(2-2) کۆتایی
جەنگی كلاسیكی و مۆدێرن
هێز و توانای روسیای فیدراڵ بەراورد ناكرێت لەگەڵ هی ئۆكرانیا. بەڵام لە دوای مانگێك لە جەنگ، روسیا، زیاتر پشت بە شێوازی داگیركاری كلاسیكی دەبەستێت، وەك ئەوەی لە داگیركردنی دوورگەی كریمیا و دۆنتیسك و لۆگانیسك بە هاوكاری لایەنگرانی روس و زمانروسەكان پەیڕەوی كرد. (1)
یەكێك لە سیما دیارەكانی ئەم جەنگە، هێرشی ئەلكترۆنی و هەواڵگریی و راگەیاندنە. واتە: چەندە لایەنە شەڕكەر و ركابەرەكان بتوانن، هێز و توانای (مسداقیەت یان سەرچاوەی بەرگری )خۆی بپارێزێ و بەرەو پێشی ببات و توانای پەرچەكردار - ردع - )یان، هەبێ بۆ هەر جۆرە هێرش و پەلاماردانێكی سیبرانی یان ئەلكترۆنی و بەرگری كردن لە سیستمەكانی زانیاری و رێگریکردن لە بەزاندنیان، ئەوەندە دەتوانێ بەرگری لە خۆی بكات. (2)
رۆڵی دەزگای هەواڵگری
لەگەڵ هەڵگیرسانی شەڕی كریمیا، كۆمپانیای كەلوپەل و ئامڕازی سەربازی (رۆستك)ی روسی رایگەیاند، كە لە رێی تەشویشی كارۆموگناتیسی توانیویانە دەست بەسەر درۆنێكی ئەمریكیدا، بگرن. ئەمەش بۆ جاری یەكەم بوو، كە توانیبوویان ئەم جۆرە تەكتیكە لە شەڕدا بەكاربهێنن. لەلایەكی ترەوە ئەوەی لەم جەنگەدا دەبینرێت، بەكارهێنانی كۆمەڵێك نەخشە و تەكتیكی شەڕ و پەلاماردانە، كە پێشتر هەندێكیان تاقیكراونەتەوە و هەندێكی تر لەم جەنگەدا تاقیكراونەتەوە. وەك تەكتیكی هێرش و پەلاماردانی بەهێز و جووڵەی خێرا، كە بریتیە لە باڵادەستی لە پەلاماردانی دوژمن و لەگەڵ پارێزگاری لە خۆكردن و سوودوەرگرتن لە توانا هەواڵگریی و چاودێری و گەڕان - استطلاع (ISR). لەگەڵ پشت بەستن بە كۆمەڵێك لە سەكۆیی هاویشتنی بۆمب و تۆپ و موشەكی هەمەجۆر و خێراییی جووڵەی سەربازی و لەبەرچاوگرتنی رەگەزی مفاجەئات و بەكارهێنانی هەموو جۆرە چەكێكی لە مانۆڕەكاندا لە پێناو پەكخستن توانا و هێزی بەرامبەر و سەركەوتن بەسەریدا و لەناوبردنی. (3)
جگە لەوەش هاتنەناوەوەی هێزە تایبەتیەكانی روسیا (سبییتسناز- Spetsnaz ) و خزمەتگوزاری هەواڵگری و هێزە نیمچە سەربازییەكانی فاكتەر و رەگەزێكی گرنگی ململانێكان بوون، كە بەشێوەی جودا بەشداریان كردووە، ئەمەش وایكردووە بە ئاسانی لە یەكتری جیا نەكرێنەوە. (4)
ئەو هێز و تەكتیكە لە جەنگی ئۆكرانیا و روسیا رۆڵێكی گرنگ و یەكلاكەرەوە دەگێڕن لە بەشێكی زۆری بەرەكان و روبەڕوبوونەوەكاندا دەبینرێن و لە مەیدانەكەدا هەن. بە تایبەتی لەو بەرانەی، كە جێی بایەخی هەردوولان و پێگەیەكی ستراتیجیان هەیە.
ئەم جەنگە و جەنگی ناوخۆی سوریا، دوو دیاردە و نموونەی تازەی جەنگن لەسەدەی بیست ویەكدا، كە گۆڕەپانەكەیان بووەتە شوێنی خستەگەڕی لێهاتوویی هەواڵگریی و شەڕی بە وەكالەت و لە پاڵیاندا بوونەتە تاقیگەی تاقیكردنەوەی توانا و چەكی پێشكەوتووی هەردوولایەنی ناكۆك و دژبەری یەك( روسیا- ئەمریكا و خۆرئاوا). بەڵام ئەوەی لە جەنگی ئۆكرانیا و روسیا دەبینرێ، راستی توانا و بەهێزی چەكی زیرەك و وێرانكەری نەوەی چوار و تاڕادەیەكی پێنجی هەردوو بەرەكەی نیشاندا، كە لە پاڵیاندا تەكتیك و نەخشە و پلانی سیاسی ئۆكرانیا و خۆرئاواییەكان، تاڕادەی چاوشكاندن زەبری بە روسیەكان گەیاند.
