بزوێنەری بنیاتی دەوڵەت نەتەوەیە

ئەگەر لاپەڕەی مێژووی گەلانی  ئازادیخوازی جیهان هەڵدەینەوە، تیایاندا هەر نەتەوەیەک خاوەنی کارێزما و سیمبولی نەتەوەکەی خۆیانن، نموونەی گاندی کە کاریزمای کاریگەری هندۆسییەکان بوو، تا رادەی پیرۆزاندن رێزیان لێ دەگرت و لەسەر دەستی ئەو باوکە رۆحییەدا هندییەکان توانیان لە ژێردەستەیی و داگیرکاریی ئینگلستان رزگاریان ببێت. 
ماندێلا یەکێکی دیکەیە لەو کارێزمایانە بۆ روبەڕوبوونەوەی ئاپارتاید «رەگەزپەرستی».
 ئەم پیاوە مەزنەی رەشپێستەکان، بە درێژایی 27 ساڵی  رەبەق  خرایە زیندانەوە، دواتر بۆچوونەکانی ماندێلا لە سەرتاسەری جیهاندا پەسەندکرا و کۆتایی بە چەوساندنەوەی رەشپێستەکان هێنرا لەلایەن سپی پێستەکانەوە، ماندێلاش ئازادکرا و بووە سەرۆک کۆماری  ئەفریقای باشوور.
ماندێلا یەکێک بوو لەو سەرکرده خۆنەویستانەی که تا دواساتەکانی ژیانی له پێناوی ئاشتی و مافی مرۆڤ و نەمانی جیاوازیی نێوان نەتەوەکاندا تێکۆشا و تەنانەت پاڵپشتیی له مافی کوردیش کردووه، لەو پێناوەشدا له ساڵی 1992 خەڵاتی ئەتاتورکی بۆ ئاشتی پێبەخشرا، بەڵام ئەو رەتیکردەوه و وتی: ئەو خەڵاته وەرناگرم چونکه کورد لەژێر دەستی تورکیادا دەچەوسێندرێتەوە.
(تیودۆر هێرتزل)یش  یەکێکی ترە لەو کارێزامایانەی جوولەکە کە بە باوکی رۆحی جوولەکە دادەنرێت، بیری لەوە کردۆتەوە کە جوولەکە چیتر پەنا نەباتە بەر وڵاتانی ئەوروپا، بەڵکو دەبێت ببێتە خاوەن پێگەی خۆی، هەر لەو روانگەیەشەوە ساڵی 1895 کتێبێکی لەژێر ناونیشانی دەوڵەتی جوولەکە نووسیوە و ساڵی 1896 بڵاوی کردۆتەوە.
 لە سەرەتادا کتێبەکەیدا ناوبانگێکی بڵاوی نەبوو، دواتریش تیۆدۆر هێرتزل بە سەرۆکی رێکخراوی جیهانی جوولەکە هەڵبژێردراوە و دەستی کردووە بە گفتوگۆ لەگەڵ چەند کەسایەتییەکی جیهانی وەکو فیلهلمی دووەمی قەیسەری ئەڵمانیا و عەبدولحەمیدی دووەمی سوڵتانی عوسمانییەکان، بەمەبەستی پاڵپشتیکردن لە پڕۆژەی جوولەکەکان، بەڵام هەوڵەکانی شکستیهێناوە و سەرکەوتوو نەبووە. 
بەر لەکۆتایی جەنگی یەکەمی جیهان و دوای 22 ساڵ لە نووسینی کتێبەکەی هێرتزل، دابەشکردنی میراتی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا ئارتچەر بێلفۆڕ، لە 2 ی نۆڤەمبەری 1917 نامەیەکی بۆ بارۆن رۆتشێڵد، یەکێک لە سەرکردەکانی جوولەکە لە بەریتانیا نووسی، هاوسۆزیی بەریتانیای بۆ دروستکردنی دەوڵەتی جوولەکە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا بەدیاریکراوی لە فەلەستین، پێیڕاگەیاندن کە بەریتانیای مەزن بە میهرەبانییەوە دەڕوانێتە دامەزراندنی دەوڵەتێکی نەتەوەیی بۆ جوولەکە لە فەلەستین، لەم پێناوەشدا هەموو تواناکانی خۆی دەخاتەگەڕ، هەرچەندە دەقی نامەکە پشتگیریی راستەوخۆی بەریتانیای بۆ دەوڵەتی جوولەکە تێدا نەبوو، بەڵام دواتر بە بەڵێننامەی بێلفۆڕ ناسرا و بووە سەرەتایەکی باش بۆ هەوڵدان رووەو دروستکردنی دەوڵەتی ئیسرائیلی ئێستا، لە 4/5/1948. 
داود بنگۆریۆن لە وتارێکی 17 خولەکیدا دامەزراندنی ئەو دەوڵەتەی راگەیاند.

