سەرەتای حەفتاكانی سەدەی رابردوو، بەهۆی سیاسەتەكانی بەعس لە تۆقاندن و داپڵۆسینی خەڵك و جێبەجێكردنی سیاسەتی تەبعیس و تەرهیب و تەرغیب و تەرحیل، دۆخی خانەقی رۆژ دوای رۆژ ئاڵۆزتر دەبوو، ململانێی نێوان بەعس و كۆمەڵانی خەڵكی شارەكە تا دەهات قووڵ و فراوان دەبوو.
لە هاوینی ساڵی 1972 لە ئەنجامی بەردەوامی سیاسەتی دڕندانەی بەعس، بە رۆژی نیوەڕۆ و بە بەرچاوی خەڵكەوە، ژمارەیەك ئەمن، كاك سەعدەدین ئیبراهیم سەراف لە نزیك گەراجی سەعدی شەهیددەكەن و كاك فەیزوڵڵا، كە سایەق تەكسی بوو، دەیەوێت بیبات بۆ نەخۆشخانە، هەر لەوێدا ئەویش شەهیددەكەن، هەروەها كاك عەلی-ش، كە گەنجێكی قۆز و بێتاوان بوو، فیشەكێك بەر شانی دەكەوێت و بە خەستی برینداردەبێت و بەوهۆیەوە لە نەخۆشخانە قۆڵی دەبڕنەوە، بەم رووداوانە شاری خانەقی وروژا و خەڵكەكەش تووڕەبوون و هەڵچوون. دەسەڵاتیش هێزی خۆی زیاتر و قایمتركرد لەناوشاردا. ئەمە بووەمایەی بێزاریی زیاتری خەڵكی خانەقی و سەرئەنجام ناوچەی پارتیش بانگەشەی (عصیانی) مەدەنی كرد. زۆربەی پیاو و گەنجی خانەقی چوونە دەرەوە و بەسەر دێهاتەكانی خانەقیدا دابەشبوون.
ئێمە وەكو دانیشتوانی گەڕەكی (جەلەوە) ئێوارەی هەمان رۆژ بە پیادە لەشار دەرچووین و بۆ دێی پەروێزخان بەڕێكەوتین، لەوێی ماینەوە و دابەشكراین بەسەر ماڵەكاندا، لەگەڵ مامۆستا موحسینی خاڵم و كاك مەحمود سایەخان، بەیەكەوە كەوتینە ماڵێكەوە، سێ ژەمە خواردنمان لای ئەوان بوو، شەوانیش هەموومان لە نزیك مزگەوتەكە كۆدەبووینەوە، بە گۆرانی و قسەی خۆش شەوەكەمان بەسەردەبرد، بەهۆی گەرما و مێشوولەوە بەهەزارحاڵ خەومان لێدەكەوت.
بەڕۆژ لەژێر سێبەری درەختەكانی باخی شێخ حسێن و نزیك جۆگە، ئاوی دێیەكە، كە ببووە سنووری دەستكردی نێوان ئێران و عیراق، كاتمان بەسەردەبرد. لەو سەردەمەدا كاك جەلیل فەیلی لێپرسرای ناوچەی پارتی بوو، عەسرانێك هات بۆ دێكە و هەموومانی كۆكردەوە لەنزیك مزگەوتەكە، دەربارەی بارودۆخەكە و هاتنی سەیدا ساڵح یوسفی بۆ خانەقی بۆ چارەسەركردنی كێشەكە، قسەی بۆ كردین، هەر لەوێ لەگەڵ كاك سەلام عەبدولڕەزاق، كە لەگەل براكانی هاتبوونە دەرەوە، ئاشنایەتیم پەیداكرد، كاك سەلام گەنجێكی ئازا و رەوشتبەرز و لەسەرخۆ و زیرەك بوو، ئەندامی ناوچەی یەكێتیی لاوانی خانەقی بوو، زوو سەرنجی منی بۆ لای خۆی راكێشا و بووین بە هاوڕێ و پەیوەندییەكانمان بەردەوام بوو تاڕۆژی لەسێدارەدانی لە ئەبوغرێب لەگەڵ هاوڕێیانی هەڵۆی سوور لە بەغدا. ئەو ئەندامی كۆمەڵەی ماركسی لینینی بوو لەژێر چەتری لقی یەكێتیی لاوانی كوردستان لە خانەقی چالاكی دەكرد.
