دۆڵمەکەی مامۆستا و وانەکانی کوردایەتی

عیماد ئەحمەد


لە رێگەی یادەوەریمانەوە جارێکی تریش دەگەڕێینەوە خانەقین، ئەو شارە دێرینەی کوردستان کە بە حوکمی هەڵکەوتەی جوگرافیی و ژێرخانی ئابووریی و کۆمەڵایەتیی لە ساڵانی پەنجاکان و شەستەکانی سەدەی رابردوودا، لە رووی شارستانییەوە لە ریزبەندی یەکەمی شارەکانی کوردستاندا بووە، خانەقین لە رووی سیاسیی و ئەدەب و هونەریشەوە، دەستی باڵای هەبووە لە دەوڵەمەندکردنی فەرهەنگی نەتەوایەتیمان، هەربۆیە بەردەوام کەوتۆتە بەر شاڵاوی دڕندانەی داگیرکەران.
مامۆستا فەیزوڵڵا پیاوێکی رووخۆش و خۆشمەعشەر و نیشتمانپەروەر بوو، بەهۆی سیاسەتی (تەعریب- تەهجیر - تەبعیس)ەوە، رژێمی سەدام لە نیشتەجێبوون لە خانەقین مەحرومی کرد و لە شاری میهرەبانی سلێمانی گیرسایەوە.

بەداخەوە بەهۆی سیاسەتی نادروست و بێباکی خۆمان و دەستێوەردانی دەورووبەر، تەرازووی هێز لە نێوان عیراقی ئیتحادیی و هەرێمی کوردستاندا تێکچووە، دۆخەکە بە پێچەوانەی بەرژەوەندییەکانی هەرێم شکاوەتەوە بەلای بەغدادا، ناوەند بەهێز و هەرێم لاوازە

خولیای میوزیکی هەبوو
لە ساڵەکانی حەفتاکاندا مامۆستا فەیزوڵڵا خولیای میوزیکی هەبوو، هەوڵی ژەنینی ئامێری کەمانچەی دەدا، تاڕادەیەکش سەرکەوتوو بوو، بەپێی سەلیقە و داهێنانی خۆی، بەبێ نۆتە و ژەنینی ئەکادیمیی، ئاوازی هەندێ گۆرانیی کوردی ئەژەنی، بەتایبەتی گۆرانیی (کەتان کەتانە باوانم...عومرم کەتانە)، دەستی راستی و لای ملی و شانی و پەنجەکانی دەستی چەپی و کەمانچەکەی، وەک بڵێی خوا لەسەر ئەم گۆرانییە رێکیخستبێت، وابوو...!
جاروبار کە پەیکەرەکەی مۆزارت (1756-1791)  لە پارکە بێ وێنەکەی شاری ڤیەننا دەبینم، یەکسەر مامۆستا فەیزوڵڵا دێتە بیرم، بەڵام مۆزارت سەمفۆنیای (جوبیتر)ی دادەنا، ئەمیش کەتان کەتانە...!!
زۆربەی ژەنینی ئاوازەکانی مامۆستا فەیزوڵڵا، هەر لەسەر میلۆدیی (کەتان کەتانە) بوو، خۆ ئەگەر ئاوازێکی (ئوم کەلسوم)یشی بژەنیایە، ئەوا هەر کەتان کەتانەشی تێدەکرد...!!!

گەڕەکی جەلەوە
منیش وەکو مامۆستا فەیزوڵڵا، دەست و قەڵەم بۆ  بیرەوەریی و هەر بابەتێک ببەم، راستەوخۆ (جەلەوە) زاڵ دەبێت و ناچاردەبم وەک کەتان کەتانەکەی ئەو بیخەمە چوارچێوەی بابەتەکانمەوە، ئەگەر لەسەر (سەرمایە)ی مارکسیش بنووسم، جەلەوە دەبێتە بەشێک لە باسەکە...!
لەوانەیە بپرسن بۆچی وەهات لێهاتووە، هۆکار چییە؟! لە وڵامدا دەڵێم: یەکەم ترپەی دڵم لە جەلەوە بووە، ئەمەش لەگەڵ هاژەی ئەڵوەن بوونەتە سەمفۆنیایەکی ئەزەلی لە ژیانمدا.
ماجد شالیار، کە گەنجێکی لێهاتووی بواری هونەرە لە جەلەوە، ناو و ناوبانگی شایستەی لەسەر ئاستی عیراق و کوردستان هەیە، بەتایبەتی لە بواری وێنەکێشاندا، بە داخەوە ماوەیەکە دوور کەوتۆتەوە لەو بوارە و خەریکی داهێنانیکی ترەو سەرپەرشتیی مۆزەخانەکەی خانەقین دەکات، کە بە هیممەت و دەستپێشخەریی خاڵۆ دەستڕەنگینەکەم، مامۆستا موحسین دروست کراوە. ماوەیەک لەمەوبەر، ماجد بەم شێوەیە حیکایەتی مامۆستا وەدیع و (وەسفی)ی خێرنەدیوو، برای سلێمانی دووکانداری بۆ باس کردم، مامۆستا وەدیع وانەی زمانی ئینگلیزیی لە قوتابخانەی (النهضة)ی سەرەتایی دەوتەوە، لە پۆلی پێنج بە دواوە وانەی ئینگلیزیی دەخوێندرا، خوێندکارانی ساڵانی شەستەکان و حەفتاکانی سەدەی رابردوو لە جەلەوە و ئاغا و خەلیفەی دێهاتی دەوروبەریان، (A) (B) (C) (D)  ئینگلیزیی لەسەر دەستی ئەم مامۆستایە فێردەبوون. مامۆستا وەدیع، پیاوێکی قۆز و بە ویقار و بە هەیبەت بوو، جلوبەرگی جوان و خاوێن و ئوتوکراوی لەبەردەکرد، سەعاتەکەی لە دەستی راست و لەلا مەچەکی دەبەست، نینۆکی پەنجە توتەی دەستی راستی بە درێژیی دەهێشتەوە.
خوایە...چەند لای خوێندکارانی قوتابخانەی (النهضة) بەڕێز و خۆشەویست بوو، بە هەمان دەرد و شێوەی مامۆستا فەیزوڵڵا ئەمیش سەری خۆی هەڵگرت و رۆشت بۆ بەغدا. 
رۆژێک مامۆستا وەدیع دەرسەکەی تەواو دەکات و دەڵێت: کێ پرسیاری هەیە؟
وەسفییش دەست بەرزدەکاتەوە و دەڵیت: مامۆستا بە ئینگلیزیی بە مۆز دەڵێن چی؟

