دیمەنی خەڵکی مەدەنیی کوژراو لە جەنگەکاندا

شوان کەریم کابان



دیمەنی تەرمی کوژراوی مەدەنی لە ئیسرائیل پاش هێرشەکەی چەکدارانی حەماس بۆ سەر شار و شارۆچەکە ئیسرائیلییەکان و هێرشی ئاسمانی توند و بەردەوامی هێزی ئاسمانیی ئیسرائیل بۆ سەر غەزە، دیمەنی منداڵی کوژراوی ژێر داروپەردوو، کوژراوی نێو ئاهەنگ، دیمەنێکی ناخ هەژێنە و مرۆڤ تووشی شۆک دەکات و دەمانگێڕێتەوە بۆ سەردەمی چاخی بەردین کە مرۆڤ مرۆڤی دەخوارد. جێی داخ و حەسرەتە لەسەردەمێکدا کە خەمی و شکەساڵی و گەرمبوونی گۆی زەویمانە و بیر لە زیانەکانی دەکەینەوە، لەسەر مرۆڤایەتی و هەوڵی زۆر دەدەین و قسەی زل دەکەین بۆ بەر پێ گرتنیان، ئەو هەموو مرۆڤە بێتاوان و بێئاگایە لە شەڕ و ناکۆکی و ململانێکان دەبینین تەرمەکانیان لەسەر شەقام و ژێر داروپەردووی تەلارەکاندایە. 
شەڕی عەرەب - ئیسرائیل لە 1948 ەوە بە ئاست و پانتایی و هێزی جیاواز بەردەوامە، لە ساڵی 1979 ەوە زنجیرەیەک رێکەوتنی ئاشتی لە نێوان عەرەب و ئیسرائیلدا ئیمزاکراون و لە میسرەوە دەستیپێکرد، لەسەر ئاشتییش هەم ئەنوەر سادات هەم ئیسحاق رابین گیانی خۆیان لەو پێناوەدا بەخت کرد، کاتێک لەسەر دەستی دوو توندڕەوی عەرەبی مسوڵمان و جوولەکە کوژران. 
لە 1948 ەوە تاکو ئێستا، بەهۆی گرژیی بەردەوامی نێوان لایەنەکانی ئەم ململانێیە کە نەتەوەپەرستی و توندڕەویی ئایینی و سیاسەتبازی تێدایە، جگە لە سەرباز و چەکدار، هەزاران کەسیان، مەدەنی بوونەتە قوربانی و سەدان ملیار دۆلار زیانی مادی بووە. 

ئەگەر زلهێزەکان جگە لە بەرژەوەندیی خۆیان، لە بری بیرتەسکی، بیر لە بەرژەوەندیی میللەتانیش بکەنەوە و ژیریی باڵادەست بێت، ئەوا ئەم جەنگانە روونادەن

ئەم سەرزەمینەی ئێستا ئەم شەڕ و ململانێیەی تیایە، سەدان ساڵە شوێنی ژیانی چەندین نەتەوە و ئایین و ئایینزایە، ئەمە سروشتی ئەو شوێنەیە، شوێنی پەرستگای چەندین ئایینی تێدایە، چەندین پێغەمبەری پیادا تێپەڕیوە، دەکرێ هەموو تیا بژین، نەک شەڕی دژی یەکتر بکەن. 
بەداخەوە، هەر زوو دەکرا بەر بە شەڕ و کاولکاری بگیرێت، ئەگەر ئەوانەی سەنگی سیاسی و نێودەوڵەتی و سەربازییان هەیە حەکیمانە بیریان بکردایەتەوە، بەڵام نەکرا، چونکە بەرژەوەندییان لە نانەوەی شەڕ و ئاژاوەدایە لە ناوچەکەدا. 
بە نموونە: ساڵێک پاش ئیمزاکردنی رێکەوتنی ئاشتی نێوان میسر و ئیسرائیل، جەنگی عیراق - ئێران هەڵگیرسا. 
ساڵی 1982 جەنگی ئیسرائیل و لوبنان بوو. پاش دوو ساڵ لە راگرتنی جەنگی عیراق- ئێران، عیراق کوێتی گرت و جەنگی دووەمی کەنداو هەڵگیرسا و ماوەیەکی زۆر ناوچەکە لەژێر کاردانەوەی ئەو جەنگەدا بوو . 
ساڵی 2001 پاش رووداوی 11 ی سیپتەمبەر، ئەمریکا جەنگی دژی تالیبان لە ئەفغانستان هەڵگیرساند و ئەفغانستان داگیرکرا و 20 ساڵی خایاند. 
ساڵی 2003 ئەمریکا رژێمی عیراقی روخاند. 
ساڵی 2006 جەنگی ئیسرائیل - لوبنان رویداوە. 
ساڵی 2010 زنجیرە کارەساتەکانی و ئەوەی  ناونرا بەهاری عەرەبی و کاولکاری و ماڵوێرانی بوو دەستیپێکرد و میسر و تونس و لیبیا و سوریای گرتەوە و لە سایەی ئەمەدا،  جگە لە ئەلقاعدە، گروپە تونڕەوەکانی تری وەک داعش و جند الشام و جند إلاسلام وأنصار إلاسلام و چەندین گروپی تر، دروستبوون و ئەم حاڵەتە لە سوریا و لیبیا، هێشتا کاریگەریی خراپی هەیە. 
پاش ئەمانیش حەوت ساڵە، لە یەمەن شەڕە، لە نێوان حوسییەکان لەلایەک و هاوپەیمانیی سعودیە و ئەمریکا و بەریتانیا و میسر و سودان و بەحرەین و چەند وڵاتێکی تر لەلایەکی ترەوە. 
هەموو ئەو شەڕ و جەنگانە ململانێی ناڕەوا و بەرژەوەندیی زلهێزەکان دروستیان دەکات، دەکرێت نەبن؟ بەڵێ دەکرێت ئەگەر دەوڵەتە زلهێزەکان جگە لە بەرژەوەندیی خۆیان، بیر لە بەرژەوەندیی میللەتانیش بکەنەوە و لەبری بیر تەسکی و کەلـلەڕەقی، ژیریی و حیکمەت باڵادەست بێ. 
سەر ئەم هەسارەیەی خۆمان، هێندە بەرین و فراوان و پڕ خێر و بێرە، ئەگەر تەماع و چاوچنۆکی و رق و کینە نەبێت، جێی هەموان دەبێتەوە و بەشی هەموان دەکات. 
ئاشتی و ویستی پێکەوەژیان و یەکتر قبووڵکردن و رەچاوکردنی بەرژەوەندییە رەواکانی هەموو لایەک، ئەو چارەسەرە بنەرەتییەیە کە دوورمان دەخاتەوە لە شەڕ و جەنگ و کاولکاری و کوشتن و بڕین.

خەڵکی مەدەنی خۆیان و موڵکیان، دەبنە قوربانیی جەنگی سیاسییە ناحاڵییەکان