خەڵكەكە زیاتر لە دوو هەفتە بەردەوامبوون لە عصیانی مەدەنی، بەڵام هیچ ناوچەیەكی تری كوردستان پشتیوانییەكی ئەوتۆی لە عصیانی مەدەنییەكەی خانەقی نەكرد، لەبەرئەوەی ئەم شێوە ناڕەزایەتییە شارەكانی دیكەی نەگرتەوە، دەسەڵاتیش بەپیر داخوازییەكانی خەڵكی خانەقیەوە نەهاتن و هیچ ئامادەبوونێكیان نیشاننەدا بۆ لێپرسینەوە لە تاوانباران و چارەسەركردنی هۆكاری رووداوەكە، بۆیە ناچار دوای 16 رۆژ بە بێئومێدی و بێ هیچ دەستكەوتێك، بە فەرمانی ناوچەی پارتی گەڕاینەوە بۆ شار. ئەمە یەكەم شكستی كەمەرشكێن بوو بۆ خەڵكی خانەقی بەرامبەر بە رژێم، ئیتر بەعس زاڵ و هار و سوورتر بوو لە جێبەجێكردنی سیاسەتی شۆڤێنی خۆیان دەرحەق بە خەڵكی بێتاوانی شارەكە.
لەوسەروبەندەدا لەڕێگای مامۆستا نازم سەید جاسم، بووم بە ئەندامی یەكێتیی لاوانی كوردستان. لەو ماوەیەدا بەشداریم كرد لە خولی رۆشنبیری، كە كاك نەریمان مەحمود سەرپەرشتی دەكرد و لەلایەكی تریشەوە لە ئەڵقەی رۆشنبیریی كۆمەڵە لای كاك سەلام عەبدولڕەزاق رێكخرابووم، لەبەر چالاكی و وریایی و ئاستی رۆشنبیری، بووم بە ئەندامی لقی یەكێتیی لاوانی خانەقی. جێی خۆیەتی لێرەدا رۆڵی كاك نەریمان مەحمود بەرزبنرخێنین لە پەروەردەكردنی رۆشنبیری و بیری چەپ، بەتایبەتی بیروباوەڕ و ئەندێشەی (ماو) لە خانەقی، كە بوو بە بنچینەی گەشەكردنی كۆمەڵە لەو دەڤەرەدا.
تائێستاش قسەیەكی بەنرخی ئەو پیاوەم لەبیرە، دەیوت: (ئێمە هەوڵدەدەین فەقیر ببێت بە دەوڵەمەند، نەك دەوڵەمەند بكەین بە فەقیر!). سەرەتای پایزی ساڵی 1973 لەڕێگای كاك حیكمەت محەمەد كەریم (مەلا بەختیار) دوای مشتومڕێكی زۆر، بەدەم پیاسەی ئێوارانی سەر جادە دڵڕفێنەكانی خانەقی، قەناعەتم هێنا و بووم بە ئەندامی كۆمەڵە بە ناوی نهێنی (هەژار). ئەو ئەندامانەی كۆمەڵە، كە رۆڵی باشیان هەبوو لەناو لقی یەكێتیی لاوانی خانەقی بریتیبوون لە: (نەریمان مەحمود، حیكمەت محەمەد كەریم، فازڵ كەریم، موحسین عەلی ئەكبەر، سەلام عەبدولڕەزاق، عەلی شامار، سەڵاح حوسنی و بەندە)، هەندێك جاریش كاك مەجید غاندی و كاك جەبار فەرمان سەردانی لقی لاوانیان دەكرد.
