نەجۆ، سیاسەتمەدار و خەباتگێڕ و کەلتورپەروەری ناوداری كوردستان، ناوێكی دیار و سیمبولی پرشنگداری خەباتی كوردستانییە، ئەو كوردستانی وەك یەك خاك و یەك نیشتمان و یەك نەتەوە دەبینی، هەر بۆیەش لە باكوورەوە دەستی بە خەبات كرد و رۆژئاوا و باشووریشی كردە مەیدانی تێكۆشان و چەند ساڵێكی تەمەنی بۆ تێكۆشان لە ریزەكانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستاندا تەرخانكرد و رۆڵی دیار و كاریگەر و جوامێرانەی لە پشتیوانیكردنی هەڵگیرسانەوەی شۆڕشی نوێی كوردستاندا هەبوو، لە لاپەڕە درەوشاوەكانی مێژووی كوردستاندا بە شانازییەوە تۆمار دەكرێت.
نەجمەدین بیووك كایا، نازناوی (نەجۆ) بوو، لە ناو یەكێتیی نیشتمانیی كوردستاندا بە (سەڵاح) ناسرابوو.
ساڵی 1943 لە گوندی كەرەهانی قەزای سوێركی سەر بە پارێزگای ئورفەی باكووری كوردستان لە دایك بووە.
قۆناغەكانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و ئامادەیی لە شاری ئامەد تەواو كردووە. ساڵی 1966 لە كۆلیجی یاسای زانكۆی ئیستانبول وەرگیراوە و درێژەی بە خوێندن داوە.
نەجۆ هەر لە سەرەتای ژیانی گەنجییەوە بایەخی بە خەباتی پیشەیی و نیشتمانی داوە، ساڵی 1969 كە هێشتا خوێندكاری زانكۆ بووە لە شاری ئیستانبول، لەگەڵ 12 هاوڕێیدا، (كۆمەڵەی رۆشنبیریی شۆڕشگێڕیی رۆژهەڵات)یان دامەزراندووە كە بە (دەدەقەدە) ناسرا بوو، دواتر نەجۆ بووە بە سەرۆكی رێكخراوەكە. هەر لەو رێكخراوەدا خاتوو (جەمیلە)ی ناسیووە و لە نەورۆزی 1975 هاوسەرگیریی لەگەڵدا كردووە.
لەناو یەكێتیدا دەستی بە تێكۆشان كرد
بەر لەوەی خوێندنی زانكۆ تەواو بكات، رۆژی 12ی ئاداری 1971 لەدوای كودەتای سەربازی، فەرمانی دەستگیركردن بۆ نەجۆ دەرچووە، ئیدی نەجۆ بەناچاری وڵاتی بەجێهێشتووە و رووی كردۆتە ئەوروپا و لە وڵاتی سوید گیرساوەتە‌وە و بووە بە پەنابەر.
ساڵی 1974 حكومەتی بولەند ئەجەوید، لێبووردنی گشتی دەركرد، بەهۆی ئەو لێبوردنەوە نەجۆ گەڕایەوە توركیا و لە باڵی چەپی پارتی دیموكراتی كوردستانی توركیا بە سەرۆكایەتی دكتۆر شڤان درێژەی بە تێكۆشان دا و دواتر وازی لەو پارتە هێنا.
لەسەرەتای دامەزراندنی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستاندا، سەردانی شامی كرد و لەوێ (مام جەلال)ی ناسی و لەناو یەكێتیی دا دەستی بە تێكۆشان كرد و بە (سەڵاح) ناسرا.
سەلاح رۆڵی كاریگەر و جوامێرانەی لە دابینكردنی پێداویستییە لۆجیستییەكانی یەكێتی لە ناو خاكی توركیادا بینی، ئەو رێنیشاندەری یەكەم مەفرەزەی یەكێتیی بوو بە فەرماندەیی ئیبراهیم عەزۆ و توانی ئەو مەفرەزەیە بە سەلامەتی بگەیەنێتە ناوچەی بادینانی كوردستانی عیراق.
نەوشیروان مستەفا لە كتێبی (لە كەناری دانووبەوە بۆ خڕی ناوزەنگ) بە بایەخەوە باسی ڕۆڵی دیار و كاریگەری نەجۆ دەكات و دەڵێت لەگەڵ نەجۆدا لە سوریاوە چووە بۆ توركیا و لە دیاربەكر لە یەكتری جیابوونەتەوە، ئیدی نەجۆ لەگەڵ حەسەن خۆشنا‌و چوون بۆ ئیستانبوڵ بۆ پێشوازیكردن لە مام جەلال و هاوسەفەری بووە و بەسەلامەتی مامی گەیاندۆتە سنووری توركیا - عیراق.
نەوشیروان مستەفا، بە نەجۆ سەرسام بووە و لەو كتێبەدا بەم شێوەیە وەسفی دەكات: (نەجۆ كوردێكی راستگۆ، جوامێر، تێگەیشتوو و هەتا بڵێی ئازا و لەخۆبردوو بوو).
