هەر هێزێکی سیاسی بیەوێت دیموکراسی ئەزموون بکات، دەبێت هەموو ئاڵنگارییەکانی بەردەم مەدەنیەتی بڕیبێت و وەک هێزێکی ریالیست بە کردەوە بە رووی ئەو وەهمەدا وەستابێتەوە کە دەرهاویشتەی عەقڵێکی نۆستالۆژی و جەبر ئاسایە و بۆتە مۆتەکە بەسەر پڕۆسەی بە مەدەنیبوونەوە.
هیچ هێزێکی سیاسی ناتوانێت لە پڕۆسەی دیموکراسی تێبگات، ئەگەر کەلتوری سیاسیی ئەو هێزە، هەڵگری بەهاو پڕەنسیپەکانی مەدەنییەت نەبێت و ئیرادەی گشتی بەشێک نەبێت لە سەرەتاکانی گوتاری سیاسی ئەو هێزە، چونکە مەدەنییەت وەک رووبەرێکی گشتی هەڵگری شوناسی دیموکراسییە و بەشێکە لە رەهەندە بنچینەییەکانی بیناکردنی دیموکراسی.
لەدوای سەرهەڵدانی ناسیۆنالیزم و دامەزراندنی دەوڵەتی نەتەوەیی وەک بەرچاوترین فۆڕمی دنیای نوێ، مەدەنییەت وەک ئەڵتەرناتیڤێکی بەهێز بەرامبەر بە عەقڵی سووننەتی و سیستمی خێڵەکی دەرکەوت، مەدەنییەت وەک چەمکێک کە هەڵگری رەهەندێکی بنچینەیی دیموکراسییە و لە هەمانکاتدا لە رووی ئۆنتۆلۆجییەوە شوناسی دیموکراسیبوونیش بە ناسیۆنالیزم دەبەخشێت، چونکە مەدەنییەت وەک هەڵگری تۆلێرەنس و لۆژیکی پێکەوەهەڵکردنی بەشەکانی نەتەوە، جیاوازیی نێوان گروپ و دەستە کۆمەڵایەتییەکان دەپارێزێت و پیادەژ=کردنی ئازادیی ئەم گروپە جۆربەجۆرانە زامن دەکات، بەمەش ناسیۆنالیزم لە هێزێکی کلاسیک و کەلتورسازەوە دەگوازێتەوە بۆ فۆڕمێکی سیاسی و فیکریی نوێ.
سەبارەت بە هێزە ئایینی و نا نەتەوەییەکانیش، پرسی مەدەنیبوون پرسی پەیوەندییە بە دەرەوەی گوتاری سیاسی ئەم هێزانەوە، پڕۆسەی دیموکراسی و رەوتی مەدەنی، بەو چەمک و ئامرازانە پێوانە ناکرێ کە گوتاری ئەم هێزانەی لەسەر هەڵچنراوە، هزری دیموکراسی و مەدەنیبوون، درێژکراوەی پیرۆزکردنی ئایین و ئایدیای میتافیزیکی نین، بەڵکو رەهەندی مێژوویی چەمکی دیموکراسی و ئەو گۆڕانکارییانەی بەسەر هزری دیموکراسیدا هاتووە، نا پیرۆزبوونی دیموکراسی نیشاندەدات، ناپیرۆزبوون بە واتای گۆڕانکاری، جەوهەری فیکری سیاسی دوای رێنیسانس، جەوهەرێکە پڕێتی لە گۆڕانکاری. ئەم گۆڕانکارییانە پارادیمێکن، سیاسەت و پڕۆسەی سیاسی لە پیرۆزی و ئایدیای چەقبەستووی بەپیرۆزکراو جیادەکەنەوە. گۆڕانکاری چ لە ئاستە ریفۆرم و بیرازکارییەکەیدا و چ لە ئاستە رادیکاڵ و کاریگەرییە قووڵەکەیدا، سەرلەنوێ سیاسەت پێناسە دەکاتەوە.
گۆڕانکاری لە ئاستە ریفۆرمیستییەکەیدا پرسی مەدەنییەت و دیموکراسی بە بەشە جەوهەرییەکەی سیاسەتەوە دەبەستێتەوە و کۆمەڵگەی سیاسی وەک کۆمەڵگەیەکی ئازاد پێناسە دەکات کە متمانە و هاوسەنگی و ئازادیی گرنگترین بەشی شوناسی ئەو کۆمەڵگەیە پێکدەهێنێت.
پڕۆسەی سیاسی لە بواری گۆڕانکاریی ریشەیی، لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، لەبری رێکخستنی ئیرادەی گشتی بۆ گۆڕینی واقیعی سیاسی و ئابووری، بە قازانجی چینوتوێژە جۆربەجۆرەکانی کۆمەڵگە، زیاتر فۆڕمێکی نائاسایی و ئەنتاگۆنیزمە کە وەک شوناسی بزووتنەوە رادیکاڵەکان، کار لەسەر رەتکردنەوەی تێگەیشتنی رووبەرێکی بەرفراوانی کۆمەڵگە دەکات لەبارەی پرسی سیاسی و حکومڕانییەوە.
