فەرید ئەسەسەرد
سەردانی ئەم دواییەی سەرۆکی تورکیا رەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ عیراق، بایەخێکی زۆری هەیە، بەتایبەتی کە سەردانەکە دوورییەکی ستراتیجی هەیە و هەردولا لە بەرژەوەندییان دایە کە پەیوەندییەکانیان بگەیەننە ئاستی پەیوەندیی ستراتیجی.
ئەوەی لە سەردانەکەدا بە لای ئەنکەرەوە گرنگە، فایلەکانی نەوت و پەکەکە و وەبەرهێنانە. جگە لەوە، ئەردۆغان خوازیارە ئەو پەیامە بە شەقامی تورکی بگەیەنێ کە شکستی حزبەکەی لە هەڵبژاردنی ئەم دواییەی شارەوانییەکان رێگر نابێ لە راستکردنەوەی باڵانس و چاککردنی باری ئابووری. ئەوەش کە بە لای بەغداوە گرنگە فایلەکانی ئاو و ئابووری و هەناردەی نەوتە .
هەردولا ئومێدیان لەسەر ئەوە هەڵچنیوە کە بتوانن بەسەر تەگەرەکاندا زاڵ بن و پەرە بە پەیوەندییەکان بدەن.
بە کردەیی، بەشێکی ئەو رێکەوتنانەی لەو سەردانە واژۆ دەکرێت، لانیکەم دوو رێکەوتننامەی ستراتیجییان تێدایە، سەرباری دەوروبەری 20 یاداشتی لێکتێگەیشتن.
واژۆکردنی رێکەوتنێک سەبارەت بە دابینکردنی بەشی عیراق لە ئاو بۆ ماوەی 10 ساڵ و دواتریش ساڵانە تازەکردنەوەی، زۆر لە بەرژەوەندیی عیراقدایە، بە تایبەتی کە عیراق نزیکەی 40 ساڵە داوای ئەمە لە تورکیا دەکات.
یەکلاکردنەوەی ئەم دۆسێیە رێخۆشکەر بوو بۆ تێپەڕاندنی زۆربەی دۆسێکانی تر، بەڵام لە بەرامبەردا دەشێ عیراق نەوت بە نرخێکی گونجاو بە تورکیا بفرۆشێ کە ئەمەش ئەگەر وای لێهات، دەبێتە جۆرە جێبەجێکردنێکی زیرەکانەی تیۆرییە کۆنەکەی ئاو بە نەوت ئەمەش هەر لە بەرژەوەندیی هەردوولایە.
جگە لە دۆسێکانی ئاو و نەوت، دۆسێی پرۆژەی رێگای پەرەپێدان کە پڕۆژەی کابینەکەی محەمەد شیاع سودانییە، دووراییەکی دیکەی ستراتیجی لەسەر ئاستی جیهان بۆ عیراق زیاد کردووە.
ئەم پڕۆژە ستراتیجییە، عیراق دەکاتە سەنتەرێکی بازرگانی ترانزێت و 17 ملیار دۆلاری بۆ تەرخان کراوە.
پڕۆژەکە لە رێی بەندەری فاوەوە، ئاسیا بە ئەوروپاوە دەبەستێتەوە و بە ناو خاکی تورکیادا دەڕوا.
تورکیا لە پاڵ هەر یەک لە ئیمارات و قەتەر، بەشدارە لەم پڕۆژەیە و بەم پێیە، عیراق و تورکیا و ئیمارات و قەتەر هاوبەش دەبن لە قازانجەکان.
هەرلەم سەردانەشدا باسی بەگەڕخستنەوەی بۆریی نەوتی کەرکوک - یومور تالیک کراوە، بەڵام ئەم دۆسێیە ئاڵۆزیی تێکەوتووە و مەسەلەکە تەنها مەسەلەی بەگەڕخستنەوە نییە، چونکە سکاڵای عیراق لەسەر تورکیا لە دادگای نێودەوڵەتی، لە بەرژەوەندیی تورکیادا نییە و پێناچێت سودانی بتوانێ نەرمیی تێدا بنوێنێ، چونکە دەشێ ئەنجومەنی نوێنەران وا لە مەسەلەکە بڕوانن کە نەرمی نواندن لەم بارەیەوە، بە زیانی بەرژەوەندیی عیراق دەشکێتەوە و رەنگە هەر رێکەوتنێکی نا هاوسەنگ لەم بارەیەوە رەتبکاتەوە و سودانیش بداتە بەر تانە و تەشەر.
لە مەسەلەی پەکەکەدا، ئەنکەرە زۆر بە هەستیاری مامەڵە دەکات و داوا لە بەغدا دەکات، مۆڵەتی پێبدا بۆ کردنی ئۆپەراسیێۆنی فراوان لە دژی پەکەکە لەناو خاکی عیراق کە ئەمەش بۆ بەغدا کارێکی قورسە.
لە بژارەدەیەکی تردا، ئەنکەرە خوازیارە هێزەکانی عیراق بە گەلەکۆمەکی پەلاماری پەکەکە بدەن و لەناوی بەرن، ئەمەش دیسان بۆ عیراق قورسترە.
بژاردەی یەکەم لەسەردەمی رژێمی پێشوو، زۆر جار روویداوە و هەموو جارێکیش لەلایەن ئۆپۆزسیۆنی عیراقەوە کە حکومڕانیی ئەمڕۆی عیراقە، سەرزەنشتکراوە، بژاردەی دووەمیش تەنانەت رژێمی پێشووش نەیکردووە.
بۆیە ئەوپەڕی ئەوەی کە شیاو بێت، ئەوەیە کە بەغدا چاوپۆشی لە هێرشە ئاسمانییەکان بکات یان ژوورێکی هاوبەش لەگەڵ تورک بۆ ئاڵوگۆڕی زانیاری دروستبکات.
سکاڵای عیراق لەسەر تورکیا لە دادگای نێودەوڵەتی، لە بەرژەوەندیی تورکیادا نییە و پێناچێت سودانی بتوانێ نەرمیی تێدا بنوێنێ
یان پەکەکە لەسەر سنوور بگوازرێتەوە بۆ شوێنی دوور، یان بەغدا بەتەنها، یان بە هاوبەشی هەرێم، ئەرکی توندوتۆڵکردنی سنوور و نەهێشتنی سنووربەزاندن بگرێتە ئەستۆ.
نیگەرانیی تورکیا لەم بارەیەوە رەوایە، بەڵام ئەم کێشەیە ئەوەندەی پەیوەندیی بە ناوخۆی تورکیاوە هەیە، ئەوەندە پەیوەندیی بەدەرەوەی نییە و هەر بەهۆی ئەمەشەوە چارەسەر لە ناوەوەیە، نەک لەدەرەوە، بە رەچاوکردنی ئەوەی کە شەقامی کوردی و عیراقی بە کردنی سنوور بە مەیدانی شەڕ ئاسوودە نابێت.