                                    مام جەلال                                                                   نیلسۆن ماندێلا                                                                             مەهاتما گاندی   

مام جەلال رۆڵی پۆزەتیڤی هەبوو
بەدرێژایی مێژووی نەتەوەی ستەمدیدیدەی کورد لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، لەسەر خاک و ئاو و جوگرافیای ناوچەکە ژیاوە و بە هەزاران کەس  گیانیان بەختکردووە بۆ بەرگریکردن لە خاکی کوردستان و هەمیشە ئامادەییان هەبووە لە ناوچەکەدا. 
کورد  بە درێژایی مێژوو  نەیتوانیووە سوود لەو عەقڵیەتانە وەربگرێت کە لەناو نەتەوەکەیدا سەریانهەڵداوە و  بەرنامە و ستراتیژی بیرکردنەوەیان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی نەتەوەیی هەبووە، رۆڵەکانی نەوە لەدوای نەوە سوودیان لەم عەقڵییەتانە وەرنەگرتووە. 
مام جەلال  بووە سەرۆک کۆماری عیراق، وەک کەسایەتییەکی بەهێزی خاوەن کارێزمای  ژیرانە، لەهەوڵی بنیاتنانی ئاشتی و پێکەوەژیانی  سیاسییانەی هاوچەرخدا بوو  لە عیراق، بە جۆرێک  کە تەواوی پێکهاتەکانی عیراقی کۆکردبۆوە لەسەر یەک مێزی وتوێژ و لەوپەڕی چەپەوە بۆ ئەوپەڕی راست و لەنێو لایەنە شیعەکانیشدا هەمیشە بۆچوونەکانی مام جەلال بەهەند وەردەگیرا بۆ سیستمی حوکمڕانی.
مام جەلال، لەگەڵ ئەوەی  سیاسەتی چەپکەگوڵەکەی  پەیڕەو دەکرد، ئەم سیاسەتە وەک میتۆدێکی سیاسییانەی هاوچەرخ بووە رێباز و پڕەنسیپی لێکتێگەیشتنی پێکهاتەکانی عیراق و کوردستان.

گۆڕانکارییەکان لەسەر دەستی مام جەلال 
ئەگەر لە مێژووی رابردوودا ئەم نەتەوە ستەمدیدەیە نەیتوانیبێت ئاراستەی کارکردنی بەرەو  سەربەخۆبوون  بدۆزێتەوە، ئەوا لەم هەزارەی سێیەمەدا کورد لەسەر دەستی مام جەلال خاوەن کارێزمای هاوچەرخ  لە هەوڵی ئەوەدا بوو، لە رێگەی پەیڕەوکردنی سیاسەتی چەپکە گوڵەکەوە کورد وەک نەتەوەیەکی سەرەکی  لە عیراقدا نەخشی خۆی هەبێ لەسەر ئاراستەکردنی سیاسەتی  عیراق، عیراقێک  کە بۆ یەکەمجار لە دەستووردا  دانی نا بە مافە دەستووری و یاساییەکانی کورددا. 
مخابن  ئەگەر نەخۆشی بواری مام جەلال-ی بدایە، ئەوا دوور نەبوو، ئێستا لە پێشتر  لەدوای مەجلیسی حوکم، خۆری ئازادییەکانی کورد و مافە دەستوورییەکانی  بەرەو پێشتر و باشتر بڕۆیشتیایە، 
ئامادەیی مام لەسەر گۆڕەپانی سیاسی عیراق، خۆی لە خۆیدا سەنگ و قورسایی خۆی هەبوو، ئەوە جگە لەو زمانە دیپلۆماسییەی لەنێوان لایەنەکان و وەفدەکانی وڵاتانی ناوچەکە و جیهاندا   بەکاری دەهێنا، بۆخۆی بنجی دادەکوتی لەدڵ و دەروونی بەرامبەرەکانیدا.
کاتێک  مام جەلال، محەمەد ئەمین پێنجوێنی  رادەسپێرێت بۆئەوەی ئامادەکاریی بکات بۆ پێکهێنانی  کۆنگرەیەکی  گەورەی ئاشتی لە بەغدا، کە نوێنەری وڵاتانی ناوچەکە بەتایبەتی تورکیا و  PKK -ەش تێیدا ئامادەییان هەبێ، لەگەڵ نوێنەری نەتەوەیەکگرتووەکان و  ئەمریکا و بەریتانیا و وڵاتانی  ئەوروپایی، هەنگاوێکی مەزن و کارنامەیەکی تری ژیرانەی مام بوو، ویستی لەم رێگەیەوە کێشەی کورد لە باکوورەوە چارەسەر بکات، بەم هەنگاوەش هێندەی تر مەسەلەی کورد لە عیراق و وڵاتانی دیکەی ناوچەکەدا زیاتر بچێتە پێشەوە تا نزیکبوونەوە لە بڕیاردانی چارەنووسی  خۆی  وەک نەتەوە.