زەنگی بەردەوامی دابەشبوون

لە دوای رووخانی رژێمی بەعس، لە ساڵی  2003ەوە تائێستا، عیراق وەک وڵات کەوتۆتە ژێر هەیمەنەی دابەشبوونی نەتەوەیی وتائیفی و مەزهەبی فرەجۆر و رەنگەوە، بێگومان ئەمەش دەرهاویشتەی چەندین ساڵەی سیاسەتی رژێمی بەعس بوو، کە توندوتیژی لە نێوان نەتەوەکان، مەزهەبەکان، دروست دەکرد، کە لەگەڵ یەکدا ناکۆک بن و هەریەکەیانی بە جۆرێک دەچەوسانەوە، فەزڵی نەتەوەیەک یا مەزهەبێکی دەدا بەسەر ئەویتردا، کە یەکێکیان لە ژیانێکی بێکێشە و ئەوی تر پڕکێشەدا بژی، تا ئیرەیی و ناحەزی لە چوارچێوەی وڵاتەکەدا لەناو نەتەوە و مەزهەبەکاندا دروست کرد، جگە لە رۆڵی  کاریگەری مێژووی چەند ساڵەی شەڕی دژ بەئێران، شەڕەکانی ناوخۆی عیراق، کە کاردانەوەی توندیان لەسەر تاکی عیراقی هەبووە، کە ئەوەش دەرئەنجامی مێژووی خوێناوی عیراقە.

توندەڕەویی نەتەوەیی و مەزهەبی 
توندەڕەویی نەتەوەیی، ئایینی، مەزهەبی لە عیراقدا تادێت زیاتر قوڵ دەبێتەوە، هەر پێکهاتەیەک وڵاتەکە بە لای بەرژەوەندییەکانی خۆیدا رادەکێشێت، تەنها خۆی بە راست دەزانێت و هەموو مافێک بۆ بەرامبەرەکەی به رەوا نابینێت. بێ رەچاوکرنی بەرژەوەندی گشتی وڵات دەیەوێت بە ویستی خۆی بڕیار بدرێت لەسەر پێوانەی زیان گەیاندن بە پێکهاتەکانی تر، بێ گونجاندن لەگەڵ هێڵە گشتییەکانی سیاسەتی جیهانیدا، ئەم دیاردانە هەڕەشەن لەسەر پێکەوەژیانی پێکهاتەکانی دەوڵەتی یەکگرتوی عیراق.

 پێکەوە هەڵنەکردنی پێکەهاتەکان
 بەیەکەوە هەڵنەکردنی پێکەهاتەکانیش واتە نەبوونی یەکگرتویی دەوڵەت، ئەمەش هەڕەشەیەکی هەمیشەییە بە تەوێڵی یەکپارچەیی خاکی عیراقەوە و ناڕەوێتەوە،  هەمیشە عیراقیش لە کەناری نائارامیدا دەهێڵێتەوە و کێشەکان بنەبڕ نابێت، کێشەی بوونی ئەم  ناتەباییەی ناوخۆی وڵاتیش لەوەدایە، هەر مەزهەب و نەتەوەیەک، نزیکن لە وڵاتێکی دراوسێ و لە لایەن ئەوانەوە دەجوڵێنرێن، تەنانەت هەندێکیان لە وڵاتانی خۆیان زیاتر پەیوەستن بە وڵاتانی دراوسێوە، ئەم پابەند نەبوونە بە وڵاتەوە  زەمینەی وادەڕەخسێنێت کە وڵاتانی دراوسێ هەریەکە و بە پێی بەرژەوەندیی خۆی رۆڵی کاریگەر ببینێت لە راکێشانی پێکهاتەکانی عیراق، بە لای بەرژەوەندی  خۆیاندا، ئەمەش دەبێتە هۆکاری سەرەکی یەک نەگرتنەوەی پێکهاتەکان، لە وڵات، چونکە تا عیراق هەڕەشەی لێکترازانی لەسەر بێت، بەلای ئەو وڵاتانەدا دەشکێتەوە کە یەکگرتویی عیراق لەبەرژەوەندیان نییە، ناجێگیری سەقامگیری عیراق لە جەوهەردا هەڕەشەی لێکهەڵوەشانی دەوڵەتەکەیە. 

ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق

ئێستا حزب و هێزەکانی ناو عیراق و وڵاتانی دراوسێ و تا وڵاتە زلهێزەکانی دنیاش، کە کەم تا زۆر دەست دەخەنە ناو کاروباری ناوخۆی عیراقەوە، جەخت لە یەکپارچەیی خاکی عیراق دەکەنەوە، بەردەوام بەیت و بالۆرە لەوبارەوە لێدەدەن، دەمی هەر حزبێکی عیراقیش بکەیتەوە باسی یەکگرتویی عیراق دەکات، بگرە یەکێکە لە دروشمەکانیشیان، بەڵام لە بواری کرداریدا هیچ هەنگاوێک بۆ یەکگرتویی عیراق نابینرێت، تەنانەت لای وڵاتانی هەرێمی و زلهێزەکانیش، نەگونجانی حزبەکان بە یەکەوە هەڕەشەیە لەسەر یەکپارچەیی خاکی عیراق و رەنگدانەوەی ئەم دیاردەیە، دەست خستنەناو کاروباری ناوخۆیی عیراق لە لایەن وڵاتانی ترەوە هۆکاری ناجێگیری و ئارامی عیراقە.

زەنگێک بۆ دابەش بوون
ئەم یەکنەگرتن و شڵەژانی دۆسێی سەقامگیری عیراقە، زەنگێکە بۆ دابەش بوونی عیراق لێدەدرێ، مەترسی دەر و دراوسێ فشارە بۆ لێدانی زەنگی هەڕەشەی پارچە پارچەبوون، تا حزبە سێبەرەکانیان زیاتر بکەونە ژێر کونترۆڵیانەوە. راستە لە رووی زارەکییەوە جارجار جاڕی یەکپارچەیی خاکی عیراق لێدەدرێت، لە دەرەوەی عیراقدا، ئەگەر هەنگاو بۆ یەکپارچەیی خاکی عێراقیش بنرێت، هەنگاونانێکی زۆر سسته، مانەوەی عیراق بەم شێوە پشێوییە، نەبوونی خزمەتگوزاری هاووڵاتیان و دواکەوتنی عیراق به بەراوردی هێڵی پێشەوە چوونی دۆخی وڵاتانی دەور، ئەو راستیە دەسەلمێنن، کە بەم حاڵەوە سەقامگیری سیاسی عیراق مەحاڵە، دۆخی ئاسایشی عیراق هێلکەیەکی دەڵەمەیە و نامەیەت، ئێستای دۆخی ناوخۆیی عیراق دوپاتی دەکاتەوە، ئەم پچڕپچڕ و راکێشانەی عیراق  لە ناو زلهێزەکانی دنیا و وڵاتانی دەور و بەردا یەکگرتویی و گەڕانەوەی هەیمەنەی وڵاتی عیراقی کردۆتە خەونێکی وەدی نەهاتوی هەمیشەیی، ئێستا وڵاتەکە نە بەیەکگرتویەکی تۆکمە و نە بە دابەشبوونێکی کرداری ماوەتەوە، چاوەڕێی هەلومەرجێکی لە باری نێودەوڵەتی دەکات بۆ لێکترازان، هەرچەندە رۆژانە زەنگی دابەشبوونی عیراق لێدەدرێ، بەڵام بە کردار نایەتە بوون، مەسەلەکە نەبوونی هەلومەرجێکی لەباری نێودەوڵەتییە، کە بارودۆخی عیراقی راگرتووە، نەک سەقامگیریەکی سیاسی، کە پێکهاتەکان دابینیان کردبێت، چونکە گەر سەقامگیریش هەبێت، دیاردەیەکی کاتییە و هەر هێندەیە شەڕی بەردەوامی نێوان میلیشیاکانی لێ ناکەوێتەوە، سەقامگیریەکی سیاسی بێ مەترسی دابەشبوونی خاکی عیراق بوونی نییە، پێکنەهێنانی حکومەتی ئێستای عیراق دوای هەڵبژاردن بەر ئەنجامی نەبوونی متمانە و سەقامگیری سیاسی پێکهاتەکانە بەیەکتری، مانەوەی دۆخەکەش بەم شێوەیە، لێدانی بەردەوامی زەنگی  دابەشبوون و لێکترازانە.