە زۆرینە بەهۆیەوە زۆرینەیی خۆی دەدۆزێتەوە، ئەوکاتەی دەتوانێت زۆرترین خواستی کۆمەڵایەتی لە بەرنامەکەیدا جێبکاتەوە. كەواتە ئەگەر هەڵبژاردن لەسەر لێپرسینەوە نەبێت و دۆزینەوەی ئیرادەی زۆرینە نەبێت، ئەوا بۆ چییە؟
سێ بژاردەی سەرەکی
*هەڵبژاردن یارمەتیدەرە بۆ دروستكردنی كۆمەڵگە و هەستكردن بە پەیوەندیی لەگەڵ كەسانێكدا كە وەك یەک بیردەکەنەوە یان بۆچوونیان لە یەکترییەوە نزیکە.
بۆیە بە بەشداریكردن لە هەڵبژاردندا دەتوانین بەشێك بین لە كۆمەڵگەیەك.
*هەڵبژاردن هاوکارمانە بۆ بەشداریكردن لە رووناکبیریی مەدەنیدا. كەلتوری مەدەنی هەر چالاكییەك دەگرێتەوە كە لەو شوێنەی تۆی تێیدا دەژیت و كاریگەریی لەسەر ژیانت هەبێت.
بۆیە هەڵبژاردن رێگەیەكە بۆ پەیوەندیكردن لەگەڵ ئەو دامەزراوانە و بەشداریكردن لە لایەنە سەرەكییەكانی خۆشگوزەرانی خۆت.
*هەڵبژاردن ئامرازێكە بۆ دەربڕینی تاك و گروپ، بۆ نموونە لە ئەمریکادا مافی رادەربڕین خۆی بە قووڵی لە كەلتوری وڵاتەکەدا چەسپاوە، چونکە هەمواری یەكەمی دەستوور باس لە مافی قسەكردن و رادەربڕینی تاكەكەسی دەكات و یەكێكیشە لە مافە بە بەهاکان. كاتێك مرۆڤ نەتوانێت بە ئازادی رای خۆی دەرببڕێت، ئەوا بە شێوەیەك بیری سنووردار دەكرێت كە دژایەتی كۆمەڵگەیەكی ئازاد دەکات.
رێزگرتن لە هەستی بەلاڕێدا براو
هەڵبژاردن خۆی لە بنەڕەتدا میكانیزمێكی سەرەكییە بۆ دەربڕینی رای خود، تەنانەت ئەگەر ئەو هەستانە بەلاڕێشدا ببرێن، لەوڵاتێکی وەک ئەمریکادا رێزلێگیراوە.
هەڵبژاردن بە سادەیی ناتوانێت گۆڕانکاریی بێنێتە ئاراوە، پێدەچێت لێپرسینەوە لە رێگەی هەندێك دامودەزگای حكومەتەوە بکرێت و تا رادەیەكیش لە رێگەی هەڵبژاردنەوە، بەڵام بە هیچ شێوەیەك روون نییە كە هەڵبژاردن رێگەیەكی گونجاوە بۆ لێپرسینەوە.
بەڵام بۆخۆی پڕۆسەی هەڵبژاردن بەهایەكی گەورەی هەیە، هەڵبژاردن وەك خودی دیموكراسی میكانیزمێكی ترسناكە كە هەرگیز ناتوانێت هیوای بەدیهێنانی بەڵێنەكەی هەبێت، بەڵام وەك وینستن چەرچڵ دەڵێت: «ئەڵتەرناتیڤەکانی هەڵبژاردن هەموویان خراپترن، بۆیە هەڵبژاردن بە نرخ و گرنگترینە».
دەنگ بدە، چونكە وا دەكات هەست بكەیت بەشێكیت لە پڕۆسەیەک. بۆ ئەوەی نیشانی بدەیت كە گرنگیت پێ دەدرێت. بۆ ئەوەی نیشانی بدەیت كە تووڕەیت. بۆئەوەی نیشانی بدەیت كە پەرۆشیت. ئەمانەش بۆخۆیان هۆكاری شایستەن بۆ دەنگدان.
ئەگەری هەیە هەڵبژاردن نەتوانێت لێپرسینەوە بکات، بەڵام رێگەی دیكەش هەیە بۆ لێپرسینەوە لە كەسانی هەڵبژێردراو. تۆ ئەگەر دەتەوێت لە دیموكراسیدا بژیت، ئەگەر دەنگ نەدەیت، ئەوا ئیتر نابیتە دیموكراتخواز و گۆڕانکاریی نایەتە ئاراوە.
