مامۆستا پێشڕەو
ئەكادیمیاكەی ئەفلاتون (427-347 پ-ز) كە لەناو باخێكدا لە دەرەوەی ئەسینا دروستیكرد، بە بەردی بناغەی زانكۆ دادەنرێت، واتە بە یەكەمین زانكۆ لە سەرتاسەری جیهاندا دادەنرێت. زانكۆ لە كۆتایی سەدەی دوانزە و سەرەتای سەدەی سیانزەدا بەشێوەیەکی سەردەمی دەركەوت، سەرەتا لە پۆڵۆنیا و ئیتالیا و فەڕەنسا، دواتریش بە ناوچەكانی تردا بڵاوبووەوە، بەر لە ساڵی(1500ز)، واتە بەر لە سەدەی شانزەهەم نزیكەی 80 زانكۆ لە شارەكانی خۆرئاوای ئەوروپا دامەزرا بوون. لە راستیدا وشەی یونیڤەرسیتی(University)، وشەیەكی لاتینیە بە مانای كۆمەڵ، یان یەكێتی دێت.
زانكۆ تەنها شوێنی وانەوتنەوە نییە
زانكۆ وەكو دامەزراوەیەكی مەعریفی، یاخود وەكو ناوەندێكی زانستی باڵا لە كۆمەڵگەدا رۆڵ و پێگەی زۆر گرنگ و گەورەی هەیە و ئەركی تەنها لەوەدا كورت ناكرێتەوە كە شوێنی وانە وتنەوەو بەخشینەوەی نمرە و بڕوانامە و بەرهەمهێنانی خوێندكاران بێت، بەڵكو دەبێت زانكۆ لەسەر هەر رووداو و دیاردە و پێشهاتێكی كۆمەڵگە، دەیان و سەدان توێژینەوەی زانستی و ئەكادیمی پێشكەشی كۆمەڵگە بكات.
زانكۆكانی ئەوروپا تەنها شوێنی خوێندن وخوێندكاران نیک، بەڵكو ناوەندێكی گرنگی ئەبستمۆلۆژی توێژینەوە و دیبەیت و گفتوگۆ و لێكتێگەیشتن و راگۆڕینەوەن دەربارەی سەرجەم رووداو و دیاردە و كێشەكانی كۆمەڵگە، واتە زانكۆكانی ئەوروپا پەرژین و سیاج نەكراون لە دەرەوە و كاریان تەنها وانە وتنەوە و پێگەیاندنی خوێندكاران بێت.
بەشێك لە شۆڕشەكان لە زانكۆوە سەریانهەڵداوە
پێویستە زانكۆ ئەو رۆڵە گەورەیە ببینێت كە گۆڕانكاریی مەعریفی و روناكبیری و كۆمەڵایەتی و تەنانەت سیاسیش بێنێتە كایەوە.
لەجیهاندا ژمارەیەكی لە راپەڕین و شۆڕشەكان سەرەتا لە ناو زانكۆكانەوە دەستیپێكردووە، وەكو راپەڕین و شۆڕشی گەورەی خوێندكارانی ساڵی (1968) فەڕەنسا، لە زانكۆكانەوە دەستیپێكرد، راپەڕینی گەورەی زانكۆكانی چین حكومەتی ئەو وڵاتەی هێنایە لەرزین، هەر بۆیە حكومەتی چین لە مەیدانی (تیان فو) كەوتە گرتن و لێدان و كوشتنی خوێندكارانی راپەڕیو لە پێناوی دامركاندنەوە و تەشەنەكردنی راپەڕینەكەدا. هەروەها راپەڕینی خوێندكارانی زانكۆكانی ئێران لە ساڵی(1979) شانبەشانی سەرجەم چین و توێژەكانی تر كە بووە هۆی راماڵینی حكومەتەكەی حەمە رەزا شای پەهلەوی. بەهەمان شێوە شۆڕشی خوێندكارانی زانكۆكانی ئەمریكا و ئەوروپای خۆرهەڵات لە شەستەكان و حەفتاكانی سەدەی رابردوودا.
لای خۆشمان كە مێژوویەكی دوور نییە، زانكۆی سلێمانی لە ساڵەكانی حەفتاكان و سەرەتای هەشتاكاندا ببووە ناوەندێكی شۆڕشگێڕی و هۆشیاركردنەوەی خەڵك و خوێندكارانیش، هەر لەبەر ئەو رۆڵە گرنگ و گەورەیەی زانكۆی سلێمانی، رژێمی گۆڕبەگۆڕی پێشوو بڕیاری گواستنەوەی زانكۆی سلێمانی دا لە ساڵی (1981)بۆ شاری هەولێر.