ماوەیەك كێبڕكێ كەوتە نێوان لقی لاوان و لقی قوتابیان لە خانەقی، كاك جەمال وەفیق، ئەندامی كۆمەڵە بوو، بەپێكەنینەوە دەیوت: با هەڤپەیڤینێك لەگەڵیان سازبكەین، كاك حیكمەت بكەین بەگژیاندا، بە بیلا بە پرۆلیتاریا و میتافیزیق و دیالێكتیك، دەیانبەزێنێت و چاویان كوێردەكات!.
كاك جەمال سەرەڕای ئەوەی مەلەوانێكی باشبوو، بەڵام بەداخەوە لە ئاوی ئەڵوەن خنكا.
لەو ماوەیەدا توانیم ژمارەیەكی باش لە گەنجانی خانەقی بۆ یەكێتیی لاوان رێكبخەم. لە دوایشدا بەشێكیان لە ئەڵقەی رۆشنبیری لای خۆم بوون و زۆربەیان بوون بە ئەندام و كادری پێشكەوتووی كۆمەڵە، هاوڕێ حەمید ئەكبەریش بوو بە ئەندامی هەڵۆی سوور. حەمید ئەكبەر گەنجێكی ئازاو چاونەترس بوو، بەڕەوشت و بەوەفا بوو، ئێمە رۆحێك بووین لە دوو جەستەدا، زۆربەی كات لە خۆشی و ناخۆشییەكاندا بەیەكەوەبووین و پشتوپەنای یەك بووین و گیرفانمان یەك بوو، ئەوەندە نزیكبووین دەتوانم بڵێم دوای لەدەستدانی ئەو، هیچ كەسێك لە ژیانمدا جێی ئەوی پڕنەكردۆتەوە.
لەو سەروبەندەدا بێجگە لە خوێندن و كارو چالاكیی سیاسی، خەریكی وەرزش بووم بەتایبەتی تۆپی پێ، كە لە خانەقی پێماندەگوت تۆپتۆپان، ئەم یارییە لە خانەقیدا یارییەكی سەرەكی بوو، ئێمەش وەكو بنەماڵە سەرەتا خاڵم سەعدوڵڵا و ئینجا خاڵم موحسین و لەدواییدا بەندە لەبەرئەوەی یاریزانی باش بووین، لە تیپەكەی جەلەوە وەكو كاپتن هەڵسوكەوتمان دەكرد، كاك ئیبراهیم میرعەلی برادەرمان بە توانجەوە دەیوت: ئەمانە بوونەتە (ئالی بۆربۆن)ی جەلەوە.
لە هاوینی ساڵی 1973 بە شەش ئەڵقە كاك فازڵ كەریم (مامۆستا جەعفەر) توێژینەوەیەكی نایابی بەناونیشانی (خانقین خلال ربع قرن 1900 - 1925) بە زمانی عەرەبی لە رۆژنامەی (التأخی) بڵاوكردەوە لەسەر رۆڵی خەڵكی خانەقی لە شۆڕشی ساڵی (1920). ئەم نووسینە بوو بە یەكێك لە سەرچاوەكانی ئەو شۆڕشە و ئەو راستییەشی سەلماند، كە خانەقی شارێكی كوردستانییە، كە بووەمایەی شانازی و دڵخۆشیی خەڵكی شارەكە.
من لێرەوە دووپاتیدەكەمەوە چەند قەرزاری دایك و باوكمم بەوەی منیان هێناوەتە دنیا و لەژیاندا بەشەرەف و مەردایەتی بەخێویان كردین، ئەوا دەتوانم بڵێم بە تەنیشت پەروەردەی ئەوانەوە قەرزاری كۆمەڵە و یەكێتیم، ئەو رێكخراو و هێزەی منیان بە بیری چەپ و كوردایەتی گۆشكرد و فێریان كردم، كە چۆن بە ئیمان و ئیرادەوە لە كۆڕی خەباتێكی بێوچاندابم لەپێناوی بەدیهێنانی مافە رەواكانی گەلی كوردستان.
