گەڕانەوەی زەمەن

(شێرەكەی بەدلیس) بە زەردەخەنەوە پەتی سێدارەی كردۆتە مل!

52

بەهۆی نەبوونی سەرچاوەی زۆر بە زاراوەی سۆرانی لەسەر كوردستانی باكور و بزووتنەوە و مێژووەكەی بە گشتیی، ئەمە وایكردووە خوێنەوارانی پارچەكانی تری كوردستان واتە (سۆرانی زارەكان) كەمتر زانیارییان لەسەر ئەم دەڤەرانە هەبێت، بە تایبەت لە رووی تێكۆشان و بەرخودانەوە، كە تەنیا مێژووی چەند سەركردەیەك دەزانین ئەوانیش بە كرچ و كاڵی.
یەكێك لەو تێكۆشەر و كوردپەروەرە راستەقینانەی ئەمجارە دەمەوێت باسی بكەم، یەكێكە لەو گومناوانەی زۆر كەم ناوی هاتووە، بەڵام زۆری پێشكەشكردووەو ئەوەندەی من موتابەعەم كردووە تەنیا یەك كتێب بە زاراوەی سۆرانی هەیە لەسەری، ئەویش (كەمال فەوزی)ە، یان (كەمال فەوزی بەگ بەدلیسی)یە.
كەمال فەوزی، لە دەوڵەتی عوسمانیی خزمەتی كردووە، هەر كە دەوڵەتەكە هەرەسی هێناو ئەتاتورك دەوڵەتی توركیای نوێی راگەیاند، ئەم ئەفسەرە كوردە، دژی دەوڵەتی تورك بووەو تا لە سێدارەدانی كۆڵی نەداوە لە خەبات.
كەمال فەوزی شارەزاییەكی باشی لە جەنگ و تەنانەت لایەنی دیپلۆماسیی هەبووە، بۆیە شێخ سەعیدی پیران و سمكۆی شكاك و تەنانەت شێخ مەحمودی حەفیدیش سوودیان لە رێنمایی و ئامۆژگارییەكانی وەرگرتووە.
كەمال فەوزی، هەر لەمناڵییەوە تێكەڵ بە لایەنی چەكداریی و تێكۆشان بووە، تەنانەت لە تەمەنی 21 ساڵیدا وەكو ئەفسەر لە ریزەكانی دەوڵەتی عوسمانیی بەشداری جەنگە گەورەكەی عوسمانییەكانی كردووە دژ بە رۆژئاوا كە ناسراوە بە جەنگی (باڵكان).
محەمەد تایفون -مالمیسانیج نووسەر و لێكۆڵەری شاری ئامەدی باكووری كوردستان لێكۆڵینەوەیەكی وردی لەسەر ژیانی كەمال فەوزی بەگ كردووە.
تایفون لە لێكۆڵینەوەكیدا باس لەوە دەكات، ژیانی كەمال فەوزی بەگ وەك زریانێكی ترسناك بووە و دەڵێت: كەمال فەوزی بەگ لە تەمەنی مێردمنداڵییەوە بەشداری لە كاری سەربازیدا كردووە، لە تەمەنی لاویدا قورسترین و گەورەترین شەڕەكانی عوسمانییەكان و وڵاتانی رۆژئاوای بینیوە، بەڵام هەر لە تەمەنی گەنجیدا بۆچوونەكانی دەگۆڕێت و وردە وردە لە عوسمانی و توركەكان دووردەكەوێتەوە و بە هۆی بەشداریكردنی شۆڕشە كوردییەكان نازناوی (شێری بەدلیسیان) لێناوە.
كەمال فەوزی بەگ كە تایبەتمەندی دیپلۆماتكاریشی هەبووە، لە سەرەتای ساڵانی بیستی سەدەی رابردوو، سەردانی سمكۆی شكاك دەكات وەكو سەرۆكی شۆڕشی رۆژهەڵاتی كوردستان. سمكۆ ئاغا بە هۆی ئەوەی لە لایەن تورك و فارسەكانەوە فشارێكی زۆری لەسەربووە، داوا لە كەمال فەوزی بەگ دەكات نامەیەكی بگەیەنێتە دەستی بەرپرسانی روسیا. بۆیە بە خۆشحاڵییەوە كەمال فەوزی نامەكەی سمكۆ دەگەیەنێتە دەستی روسەكان. لەبەر گرنگی ناوەڕۆكی نامەكە، وا وەكو خۆی دایدەنێمەوە:
(دوای سڵاوێكی گەرم...
 من مانگ و نیوێك لەمەوبەر لە رێگەی محەمەد ئەمین زەكی بەگی نوێنەرمەوە، نامەیەكەم بۆ ئێوەی بەڕێز نارد. لە نامەكەدا داوای كۆبوونەوەم لەگەڵ ئێوەدا كردبوو. بەو هۆیەوە ئەم نامەیەم لە ڕێگەی سەرۆكی شاندەكەمان «كەمال فەوزی بەگ» ناردووە. من گرنگییەكی زۆر بە یەكێتی سۆڤیەت دەدەم كە ئەركێكی گەورەیان بۆ رزگاركردنی گەلان خستووەتە سەرشانیان، ئەگەر لە جیهاندا گەلێكی قارەمان هەبێت و ئیرادەی نەتەوەیی و سەربەخۆیی خۆی بەدەست نەهێنابێت، بەداخەوە گەلی كوردی دراوسێی ئێوەیە، بەڕاستی گەلی كورد پێویستی بە هاوكاری ئێوە هەیە. منیش رۆڵەیەكی ئەم گەلەم. من و گەلی كورد لەو بڕوایەداین، تەنها دەوڵەتە گەورەكەی سۆڤیەت دەتوانێت دەستی هاوكاری و پشتگیریی بۆ ئێمە درێژ بكات و دەتوانێت لە ژێر سایەی خۆیدا بمانپارێزێت. بەم شێوەیە گەلی دێرین ئەگەر بگاتە ئازادی خۆی هەتاهەتایە قەرزاری سۆڤیەت دەبێت. ئەمە داواكاری من و كەسانی دەوروبەرم نییە، بەڵكو داواكاری هەموو گەلی كورد و كوردستانە).
بەداخەوە، ئەم نامەیەش بە دەردی نامەكانی تر رۆیشت، كە روسەكان هاوكاریی شۆڕشی كوردییان نەكرد،  هەرچەندە روسەكان و توركەكان پەیوەندییان باش نەبوو، بەڵام روسەكان چاویان لەوەبوو دەوڵەتێك بۆ ئەرمەنەكان لە ناوچەكە دابمەزرێنن، نەك كوردەكان، بۆیە هیچ هاوكارییەكی (شكاك)یان نەكرد.
كەمال فەوزی، هەر لە گەنجییەوە لە شەڕەكەی باڵكان، بریندار دەبێت و دواتر كەمئەندام دەبێت و خانەنشین دەكرێت، بەڵام ئەو هەر واز ناهێنێت و بەردەوام دەبێت. 
دوای ئەوەی بە تەواوی  لە دەسەڵاتی تورك بێزار دەبێت و چەوسانەوەی میللەتی كورد بە چاوی خۆی دەبینێت، بۆیە بە نهێنی دەبێتە ئەندامی گروپێكی پارتیزانیی بە ناوی (رێكخستنی ئازادی) كە خالید بەگی جبرانلی سەركردایەتی دەكات و دوای ماوەیەك ئاشكرا دەبن، دەوڵەتی تورك ناوی 150 كەس وەكو كەسانی یاخی لە دەوڵەت رادەگەیەنێت و یەكێك لەوانە كەمال فەوزییە، بۆیە رادەكات و دێت بۆ سلێمانی و ماوەیەكی زۆر خزمەتی شۆڕشەكەی شێخ مەحمودی حەفیدی كردووەو شێخیش پێشتر ناوبانگی بیستووە، بۆیە هەر كە بە دیدەنی شاد دەبێت، بە زاراوەی كرمانجی پێی دەڵێ‌: شێرەكەی بەدلیس بەخێرهاتی بۆ مەملەكەتی خۆت. دواتریش ماوەیەك خزمەتی شۆڕشەكەی سمكۆی شكاك دەكات و دەبێتە باوەڕ پێكراوی یەكەمی شكاك و هەموو نهێنییەكانی شۆڕشی لا دەبێت.
ئەم زاتە شۆڕشگێڕە، كە بە بەراورد بە تێكۆشانی هیچی لە بارەوە نەزانراوە، دوای خزمەتی شۆڕشەكانی كورد لە باشور و رۆژهەڵات، دەیەوێت بگەڕێتەوە باكور بۆ ئەوەی خزمەتی شۆڕشەكانی شێخ سەعیدی پیران بكات، لە سنوری نێوان رۆژهەڵات و باشوری كوردستان لە لایەن هێزەكانی بەریتانیاوە دەستگیر دەكرێت و دوای لێدان و ئەشكەنجەیەكی زۆر سزای گرتنی بەسەردا دەسەپێنرێت، بەڵام لە دەرفەتێكدا هەڵدێت و دەچێتەوە باكووری كوردستان. لەوێ ماوەیەك لەناو شۆڕشی شێخ سەعید دەمێنێتەوە و دواتر هەوڵدەدات لە رێی قاچاخەوە خۆی بگەیەنێتە وڵاتانی ئەوروپا، بەڵام  بەداخەوە دەستگیر دەكرێت.

