پێویستە کارەساتە چاوەڕوانکراوەکان یەکمان بخەن

قوباد تاڵەبانی

لەم رۆژانەدا بابەتی دروستکردنی پڕۆژەیەکی نیشتەجێبوون لە بناری شاخی گۆیژەی سلێمانی (کە رەنگە لە هەموو عیراقدا جوانترین و ناوازەترین پڕۆژەی نیشتەجێبوون بێت)، بوو بە مایەی مشتومڕێکی زۆر و دانیشتوانی شاری دابەشی دوو بەرە کرد. بەرەیەک دژی پڕۆژەکەن و پێیانوایە زیانی ژینگەیی هەیە و بەرەیەکی دیکەش پێیانوایە ئەگەر پڕۆژەکە زیانی ژینگەییشی هەبێت، لەو ئاستەدا نییە پڕۆژەیەکی ناوازەی بۆ پەکبخرێت کە سیمای شار دەگۆڕێت.
مەبەستم نییە لێرەدا باسی لە لایەنە ئەرێنی و نەرێنییەکانی ئەم پڕۆژەیە بکەم، ئەمە ئەرکی پسپۆڕانی بوارەکە و لایەنە پەیوەندیدارەکانە. بەڵکو ئەم پڕۆژەیە و ئەو مشتومڕەی دانیشتوانی سلێمانی دەرفەتێکە بۆ ئەوەی لەڕێگەیەوە و لەڕۆژی جیهانی ژینگەدا، دیمەنە گەورەکە ببینین.
ئەم موناقشە گەورەیەی لەناو سلێمانی لەسەر پرسی ژینگە دروستبووە، هەرچەند بەشی زۆری رەخنەکان بەندە و دەسەڵاتی ئیداری و سیاسی شار دەگرێتەوە، بەڵام هەستی شانازی و گەشبینی لە مندا وروژاند، ئاخر یەکەمجارە دەبینین لە کوردستان و عیراقدا پرسی ژینگە دەبێتە جێی مشتومڕێکی لەم ئاستە و هاووڵاتی دەیەوێت لەڕێگەی پرسی ژینگەوە فشار لەسەر دەسەڵاتی سیاسی و ئیداری دروستبکات.
بۆیە لە قوڵایی دڵمەوە بەم هەستیاری و فشاردروستکردنەی هاووڵاتییان خۆشحاڵ و گەشبینم و هیواخوازم هەموو کوردستان و عیراق بگرێتەوە. چونکە لەگەڵ ئەوەی ساڵانێکی زۆرە هەموومان ئاگاداری مەترسییە پێشبینیکراوەکانی گۆڕانی کەشوهەواین و ساڵانە راپۆرت و توێژینەوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان هۆشداری روودانی کارەساتی گەورە و قەرەبوونەکراوەمان پێدەدەن، کەچی سیاسەت و حکومڕانی ئێمە لە عیراق و کوردستاندا تا رادەیەکی زۆر بێباک بەلایدا تێپەڕ دەبێت.
دەمەوێت بە راشکاوی بڵێم، هەتا هاووڵاتی و کۆمەڵگای مەدەنی بە ئەندازەی پێویست فشار دروست نەکەن، بڕوا ناکەم سیاسەت خۆی بەم پرسە چارەنووسساز و پڕ لە هەڕەشەیەوە سەرقاڵ بکات. ئەوە نییە کۆچی ناچاری دەیان هەزار خێزان لە باشوور و ناوەڕاستی عیراق و خێراتربوونی پڕۆسەی بە بیابانبوون و لەناوچوونی زەوییە کشتوکاڵییەکان و کەمکردنی مەترسیداری ئاوی سەر زەوی و ژێرزەوی و چەندین کارەساتی دیکە بە بەرچاوی هەموانەوە روو دەدات و هەموانیش کپ و بێدەنگ، وەک بڵێی ئەم کارەساتانە لە هەسارەیەکی تر روو دەدات.
بەبێ دوودڵی دەڵێم مەترسی تێکچوونی ژینگە چەندین قات لە مەترسی تیرۆر گەورەترە. تیرۆر قۆناغێکی راگوزەرە و تێپەڕ دەبێت، کەچی تێکچوونی ژینگە قەرەبوو ناکرێتەوە و هەڕەشەیە بۆسەر هەموو نەوەکانی داهاتووش. روونتر لەوەش، تێکچوونی لەوەزیاتری ژینگە، خۆی سەرچاوەی ناسەقامگیری داهاتوویە.
