لاپەڕە هەڵنەدراوەكان

چەند چەمکێکی فیکری

11:39 - 2022-05-17
مامۆستا پێشڕەو
459 خوێندراوەتەوە

لۆمپەنیزم مەبەستمان لەو كەسانەیە كە هیچ ئەخلاق و ئاكاری مەدەنییان نییە و هەست بە بەرپرسیاری ناكەن، هەروەها ئەو كەسانەن كە پەیڕەوی لە یاسا و رێساكانی هاووڵاتی بوون ناكەن و مافەكانی تاك و مەدەنیەت لەلایان بەهاو گرنگیان نییە. یەكێك لە رەوشت و ئاكارەكانی لۆمپەن دروستكردنی باندە، جەماعەت و موریدەكانە. لۆمپەن هەمیشە دەیەوێت كەسانێك شوێنی بكەون یان ببنە پیاویی و لەژێر فەرمانی ئەودا بن و وابیردەكاتەوە كە ئەگەر لاوازییەكی هەبێت یان بێ هێزییەك بنوێنێت ئەو كەسانە لەدەست دەدات. لۆمپەن هەمیشە كەسێكی بێ ناسنامەیە و لەلایەن دەسەڵات و هێزەوە بەكاردەهێنرێت و هێزی سیاسی یان ئایدیۆلۆژیا ئاڕاستەی دەكات و لەو ئاڕاستەیەشدا هەموو توندوتیژییەك لەبەرامبەر كەسانی تر دەنوێنێت. دەسەڵات یان هێزەكان دەتوانن لە كەسە لۆمپەنەكان ئۆردویەك دروست بكەن كە سبەینێ هێزی تر سوودیان لێوەردەگرن.
ئەوباش، وشەیەكی عەرەبیە و فارس و توركیش بەكاری دەهێنن و ئەم كەسانە ئەوباشن(شەللاتی، سەرسەری، چەقۆكێش، هەلپەرست، دز،درۆزن، داوێن پیس، خۆفرۆش) هەروەها خوێندەوارە ملهوڕو لۆمپەنەكان كە دژی هەموو رووناكبیری و خوێندەوارین كە جیاوازن لەخۆیان. لە ئەدەبیاتی ماركسیزم-لیلینیزمدا ئەم جۆرە كەسانە بە خڵتەی پڕۆلیتاریا ناسراون (حثالة المجتمع)
نیكرۆفیلی، واتە مەرگدۆستی، یان خۆشەویستی بۆ مەرگ، كەسایەتی نیكرۆفیلی ئەو كەسەیە كە ئارەزووی هەموو شتێكی مردوو دەكات، وەكو لاشەی مردوو، پاشەڕۆی خواردن، هەروەها نیكرۆفیلییەكان زۆر حەز دەكەن قسە و باس دەربارەی نەخۆشی و كفن و دفن بكەن ، زۆر جاریش شەڕەنگێزن و حەزیان لە جەنگ و كوشتن و توندوتیژییە .
بیۆفیلی: رێك پێچەوانەی نیكرۆفیلییە، واتە ژیاندۆستی یان خۆشەویستی بۆ ژیان، بیۆفیلی دژی نیكرۆفیلیە كە جەوهەرەكەی بریتییە لە خۆشەویستی بۆ ژیان كە حاڵەتێكی پۆزەتیڤە.
پارانۆید: جۆرێك نەخۆشی دەروونی عەقڵییە، كەسی نەخۆش بەبێ هیچ هۆیەكی عەقڵانی متمانە بە كەسانی تر ناكات و لەو باوەڕەدایە دەیانەوێت ئازاری بدەن و زیانی پێ بگەیەنن. بەواتایەكی تر كەسێكی بەدگومانە و متمانەو باوەڕی بەكەس نییە و گومان لە هەموو كەس دەكات.
هەژمونگەرایی: لەساڵی (1983)دا رۆبەرت كۆكس تێبینی ئەوەی كرد كە هەژمونگەرایی زۆرجار بەكاردێت بەواتای هەژمونی وڵاتێك بەسەر وڵاتێكی تردا(پەیوەندی توندی نێوان دەوڵەتان)، هەندێكجار بەكاردێت هەروەكو وشەیەكی نەرمونیان بەرامبەر بە وشەی ئیمپریالیزم. ریالیستەكان هەژمونگەرایی دەبینن لە دیدی باڵا دەستی یەك دەوڵەتدا لە سیستمی نێودەوڵەتیدا، چەمكی هێزو دەسەڵات دەبێتە كۆڵەكەی چەمكی هەژمونگەرایی. بیرمەندی ئیتالی گرامشی لەبنەمادا چەمكی هەژمونگەرایی گەڵاڵە كرد لە بەكارهێنانیدا بۆ پەیوەندییەكانی نێوان چینەكان و گروپە كۆمەڵایەتییەكان لە ناوەوەی نەتەوەیەكدا.
تۆتالیتاریزم ،چەمكێكی سیاسییە و ئاماژەیە بۆ شێوازێكی فەرمانڕەوایی كردن كە رێگە نادات هیچ پارتێكی ئۆپۆزسیۆن لە ئارادا بێت، لێ ناگەڕێت تاكەكانیش هیچ جۆرە ناڕەزاییەك بەرامبەر دەوڵەت و سیاسەتەكانی دەرببڕن، ئەم سیستمە هەتا ئەوپەڕی توانای خۆی هەوڵی كۆنترۆڵكردنی ژیانی گشتی و تایبەتی دەدات، هەربۆیە بە لوتكەی سیستمە زۆردار و ستەمكارەكان دادەنرێت.
تۆتالیتاریزم مەبەست لێی حكومەتی ناوەندییە كە كۆنترۆڵی هەموو جومگەكانی ژیان دەكات و لێبوردە نییە لەگەڵ ئەو بۆچوونانەی لەگەڵ ئەو ناگونجێت. دەستەواژەی تۆتالیتاریزم لەلایەن سەرۆكی ئیتالیاوە( بنیتۆ مۆسۆلینی) لەساڵی (1920)وە داڕێژرا بۆ  وەسفكردنی دەوڵەتە نوێكەی فاشیزم لە ئیتالیا، بەڵام دیكتاتۆریەت تاكڕەوییە لە دەسەڵات ، چونكە دیكتاتۆریەت ئامادە نییە لەگەڵ كەس دەسەڵات دابەش بكات ، واتە لە زۆر رووەوە هەردوو چەمكەكە هاوڕان و وەك یەكن.

وتارەکانی نوسەر