كەمال فەوزی، لەو سەردەمەدا ئەوەندە ناوبانگ دەردەكات، خێزانە كوردەكانی باكور، چەندین مناڵ بە ناوییەوە دەكەن، تەنانەت بەشێكیان كە دوو مناڵیان هەبووە، یەكێكیان ناو ناوە (كەمال) و ئەوەی تریان ناوی (فەوزی) بووە، چونكە جێگای شانازیی نەوەكانیش بووە.
دوای دەستگیركردنی لەلایەن دەوڵەتی توركەوە، لەگەڵ محەمەد تۆفیق بەگ و سەید عەبدولقادر دوو كەسایەتی گەورەی باكووری كوردستان، بە گشتی شەش كەس بە تاوانی بەشداریكردنی لە شەڕی چەكداری و رووخاندنی دەوڵەتی توركیا لە 24/5/1925 لە گۆڕەپانی بەردەم مزگەوتی گەورەی ئامەد (ئولو جامی) لەسێدارە دەدرێن و یەكێكە لەو سەركردانەی شۆڕشەكانی كوردیش بووە كە بە ورەو زەردەخەنەوە پەتی سێدارەی كردۆتە مل و نەترساوە، پاشان سێ‌ رۆژ هەموو بەدلیس و باكور بۆ شەهیدبوونەكەی خەمباربوونە.
كەمال فەوزی بەگ خاوەنی پێنج كتێبە كە تەنها دوانیان بڵاوكراوەتەوە. كە ئەمانەن: دەنگێك لەناو سوپادا، گولەكانی دەرد، پێشكێش بە سوپای قارەمان، خۆشەویستی نەمر و وڵاتێكی خوێناوی و كتێبێكی شیعر.

*بۆ ئەم بابەتە سوودم بینیوە لە راپۆرتێكی (peyserpress) و كتێبی پێگەی كەمال فەوزی بەدلیسی لە بڵاوكراوەكانی بنكەی ژین .