پێكدادانی جەمسەرەكان یان جەمسەربەندی تازە
سیاسەتی دەرەوە و ستراتیجی روسیای فیدراڵ لە دوای هەڵوەشاندنەوەی یەكێتیی سۆڤیەتی، بەتایبەتی لە دوای دەسەڵاتی فلادیمیر پوتیندا، قۆناغێكی تازە و وێستگەیەكی تازەی هێنایەئاراوە، كە بە قۆناغی و سەردەمی پوتینیزم ناودەبرێ. هەروەك نووسەر و توێژەری ئەمریكی و ۆلتر لاكویر، كتێبێكی هەر بەناوی (پوتینیزم) چاپ و بڵاوكردۆتەوە. نووسەر لە كتێبەكەیدا، تێرم و چەمكی پوتینیزم، وەك هاومانایی جەوهەری لەگەڵ ستالینیزم و لینینیزم، پۆڵێن كردووە. بە چەند تایبەتمەندێك پوتینیزم دەناسێنێ، كە گرنگترینیان، رق و ناكۆكی پوتینە بەرامبەر بە خۆرئاوا ، بڕوابوونی بە پەیامی روسیای مەزن و باڵایە. (5)
ئەو روانینەی پوتین و هاوبیرەكانی بەشێوەیەكی روون لە سیاسەتی دەرەوەی روسیا رەنگی داوەتەوە و بوونەتە ئامانجگەلێكی ستراتیجی روسیا، كە بریتیە لە ستراتیجی سیاسەتی دەرەوەی روسیای فیدراڵ و هەوڵدانی بۆ گەڕانەوەی پێگەی خۆی، وەك ئەوەی لە سەردەمی سیستمی یەكێتیی سۆڤیەت لە قۆناغی جەنگی ساردا هەیبووە، لەگەڵ كۆمەڵێك گۆڕانكاری جەوهەری لەو بارەیەوە، بەشێوەیەك كە هاوتەریب بێت لەگەڵ ئەو بارودۆخ و واقیعە نوێیەی هاتۆتە ئاراوە لە سیاسەتی دەرەوەیدا، پشت بە چەند تەوەر و بازنەیەك دەبەستێت، لەگەڵ ئاستی گەشەسەندن و ئاستی ئۆقرەیی لە هەریەكێك لەو تەوەر و بازنانە، كە ئامانجی بنەڕەتیش لەوەدا، هێنانەدی ستراتیجی دوورمەودا ئاسایشی و ئارامیە بۆ روسیای فیدراڵ.(6)
سەرۆك پوتین، هەر لە یەكەم رۆژی دەستبەكاربوونی لە كۆشكی كریملن، هەموو هەوڵ و كۆششی بە ئاڕاستەی گرنگی و بایەخدان بووە بە پاراستنی ئاسایش و ئۆقرەیی روسیا. لەگەڵ ئەو بارودۆخە ئاڵۆزەی روسیاش پێیدا تێپەڕیووە و هەیبووە، توانیویەتی زۆر هەوڵ و خواستی پەلهاوێشتنی هاوپەیمانی ناتۆ بەرەو خۆرهەڵات شكست پێ بهێنێ. لە میانەی خواستی لكاندانی ئۆكرانیا و گورجستان بە سنووری و وڵاتەكەیەوە. ئەمەش توانا و رژدی روسیای نیشاندا لە وەستانەوە بە رووی نەخشە و پلانەكانی ناتۆ و نەگەڕانەوەی بۆ دواوە و دەستبەردان لە هەڵوێستەكانی و ئاڵۆزبوونی یان گرژتربوونی دۆخەكەوە. ئەگەر هاتوو ناتۆ و وڵاتانی خۆرئاوا ببنە هەڕەشە و مەترسی بۆ سەر ئاسایش و ئارامی روسیا.(7)
زلهێزە نوێکان
راستیەكی سەلمێنەر هەیە، كە ناكرێ بە كەم سەیر بكرێ لە چوارچێوەی سیستمی سیاسی نێودەوڵەتیدا. ئەویش بوونی توانای پێویستە لەلای كۆمەڵێك كاراكتەری دیار وەك: چین، روسیا، هیندستان، بەرزایل. ئەوانە دەتوانن رۆڵێكی كارا بگێڕن لە گۆڕەپانەكەدا، بە تایبەت چین، كە لەم جەنگەدا شێلگێرانە پشتگیری كریملن دەكات. بۆیە ئەم جەنگە گڕوتینی زیاتر دەبەخشێتە ئەو وڵاتانە، كە هەندێكیان چەندین دەیەیە، كێشە و پرسی سنوور و ناوخۆییان هەیە. دواجار چین بە نموونە، لە هێزێكی ئیقلیمی ببێتە هێزێكی جەمسەربەند و لە تیۆری (باڵاكردن و هەڵكشانی ئاشتی )بگۆڕێ بۆ باڵاكردنی چینی، كە ئەمەش مەترسیەكی دیكەیە بۆ سەر ئاسایش و بەرژەوەندی ئەمریكا و خۆرئاوا بە تایبەت و ئاڵۆزبوونی ئەو جەمسەربەندییە و سیستمە جیهانیەی هەیە.(8)
دەرەنجام
1- ئەم جەنگە، كۆتا جەنگی نێوان روسیا و وڵاتانی پێشووتری ناو یەكێتیی سۆڤیەتی جاران و بە وەكالەتی نێوان ئەمریكا و خۆرئاوا نابێت، لەوانەیە هۆكارێكیش بێت بۆ پەلاماردانی زیاتر لەلایەن روسیاوە.