100 ساڵە لە عیراقدا سیاسەت لەژێر دروشمی دادپەروەری بەڕێوەدەچێت و بەدیش نەهاتووە، بەڵام رەنگە تێکچوونی ژینگە دادپەروەرییەکی نەخوازراومان بەسەردا بسەپێنێت. دادپەروەری لە دابەشبوونی یەکسانی ئازار و نەهامەتیدا، بەو مانایە کە لێکەوتەکانی تێکچوونی ژینگە بە شێوەیەک نییە کە بەرۆکی ناوچەیەک و خەڵکانێک بگرێتەوە و ناوچەکانی دیکە و خەڵکانی دیکە لێی بێبەری بن. 
نەمانی دەرفەتی ژیان لە باشووری عیراق، لەڕێگەی کۆچی ناچاری و دواتر ناسەقامگیرییەوە، ئازارەکەی بەر ناوەڕاست و تەنانەت بەر هەرێمی کوردستانیش دەکەوێت. یان نمونەیەکی روونتر، کۆبوونەوەی خۆڵ و خاشاک پاشماوەی ژەهراوی لە تانجەرۆی سلێمانی، تەنها زیانی بۆ ژینگە و تەندروستی هاووڵاتییانی سلێمانی نییە، بەڵکو ئەو خۆڵ و خاشاکەی تانجەرۆ بووەتەهۆی پیسبوونی ئاوی رووباری تانجەرۆ کە دەڕژێتە ناو بەنداوی دەربەندیخان و لەوێشەوە مەترسییەکانی ئەم پیسبوونە لەڕێی رووباری سیروانەوە بەرەو ناوەڕاست و باشوور دەڕوات.
بۆیە ئەگەر لە زۆر سیاسەتدا ناکۆک بین، دەبێت پرسی ژینگە کۆمان بکاتەوە، بەندە وەک بەرپرسێک لە هەرێمی کوردستان چەندە خەمی چارەسەرکردنی کێشەی تانجەرۆمە، دەبێت بە هەمان ئەندازەش بەرپرسێکی حکومەتی فیدراڵ لەبەغدا و بەسرە و ئەنبارە خەمی چارەسەرکردنی کێشەی تانجەڕۆی هەبێت. بە پێچەوانەشەوە بەندە و هاوڕێکانم لە هەرێم دەبێت خەمی زۆنگاوەکانی باشوورمان هەبێت، چونکە ئەگەر وانەکەین بەر دادپەروەرییە نەخوازراوەکەی ژینگە دەکەوین.
لەناو هەر تاریکییەکدا تروسکاییەک هەیە بەرەو راستەڕێ ئاراستەمان بکات. پرسی ژینگەش چەندە مەترسییە، ئەوەندەش دەرفەتە بۆ هەموومان، دەرفەتە بۆ تێگەیشتن لە هاوچارەنووسی، دەرفەتە بۆ تێگەیشتن لە ئازار و مەترسییەکانی یەکتر، دەرفەتە بۆ کرانەوەی دەرگای تێگەیشتمان بەڕووی هەڕەشە و مەترسییە هاوبەشەکانی داهاتوومان، دەرفەتە بۆ تێگەیشتن لە پێویستیی پێداچوونەوە بە سیاسەت و حکومڕانی.
لەم سۆنگەیەوە وەک دەستپێک دەستپێشخەرییەک بۆ لایەنە سیاسییەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان لە حکومەتی فیدراڵ و هەرێم رادەگەیەنم و بانگێهێشتیان دەکەم بۆ کۆنفڕانسێک. لەو کۆنفڕانسەدا بە دیاریکراوی هاوکات لەگەڵ کێشەی تانجەڕۆ، چەند شوێنی دیکەش لە ناوچەکانی دیکەی عیراق دەستنیشان دەکەین و پلانی چارەسەرکردنیان بۆ دادەنێن تا لە چوارچێوەی پڕۆژەیەکدا بودجەیان بۆ تەرخان بکرێت و پلانی چارەسەرکردنیان بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە.
گرنگی هەنگاوێکی لەم چەشنە و سەرکەوتنی ئەم پڕۆژەیە لەوەدایە هاندەرمان دەبێت بۆ کاری هاوبەشی زیاتر لە ساڵانی داهاتوودا.

لە ژمارەی ئەمڕۆی رۆژنامەی (الصباح)ی عیراقیدا بڵاوکراوەتەوە.