13
دوو (چ)یەكەی حزبایەتی، كە دەمێكە بۆتە وێردی سەر زمان و لە ئەدەبیاتی حزبەكاندا هەزار بارە دەبێتەوە، چەمكەكانی (چەندایەتی و چۆنایەتی)ن، یەكەمیان بۆ فراوانبوونی ئاسۆییانەی حزب لەناو كۆمەڵگا و چین و توێژەكان بەكاردەخرێ و دووەمیش بۆ جۆرایەتی و چۆنایەتی سەركردایەتی و رابەرایەتیكردنی حزبەكان، خۆ دەمێكیشە رابەری چەپەكان لینین وتوویەتی: «حزبی سیاسی بەوە دەپێورێت كە كێ سەركردایەتی دەكات».
ئەم دوو چەمكە لە ژیانی سیاسیی و حزبیدا ئاست و بواری دیكەی بەكارهێنان و مانای تریش هەڵدەگرن، بەو واتایەی بەكارخستنیان لەناو كایەی سیاسەتدا نیشانی دەدات كە كام گۆشەنیگا و میچ لە وتنەوەیدا گەرەكە، بەتایبەت كە چەندایەتی لە رۆژگاری ئەمڕۆدا بەردەوام نیشانەی هێز و پتەوی حزب نییە، بەڵكو فۆڕمێكە لە هەڵاوسانی مرۆیی، بەتایبەتتریش كە تیۆرە ئابوورییەكەی رۆبەرت ماڵتۆس لە سیاسەت و حزبایەتیدا جێگە بكرێتەوە، كە لەبارەی (پیربوونی دیمۆگرافی) لە سەدەكانی پێشوو خستویەتیەڕوو، دروست بەشێكی زۆری ئەو حزبانەی لە قۆناغی شۆڕش و رزگاری نیشتمانییەوە هاتوون، هەر لەو دۆخە پیریەدا ماونەتەوە و چەندایەتی لەبری ئەوەی پۆینتی هێز و جەماوەریبوون بێت، باری گرانی دارایی و هەڵاوسانی مرۆیی و نا ئامادەیی نەوەی تازەیە، لە دۆخێكی ئاوادا حزب نەك گەشەی سروشتی لەسەرچاوە مرۆییەكان لەدەستدەدات، بەڵكو تێز و بیروباوەڕەكەشی پیر دەبێ و چانسی گونجان لەگەڵ سەردەم و تەنانەت مانەوەشی لەدەستدەدات.
هەڵبەت بارتەقای ئەمە، چۆنایەتیش گرنگە، چۆنایەتی لە هێزی ئاوەزی سەركردایەتی و توانای درككردن و پێشبینی رووداوەكان و دروستكردنی بڕیار و راگرتنی هاوسەنگی، ئەم دینگانە لە خستنەوەی سەركردایەتییەكی چۆنایەتی دەور دەگێڕن، بەڵام ئەوەی پرسێكی ئاوا دەكوژێت، سیاسەتی پشك پشكێنەی شار و بەركەوتەی جوگرافییە، كە هەر خۆی پرۆسەیەكی دەرفەتكوژە لەبەردەم نەوەیەكدا كە خواستی هاتنە پێشیان هەیە، هاوكات دژی بنەمای چۆنایەتی و جۆرایەتیشە.
لە ئەدەبیاتی سیاسی یەكێتی و ئەندێشەی سەرۆك مام جەلال ـ دا، بەردەوام هەردوو چەمك بەدیوە ئەرێنیەكەی لە پێشخستنی حزبایەتی بەكارهێنراون، چەندایەتی لە دیدی مام جەلال یەكخستنی دانیشتوانی خانوە قوڕەكانی لادێ و كۆشك و تەلارەكانی شاریش بووە لەژێر سایەی یەكێتیدا، كۆكردنەوەی جەماوەر بووە بەدەوری دروشمە سەرەكییەكانی ئاشتی و دیموكراسی و مافی مرۆڤ و دادپەروەری كۆمەڵایەتی، بەو مانایەی ئەوەی مام جەلال لە چەندایەتی خواستویەتی تەنها زیادكردنی ژمارە نەبووە، بەڵكو لەناو زمانی ژمارە خۆشیدا، جۆرایەتی چینەكان و چۆنایەتی توێژەكان مەبەست بووە، بەم رێگایەش یەكێتی هەم بەهێزێكی گەورە دەمێنێتەوە و هەمیش باشترین و بەئاگاترین كادر و سەركردەی دەبێت و لە لێوەشاوەییدا، هەڤاڵی یەكێتی لەهەموو كەسێكی تر باشتر و بەپێزتر دەبن.
وا رومان لەكۆنگرەی پێنجەمە، دیسانەوە هەردوو چەمك هاتۆتە رۆژەڤەوە، بەڵام دەرهاویشتەكانی كۆنگرەی چوار لە زیادكردن و چەندایەتی سەركردایەتی كە بۆ ئەو رۆژگار پێویست بوو، چەمكی چەندایەتی هێناوەتەوە گۆڕێ، بژاردەی دروست لەبەردەم كۆنگرەدا هەڵبژاردنی گۆشەنیگایەكی دروستە لە چەندایەتی، چونكە چیتر بەو هەڵاوسانە فراوانەی ئاستەكانی سەرەوە بڕیاردان ئاسان نییە و پێویستە یەكێتی پوخت و رەشیق بكرێتەوە، ئەمەش تەنها بە چەندایەتی لە جەماوەر دێتەدی نەك فرەیی لە سەركردایەتی، ئەوكات جۆرایەتیش ئاسانتر دێتەدی.