2- ئەم دەستێوەردانەی روسیا لە كاروباری ناوخۆی هەندێک وڵاتی درواسێ و پەلاماردانی ئۆكرانیا، ببێتە هۆی چاولێكەری وڵاتانی تریش وەك چین و هیندستانیش، دەستێوەردان لە كاوباری ناوخۆیی هەندێک هەرێم و دراوسێ بكەن و تا ڕادەی پەلاماردانیش.
3- بەكارهێنانی چەك و چەكی پێشكەوتوو، وادەكات كە هەردوو بەرەی شەڕكەر، مەیدانی جەنگەكە وەك مەیدانی نمایشی توانای سەربازیان بەكاربهێنن و جارێكی تر پێشبڕكێی خۆپڕچەككردن (سباق التسلح) زیاتر و فراوانتر ببێ.
4- روسیا ئەم جەنگ و دەستێوەردانە بە ( پەرچەكرداری ستراتیجی - الردع الاستراتیجی) سەیر دەكات و پێیوایە، تاكە رێگە بووە، بۆ رێگریكردن لە پەلهاوێشتنی زیاتری ناتۆ.
5- درێژەكێشانی ئەم جەنگە، بە واتای لاسەنگ بوون و تێكچوونی سیستمی سیاسی نێودەوڵەتی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە سەدەی بیستویەكدا،چونكە ئەمە جاری یەكەمە لە دوای هەڵوەشانەوەی بلۆكی خۆرهەڵاتی و لەسەردەمی دەسەڵاتداریەتی پوتیندا، سوپای روسیا بەو ژمارە و هێز و جبەخانەی سەربازی سنوورەكانی دراوسێكانی ببەزێنێ.
6- لێكەوتەكانی ئەم جەنگە لەسەر خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لە داهاتوویەكی نزیكدا، لەسەر هەردوو ئاستی سیاسی و ئابووری زیاتر و فراوانتر دەبن. بە تایبەتی لەسەر پرسی رۆژئاڤای كوردستان و باشووری كوردستانیش.
7- پوتین لەم جەنگەدا، هەموو توانا و هەوڵی خۆی بۆ جێگیركردنی هێز و هەژموونی خۆیی و روسیا دەخاتەگەڕ و لەوانەشە لە بەشێكی زۆری مانۆڕەكانی سەركەوتن بە دەستبهێنێ.
8- ئەم جەنگە كاریگەری دەكاتە سەر میتۆد و مۆدیلەكانی كاری دیپلۆماسی و بە تایبەتی فێرگەی دیپلۆماسی روسیا و پەیوەندییە سیاسی و نێودەوڵەتیەكانی بە گشتی و لەناویاندا پەیوەندی نێوان وڵاتانی هاوپەیمانی هەردوو بەرەكە و وڵاتانی هاوپەیمانی ناتۆ.
سەرچاوە:
1- www.rand.org/
2- د. رغدة البهي (يناير 2018). «ردع السيبراني: مفهوم ولاشكاليات و المتطلبات». مجلة الدراسات الاعلإمية، المركز الديمقراطي العربي، المانيا- برلين، العدد الأول ، ص 207.
3- سكوت بوسطن ،دارا ماسيكوت، طريقة الروسية في الحرب: دراسة تمهيدية- منظور تحليلي. مركز راند، 2016، ص.
4- هەمان سەرچاوەی پێشوو.
5- /www.raialyoum.com
6- www.iasj.net
7- سكوت بوسطن ،دارا ماسيكوت، طريقة الروسية في الحرب: دراسة تمهيدية- منظور تحليلي. مركز راند، 2016، ص 9.
8- www political-encyclopedia.org