ئەو هێزانەی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، خاوەندارێتی گۆڕانی ریشەیی دەکەن ، هێزی رادیکاڵن کە ئەم هێزانە لەسەر وەهماندن و دیماگۆگییەت گوتاری سیاسی بینادەکەن و بۆ درێژکردنەوەی تەمەنی خۆیان، ئیلهام لە ئایدیۆلۆژیا وەردەگرن. لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا ئایدیۆلۆژیا وەک بنەمای داڕشتنی فۆڕمی باوەڕ و داتاشینی یۆتۆپیا و ئەفسانەسازی کەڵکی لێ وەردەگیرێت، لەو کۆمەڵگانەی ئایدیۆلۆژیا تیایدا مۆدێلێکی زاڵە، بزووتنەوە رادیکاڵەکان بەتوندی خۆیان گرێدەدەنەوە بە عەقڵی یۆتۆپی و ئەفسانە سازییەوە و بە شێوەیەکی دەرمارگیرانە پێیەوە پابەند دەبن.
ئەو ئایدیۆلۆژیایانەی لەسەر سیستمێکی هزری تاکڕەهەندی بیناکراون و خاوەنی بەرنامەیەکی دیاریکراو و باوەڕێکی نەگۆڕن، مەترسییەکی گەورە لەسەر ئازادیی و مەدەنییەت و دیموکراسی دروستدەکەن، میتۆدی سیاسی ئایدیۆلۆژیا، میتۆدی دروستکردنی باوەڕی باڵای پیرۆز و یاسای نەگۆڕ و کاراکتەری کاریزمی و کۆمەڵێک سرووتی نەگۆڕە کە بەبێ چەندوچوون دەبێ هەموان پێوەی پابەند بکرێن، پابەندکردن وەک رەهەندە مەترسیدارەکەی کاتیگۆڕیای ئایدیۆلۆژیا، پێویستی بە هێزێکی توندوتیژە بۆئەوەی مەودای ئازادیی تاک و گروپە کۆمەڵایەتییەکان بەرتەسک بکاتەوە، لێرەوەیە کە بزووتنەوە رادیکاڵەکان وەک هێزێکی تاریک و ترسناک، بۆ سەرلەنوێ داڕشتنەوەی نەخشەی کۆمەڵایەتی، لەدەرەوەی رەوتی دیموکراسی خۆیان نمایش دەکەنەوە.
لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوەی کە رادیکاڵیزم لەهەر هێزێکی مەدەنی و دیموکراتخواز جیادەکاتەوە، ئەو هێڵە سیاسیەیە کە بە زمانێکی پێشتر داڕێژراو، وێنا دەکرێت، زمانێک هێزی خۆی لە ئایدیۆلۆژیا وەردەگرێ و لەسەرووی ئازادی و ئیرادە و عەقڵی کۆمەڵگەوە، ناعەقڵانییەت و وەهم و دیماگۆگییەت مانیفێست دەکات.
لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئایدیۆلۆژیا هێشتا نەیتوانیووە ببێتە رووبەرێک بۆ پرسە نوێکانی مرۆڤ و رزگاربوون لە ئاڵنگارییە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان، ئایدۆلۆژیا وەک کۆمەڵێک تێز و تیۆر، لە شیکردنەوەی دیاردە کۆمەڵایەتییەکاندا، بەتایبەتی گروپەکانی کۆمەڵی مەدەنی و گروپەکانی فشار و دەستە و رێکخراوە سیاسییە بچووکەکان و گرنگی و رۆڵیان لە بەرجەستەکردنەوەی مەدەنییەت و دیموکراسیدا، رەچاو نەکردووە، هێزی ئایدیۆلۆژی لە دوای گرتنەدەستی دەسەڵات، هێزێکە لە فۆڕمێکی چەپێنەردا، کار لەسەر تواندنەوەی شوناسی گروپە مەدەنییەکان و کەمینە کۆمەڵایەتییەکان و دەستە و رێکخراوە سیاسییە بچووکەکان دەکات بۆئەوەی فۆڕمێکی گەورەتری وەکو خەلافەت و ئوممە دابتاشێت و هەروەها بەتاڵکردنەوەی نەتەوە لە دنیابینی جیاواز و میکرۆسیاسی کە خۆی لە گروپە سیاسییە جیاوازەکاندا دەبینێتەوە و لە هێڵی سەرەوەی ستراتیژی خۆیەوە دایدەنێت، چونکە ئەمانە هەڵگری پرسی گۆڕانکارین.
هەر گروپ و دەستە و رێکخراوێک، ئیش لەسەر پرسی گۆڕانکاری بکات بە ئاراستەی گەشەسەندن، وەک مەترسی بۆ سەر نەتەوەی مەزن و مێژووی باڵا و باوەڕی پیرۆز لێکدەدرێتەوە، قۆناغی دوای گرتنەدەستی دەسەڵات، قۆناغی گواستنەوەی رادیکاڵیزمە بۆ کۆنزەرڤاتیڤیزم و هێشتنەوەی کۆمەڵگەیە لە دەرەوەی مەدەنییەت و دیموکراسی و گۆڕانکارییە سیاسییەکان.