د. کەمال فوئاد: مام جەلال وتی كاك سەڵاح یەكێكە لە رۆشنبیرە شۆڕشگێڕەكانی كوردستانی باكوور، زۆر دۆستی ئێمەیە، حەز ئەكەم بیناسی
مام جەلال خۆی بەیاننامەكەی نووسی بوو
ساڵی 1982، بەتۆمەتی بانگەشەكردن بۆ مافی چارەی خۆنووسینی كورد و سۆسیالیزم، نەجۆ كە سكرتێری كۆمەڵەی ئازادیی كوردستان بوو لە باكوور دەستگیركرا و رۆژی 23ی كانوونی دووەمی 1984 لەگەڵ چەند هاوڕێیەكیدا لە زیندانی ئامەد شەهید كران. بە‌و بۆنە خەمناكەوە مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بەیاننامەیەكی دەركرد كە مام جەلال خۆی بەیاننامەكەی نووسی بوو، تێیدا هاوخەمی بۆ ئەو شەهیدانە راگەیاندبوو.
نەجۆ، بێجگە لە بواری سیاسی، بایەخیشی بە بواری کەلتوری و پاراستنی بەڵگەنامە مێژوویی و کەلتورییەكان دابوو، د. كەمال فوئاد لە پێشەكی كتێبی (كوردستان، یەكەمین رۆژنامەی كوردی، دەورەی سێیەم 1917-1918) لە بارەی نەجۆوە نووسیوویەتی لە كۆتایی ساڵی 1975 بۆ بەشداربوون لە كۆبوونەوەیەكی دەستەی دامەزرێنەری یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، سەردانی شامم كرد، لەوێ مام جەلال لە ماڵی خۆیان نەجۆی پێناساندم، كە لەناو یەكێتی دا بە سەڵاح ناسرابوو، مام جەلال وتی: (كاك سەڵاح یەكێكە لە رۆشنبیرە شۆڕشگێڕەكانی كوردستانی باكوور، زۆر دۆستی ئێمەیە، حەز ئەكەم بیناسی).
د. كەمال فوئاد دەڵێت: (لە رێی مام جەلالەوە نەجۆم ناسی، تا لە شام بووم، چەند جارێك بینیم و قسەمان كرد. لە ئەیلوولی 1976 جارێكی تر سەردانی شامم كردەوە، لەوێ چاوم بە نەجۆ كەوتەوە و پێی وتم لە كوردستانی باكوورەوە، كۆمەڵێك كتێب و گۆڤار و ڕۆژنامەم لە لەگەڵ خۆمدا هێناوە، كە ئەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی عوسمانی، حەز ئەكەم سەیریان بكەیت و لە ناوەڕۆكەكانیان ئاگادارم بكەیت، بۆ ڕۆژی دواتر باوڵێكی لەگەڵ خۆی هێنا، لەناو باوڵەكەدا چاوم بە كۆمەڵێك گۆڤار و رۆژنامە كەوت، لەوانە 11 ژمارەی پێشتر نەبینراوی رۆژنامەی كوردستانی ساڵانی 1917-1918 بوو، تكام لێكرد كۆپیان بكەم، ئیدی نەجۆ بە خۆشحاڵییەوە هەر 11 ژمارەكەی خستە بەردەستم و كۆپیم كردن).
نەجۆ خولیایەكی دیكەشی هەبووە
ساڵی 1980 د. كەمال فوئاد لە ژمارە 3ی تشرینی دووەمی 1980ی گۆڤاری (چریكەی كوردستان)، كە مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد لە لەندەن دەریدەكرد، وتارێكی نووسی و مژدەی دۆزینەوەی ئەو 11 ژمارەیەی رۆژنامەی (كوردستان)ی بڵاوكردەوە و ساڵی 1998 لەیادی سەدەمین ساڵڕۆژی دەرچوونی یەكەم ژمارەی رۆژنامەی كوردستاندا، ئەو 11 ژمارەیەی لە دوو توێی كتێبێكدا بە ناونیشانی (كوردستان، یەكەمین رۆژنامەی كوردی، دەورەی سێیەم 1917-1918) لە شاری سلێمانی بڵاوكردەوە و وەك وەفا و رێزێك بۆ شەهید نەجۆ، ئەو كتێبەی پێشكەش بە شەهید نەجۆ كردووە و نووسویەتی: پێشكەشە بە گیانی شەهید نەجمەدین بیووك كایا (نەجۆ)، كە ئەم رۆژنامەیەی لە فەوتان رزگار كرد و رێگای خۆشكرد بۆ بڵاوكردنەوەی.
نەجۆ خولیایەكی دیكەشی هەبوو، ئەویش وێنەگرتن بوو، ئەو كاتەی لە ناوزەنگ و تووژەڵە بووە، بە كامێرەكەی خۆی دەیان وێنەی رەنگاوڕەنگی سەركردە و پێشمەرگەكانی شۆڕشی نوێ و دیمەنی ئەو ناوچانەی گرتووە و وەك یادگاری ئەو و ئەرشیفی شۆڕشی نوێ ماونەتەوە.
وەك رێزلێنان لەم كەسایەتییە مەزنە، باخچەیەك لە شاری سلێمانی كراوە بە ناوی (شەهید نەجۆ)وە.
دروودی رێز و وەفا و ئەمەكداری بۆ گیانی پاكی شەهید نەجۆ، ئەو شۆڕشگێڕەی سەرانسەری كوردستانی كردە مەیدانی تێكۆشانی نیشتمانی و نەتەوەیی و کەلتوری و گیانیشی لەو پێناوەدا بەخشی.
سەرچاوە:
1- ئینسكلۆپیدیای یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، فەرید ئەسەسەرد، چاپی چوارەم 2021.
2- پاشكۆی ئەدگاری رۆژنامەی كوردستانی نوێ-ی رۆژی 12ی حوزەیرانی 2019.
شەهید نەجۆ (سەڵاح)