پەیکەری مۆزارت-ڤیەننا

بە ئینگلیزیی بە دۆڵمە دەڵێن چی...؟! 
مامۆستاش بە راستەکەی دەستی، ناو دەستی وەسفی سوور دەکاتەوە، لە دوایدا دەڵێت: دەزانن بۆ وەسفیی بەر ئەو سزا قورسە کەوت..؟ خوێندکارەکان واقیان وڕما، مامۆستا وەڵامی خۆی دایەوە و وتی: دەزانم بە ئینگلیزیی بە مۆز دەڵین(Banana) ، بەڵام دەترسم رۆژێک وەسفیی ئەفەندی بپرسێت و بڵێت: بە ئینگلیزیی بە دۆڵمە دەڵێن چی...؟! 
کە نایزانم..!!
رۆژگار هات و رۆشت، وەسفیی ئێسقانی پڕ و قایم و بوو بە پیاو. دوای راپەرین هات بۆ لامان لە مەڵبەندی کەرکوک لە دەربەندیخان و بوو بە پێشمەرگە، بەڵام بە داخەوە دوای رووخاندنی رژێمی فاشیی بەغدا، گەڕایەوە خانەقین بۆ بژێوی ژیان و لەسەر رێگای کەرکوک - بەغدا بە تەکسی کاری دەکرد، سەد حەیف و مەخابن، لە قرچەی هاوینی مانگی تەمموزی ساڵی (2003)دا، بە بۆمبێکی چێنراو لەسەر رێگای سلێمان بەگ و عوزێم کە لە لایەن رێکخراوی قاعیدەی سەر بە (ئەبو مەسعەب زەرقاوی) چێنرابوو شەهید کرا.

ئەمڕۆی سیاسەتی بەغدا بەرامبەر بە هەرێم
دەمەوێت  لە رێگەی گێڕانەوەی ئەو باس و خواسانەی سەرەوەوە، ئەمڕۆی سیاسەت و هەڵسوکەوتی حکومەتی ئیتحادیی بەرامبەر حکومەتی هەرێمی کوردستان روون بکەمەوە، کە بە هەمان شێوەی مامۆستا وەدیع و وەسفیی خوێندکار،  بەڵکو هۆکاربن هەتا لە ئەمڕۆدا لە وانەکانی کوردایەتیی  تێبگەین.
بەداخەوە بەهۆی سیاسەتی نادروست و بێباکی خۆمان و دەستێوەردانی دەورووبەر، تەرازووی هێز لە نێوان عیراقی ئیتحادیی و هەرێمی کوردستاندا تێکچووە، دۆخەکە بە پێچەوانەی بەرژەوەندییەکانی هەرێم شکاوەتەوە بەلای بەغدادا، ناوەند بەهێز و هەرێم لاوازە.
 داواکارییەکانی هەرێم، لە موچە و بودجە وەک مۆزەکەی وەسفیی، حکومەتی ناوەند دەیزانێ، بەڵام ترسی گورگیان لێ نیشتووە بەرانبەر ئیستحقاقاتی هەرێم لە داهات و دەسەڵات و سنووری هەرێمی کوردستان، چەشنی دۆڵمەکەی مامۆستا وەدیع و خوێندکارەکە، بە ناڕەوا دارکاریی تێدەکەوێت!.
چارەسەرکردنی بارودۆخی ناهەمواری هەرێم
بۆ چارەسەرکردنی بارودۆخی ناهەمواری هەرێم و دەربازبوون لە کارەساتی کەمەرشکێنی چاوەڕوان کراو، پێوستە بە زووترین کات و پێش هەموو شتێک، ناوماڵی خۆمان رێکبخەینەوە و دەسەڵات و  خەڵک پێکەوە ئاشت بکرێنەوە، لایەنە سیاسییەکانی سەر گۆرەپانەکەش بە گشتی و بە تایبەتییش یەکێتی و پارتی، یەک هەڵوێست و یەکدەنگ بن، بۆ بونیاتنانی سەردەمێکی دیکەی نوێ، بە قازانجی میللەتەکەمان.

چەند گەنجێکی شاری خانەقین، لەناویاندا م. ماجد شالیار