دەبێت زانكۆ پڕ بێت لە مەعریفە
دەبێ زانكۆكانمان ببنە شوێنی پێگەیاندنی كادری بە توانا و پڕ مەعریفە بۆ حكومەت و دەوڵەتداری، پێویستە زانكۆكانمان ساڵانە چەندین دیبەیت و سیمینار و كۆڕ و كۆنفرانسی زانستی و ئەكادیمی بە بەشداری خەڵكانی دەرەوە و ناوەوە ساز و ئامادە بكات. هەروەها دەبێت زانكۆكانمان بەبەردەوامی خوێندكارە زیرەك و بە تواناكان بنێرنە دەرەوەی وڵات بۆ وڵاتە پێشكەوتووە رۆژئاواییەكان بۆ زیاتر تێگەیشتن و فێربوون، پێویستە زانكۆكانمان بە بەردەوامی داهێنانی زانستیی و ئەكادیمی پێشكەش كۆمەڵگە بكەن و تەنها نەبنە شوێنی وانەوتنەوە و پێگەیاندنی خوێندكاران. لێرەدا پرسیارێك دێتە پێشەوە، ئایا زانكۆكانی خۆمان تا چ رادەیەك توانیویانە ببنە ناوەند و سەنتەری لێكۆڵینەوە و دیبەیت و گفتوگۆ و توێژینەوەی زانستی و ئەكادیمی بۆ كۆمەڵگەی كوردی؟ لەگەڵ بوونی ئەو ژمارە زۆرەی زانكۆ و پەیمانگاكان لەكوردستاندا، بەڵام ژمارەی لێكۆڵینەوەی ئەكادیمی و توێژینەوەی زانستی دەربارەی سەرجەم دیاردە و رووداو و كێشە و گیر و گرفتەكانی كۆمەڵگەی كوردەواری زۆر زۆر كەمە، هەرچەندە دەبێت ئەو راستییەش بڵێین كە مێژووی دروستبوونی زانكۆ لە كوردستاندا، بە بەراورد بە زانكۆكانی ئەوروپا و خۆرئاوا مێژوویەكی نوێیە(1968 - زانكۆی سلێمانی).
سیستمی خوێندن لە زانكۆكان بگۆڕێت
لەپێناوی ئەوەی كە زانكۆ ناوەندێكی گرنگی مەعریفی و زانستییە و بۆ ئەوەی پێگە و رۆڵی گرنگی خۆی لە دەست نەدات، پێویستە سیستمی خوێندنی زانكۆكانمان بەحکومیی و ئەهلییەوە بگۆڕین، گۆڕینەكەش گشتگیر و سەرجەم بوارەكان بگرێتەوە (خوێندكاران، مامۆستایان، پرۆگرام و مەنهەج، بینای زانكۆكان، كارمەندەكان، كاتەكانی دەوام و شێوازی تاقیكردنەوە و هەڵسەنگاندن و گشت بوارەكانی تر) بە دڵنیاییەوە بوونی سەنتەرێكی گەورەی ئەكادیمی و رۆشنبیری لە زانكۆكانماندا زۆر گرنگ و پێویستە كە پڕ بێت لەسەرچاوەی زانستیی و كتێب و گۆڤار و سایت و وێبسایت و كۆمپیوتەر و لاپتۆپ و سێ دێ و ڤیدیۆ و ئینتەرنێتی بەردەوام. دیارە لە هەموو ئەوانەش گرنگ تر دوورخستەوەی دەستی حزب و رێكخراوەكانی حزبە لە كاروباری زانكۆكان، چونكە بەسیاسیكردنی زانكۆكان مەترسیدارترین كێشەیە و گیانی مەعریفی و زانستی زانكۆكان دەسڕێتەوە، بەجۆرێك تێچینی(تدخل)ی حزب و رێكخراوەكانیان لەكاروباری زانكۆكان دەبێتە هۆی كوشتنی گیانی داهێنان و كراوەیی و لاوازبوونی ئاستی مەعریفی و توێژینەوەی زانستی و دەبێتە هۆی داخران و پەنابردنە بەر ژەهری ئایدیۆلۆژی و بیروباوەڕی دۆگما و بیرۆكراسی بەسەرچوو، بەمەش زانكۆ لە ئەركە گەورە و پیرۆزەكەی دادەماڵڕێت.
سەرچاوەكان
-Education in Britain,James Odriscoll,Oxford 1995.
-فرەیی جیهانبینییەكان و خوێندنەوە فەلسەفیە سیاسییەكان،د.دارا محمد ، چاپخانەی كارۆ، سلێمانی 2019.
- لەرۆحەوە بۆ زانستی كوانتەم، حوسێن حوسێنی، گۆڤاری دابڕان 2017 سلێمانی.
